سلام و وقت بخیر. در کلینیک باران، گاهی با بیمارانی مواجه می‌شویم که از علائم پراکنده و آزاردهنده‌ای شکایت دارند و پس از بررسی‌های مختلف، متوجه می‌شویم با سندرم شوگرن دست و پنجه نرم می‌کنند. شاید این نام برایتان کمتر آشنا باشد، اما اهمیت شناخت و جدی گرفتن آن بسیار بالاست. بگذارید به زبان ساده و خودمانی برایتان توضیح دهم که سندرم شوگرن چیست و چرا باید آن را جدی گرفت.
سندرم شوگرن چیست؟ یک مهمان ناخوانده در سیستم ایمنی
فهرست عناوین این نوشته
تصور کنید سیستم دفاعی بدن شما (سیستم ایمنی) که وظیفه‌اش مبارزه با میکروب‌ها و عوامل خارجی است، دچار اشتباه شده و به سلول‌های سالم خودتان حمله می‌کند. در سندرم شوگرن، این حمله عمدتاً متوجه غددی می‌شود که مسئول تولید رطوبت در بدن هستند، به خصوص غدد اشکی (تولیدکننده اشک) و غدد بزاقی (تولیدکننده بزاق).
- نوع بیماری: شوگرن یک بیماری خودایمنی و سیستمیک (یعنی میتواند بخش‌های مختلف بدن را درگیر کند) و مزمن (طولانی‌مدت) است.
علائم اصلی: فراتر از خشکی ساده
شایع‌ترین و شناخته‌شده‌ترین علائم شوگرن عبارتند از:
- خشکی چشم: احساس وجود شن یا جسم خارجی در چشم، سوزش، قرمزی، خارش، تاری دید موقت و حساسیت به نور.
- خشکی دهان: احساس چسبندگی در دهان، مشکل در بلعیدن غذاهای خشک، تغییر در حس چشایی، افزایش پوسیدگی دندان‌ها، عفونت‌های قارچی دهان و مشکل در صحبت کردن طولانی.
- اما شوگرن فقط این نیست! به همین دلیل باید جدی گرفته شود. این سندرم میتواند باعث علائم سیستمیک دیگری هم بشود:
-
- خستگی مفرط و مزمن (بسیار شایع و ناتوان‌کننده)
- درد مفاصل و عضلات (شبیه آرتریت)
- خشکی پوست و واژن
- تورم غدد بزاقی (در اطراف فک و گونه‌ها)
- درگیری ارگان‌های داخلی مانند ریه‌ها، کلیه‌ها، کبد، پانکراس، سیستم عصبی و عروق خونی (در موارد شدیدتر).
سیر پیدایش و علت
- علت دقیق: هنوز علت اصلی و دقیق سندرم شوگرن ناشناخته است. اما به نظر می‌رسد ترکیبی از عوامل ژنتیکی (استعداد ارثی)، عوامل محیطی (مانند برخی عفونت‌های ویروسی یا باکتریایی) و عوامل هورمونی (شیوع بیشتر در زنان) در شروع این حمله خودایمنی نقش دارند.
- سیر بیماری: معمولاً بیماری به آهستگی شروع می‌شود و علائم به تدریج طی ماه‌ها یا سال‌ها افزایش می‌یابند. به همین دلیل، تشخیص ممکن است با تأخیر صورت گیرد.
تشخیص سندروم شگون چطور انجام می شود؟
تشخیص قطعی سندرم شوگرن نیازمند کنار هم گذاشتن قطعات مختلف پازل توسط پزشک متخصص (معمولاً روماتولوژیست) است:
- شرح حال و معاینه: بررسی دقیق علائم بیمار (به خصوص خشکی چشم و دهان و علائم سیستمیک).
- آزمایش خون: جستجوی آنتی‌بادی‌های خاص مانند Anti-SSA (Ro) و Anti-SSB (La) و فاکتورهای التهابی.
- معاینات چشمی: تست‌های ویژه برای اندازه‌گیری میزان تولید اشک (مانند تست شیرمر) و بررسی آسیب سطح چشم توسط چشم‌پزشک.
- بررسی عملکرد غدد بزاقی: گاهی از اسکن یا اندازه‌گیری جریان بزاق استفاده می‌شود.
- بیوپسی (نمونه‌برداری): در برخی موارد، نمونه‌برداری کوچکی از غدد بزاقی کوچک داخل لب پایین انجام می‌شود تا وجود التهاب مشخصه شوگرن بررسی شود. این تست حساسیت بالایی دارد.
چرا شوگرن نگران کننده است ؟
همانطور که گفتم، شوگرن فقط خشکی نیست. اگرچه بسیاری از افراد فقط علائم خشکی و خستگی را تجربه می‌کنند، اما این سندرم میتواند:
- کیفیت زندگی را به شدت تحت تأثیر قرار دهد (به دلیل خشکی مداوم، درد و خستگی).
- خطر مشکلات چشمی (مانند زخم قرنیه) و دهانی (پوسیدگی شدید دندان) را افزایش دهد.
- به ارگان‌های حیاتی آسیب بزند (هرچند این حالت کمتر شایع است).
- خطر ابتلا به نوعی سرطان سیستم لنفاوی به نام لنفوم را (هرچند کم) افزایش دهد. به همین دلیل پیگیری منظم پزشکی ضروری است.
آیا شوگرن قابل درمان است ؟
متأسفانه درمان قطعی برای ریشه‌کن کردن سندرم شوگرن وجود ندارد، اما هدف اصلی درمان، مدیریت علائم و پیشگیری از عوارض است:
- مدیریت خشکی: استفاده منظم از اشک مصنوعی، ژل‌ها و پمادهای چشمی، قطره‌های تحریک‌کننده ترشح بزاق یا بزاق مصنوعی، جویدن آدامس بدون قند، نوشیدن مکرر آب، مرطوب نگه داشتن محیط.
- داروهای سیستمیک: برای کنترل درد مفاصل، خستگی و درگیری ارگان‌ها ممکن است از داروهای ضدالتهاب، داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی (مانند هیدروکسی کلروکین) یا داروهای بیولوژیک استفاده شود.
- مراقبت‌های دندانی و چشمی: مراجعات منظم به دندانپزشک و چشم‌پزشک حیاتی است.
یک داستان از کلینیک باران:
خانم احمدی، معلم ۴۵ ساله‌ای بود که با شکایت از “خستگی شدید که با خواب هم رفع نمی‌شد” و “احساس ریگ در چشم‌ها” به ما مراجعه کرد. می‌گفت مدتی است موقع تدریس دهانش خشک می‌شود و مجبور است دائم آب بنوشد. در ابتدا فکر می‌کرد به خاطر کار زیاد و آلودگی هواست. اما وقتی در معاینات، خشکی شدید چشم و در آزمایش خون، آنتی‌بادی‌های Anti-SSA مثبت را دیدیم، پازل کامل شد. تشخیص سندرم شوگرن بود. با شروع درمان‌های علامتی (اشک مصنوعی و راهکارهای افزایش بزاق) و تجویز هیدروکسی کلروکین برای کنترل خستگی و دردهای مفصلی خفیفش، کیفیت زندگی خانم احمدی به طرز چشمگیری بهتر شد. او حالا می‌داند که بیماری‌اش نیاز به مدیریت مادام‌العمر و پیگیری منظم دارد، اما دیگر آن خستگی فلج‌کننده و خشکی آزاردهنده را ندارد و با انرژی بیشتری به کارش ادامه می‌دهد.
امیدوارم این توضیحات به شما در درک بهتر سندرم شوگرن و اهمیت توجه به علائم آن کمک کرده باشد.
سندرم شوگرن چیست ؟
سندرم یا نشانگان شوگرن (به لاتین sjogrens syndrome)، یک اختلال التهابی عمومی و مزمن است که با خشکی دهان، چشم ها و سایر غشاهای مخاطی مشخص می گردد. در این سندرم سیستم ایمنی بدن به غده های سازنده اشک و بزاق حمله می کند. این وضعیت، ترشحات بدن را از نظر کیفیت و کمیت کاهش می دهد و در نهایت به علائمی مانند خشکی چشم و خشکی دهان منجر می شود.
به طور کلی دو نوع سندرم شوگرن وجود دارد که اولیه و ثانویه نامیده می شوند. هر دو نوع این بیماری، سیستمیک هستند. به این معنی که بسیاری از قسمت های بدن را گرفتار می کنند.
در سندرم شوگرن اولیه، کاهش عملکرد غدد اشکی و بزاقی بتدریج پیشرفت می کنند و علاوه بر گرفتاری این غدد، علائمی در قسمت های دیگر بدن نیز به وجود می آید.
نشانگان شوگرن ثانویه در بیمارانی اتفاق می افتد که مبتلا به یک بیماری زمینه ای خود ایمنی و التهابی مانند؛ آرتریت روماتوئید یا لوپوس نیز هستند. شوگرن ثانویه نسبت به شوگرن اولیه خشکی کمتری در دهان و چشم ها ایجاد می کند.
اصلی ترین علائم سندرم شوگرن خشکی چشم و خشکی دهان می باشد. چشم افراد مبتلا به این سندرم آن چنان خشک می شود که احساس می کنند سنگریزه ای پشت چشم آن ها وجود دارد. همچنین خشکی دهان در این بیماران شایع می باشد، چرا که بزاق دهان ترشح نمی شود. بنابراین وقتی یک خوراکی سفت می خورند به دهان آن ها می چسپد.
علل بروز نشانگان شوگرن
علت ایجاد این سندرم معمولا ناشناخته می باشد. اما طبق مطالعات محققان، علت هایی برای این بیماری عنوان شده که عبارتند از:
- مجموعه ای از عوامل ژنتیکی و محیطی؛ شخصی که از نظز ژنتیکی مستعد بروز این بیماری است یک عامل محیطی می تواند سیستم ایمنی بدن او را تحریک کند. عواملی مانند: عفونت ویروسی یا میکروبی
- هورمون زنانه استروژن؛ از آن جایی که نشانگان شوگرن بیشتر زنان را مبتلا می کند، پزشکان معتقدند که استروژن هورمون زنانه نقش مهمی دارد.
- بروز بی دلیل سندرم شوگرن؛ گاهی اوقات ممکن است سندرم شوگرن خود به خود و بدون از هیچ دلیلی بروز نماید. به این خاطر که گاهی سیستم دفاعی بدن نمی تواند خودی را از غیر خودی تشخیص دهد. بنابراین به بافت های خودی که بیشتر مخاط ها هستند حمله می کنند
از عواملی که احتمالا در بروز بیماری دخالت دارند می توان به عوامل عفونی، آلرژیک، خود ایمن، مادرزادی و فامیلی نیز اشاره کرد.
علائم
شایع ترین علامت در این بیماران مربوط به خشکی چشم ها و دهان می باشد.
علائم چشمی سندرم شوگرن عبارتند از:
- حساسیت به نور
- ورم پلک ها
- قرمزی، سوزش و خارش چشم ها
- احساس وجود چیزی مثل سنگریزه و یا چیزی مانند آن در چشم
- ترشح موکوس از چشم ها
در صورت مشاهده علائم چشمی بالا، بهتر است به مراکز بینایی سنجی مراجعه کنید. لیست مراکز بینایی سنجی
علائم دهانی سندرم شوگرن عبارتند از :
- سرفه های خشک
- پوسیدگی دندان ها
- زخم شدن دهان
- عفونت قارچی دهان
- مشکلات تکلم
- التهاب غدد ترشح کننده بزاق
- از دست دادن حس چشایی
- خشونت صدا
- سخت شدن عمل بلع
البته نباید هر خشکی دهانی را نشانه ابتلا به این بیماری بدانیم. مثلا در افراد مسن ممکن است گاهی خشکی دهان دیده شود، اما ربطی به سندرم شوگرن نداشته باشد. گاهی اوقات هم فرد بدون دلیل خاصی دچار خشکی دهان می شود که درمان ساده ای دارد.
علاوه بر نشانه های گفته شده در بالا ممکن است بیمار با اختلال های گفتاری و زبانی نیز مواجه شود. در این صورت فرد با کاهش سرعت حرکات متوالی گفتاری ( DDKB )، رو به رو می شود. همچنین در افراد دارای سندرم شوگرن ممکن است بر اثر التهاب تارهای صوتی و یا سرفه های مکرر و خشکی گلو، گرفتگی صدا ایجاد شود. بنابراین برای جلوگیری از این گرفتگی، نباید گلویشان را صاف کنند. بلکه می توانند با نوشیدن یک جرعه آب یا جویدن یک آدامس بدون قند این مشکل را بر طرف نمایند. در نهایت پیشنهاد میکنیم در صورت بروز اختلالات گفتاری و زبانی، از یک گفتاردرمانگر راهنمایی بگیرید.
سایر مشکلات سندرم شوگرن
همان طور که ذکر کردیم سندرم شوگرن می تواند سایر اندام های بدن را هم تحت تاثیر قرار دهد. این علائم و مشکلات به شرح ذیل می باشد :
- التهاب مفاصل
- اختلال بلع
- خشکی چشم ها و دهان
- پوسیدگی های دندانی بیش از حد
- خشکی بیش از حد پوست
- بی حسی یا گزگز شدن اندام ها
- خشکی واژن
- ضایعات پوستی بر روی اندام ها ( پورپورا )
نحوه تشخیص
تشخیص سندرم شوگرن بر اساس علائم بیماری، معاینه و تست های آزمایشگاهی می باشد. البته که یک تست به تنهایی نمی تواند نشانگان شوگرن را تشخیص دهد. زیرا علائم این سندرم شبیه به علائم بیماری های دیگر می باشد. برای تشخیص دقیق تر بهتر است بیمار میتواند به پزشکان عمومی، دندانپزشکان و متخصصان گوش حلق و بینی یا روماتولوژیست ها مراجعه کند.
تست ها و آزمایش هایی که توسط پزشک برای تشخیص سندرم شوگرن توصیه می شوند عبارتند از :
- آزمایش خون: برای شمارش سلول های خونی، قند خون، عملکرد کلیه، تست های ایمونولوژی
- امتحان چشم با lamp slit: چشم پزشک با این وسیله چشم ها را به طور دقیق معاینه می کند و شدت خشکی و التهاب چشم را تشخیص می دهد. همچنین چشم پزشک یک قطره از ماده رنگی را در چشم می ریزد و سپس قسمت های مختلف را که به علت خشکی ، آسیب دیده را مشاهده می کند.
- بیوبسی لب: بیوبسی یا نمونه برداری ، در این روش از قسمت داخلی لب تحتانی نمونه برداری می شود برای مشاهده این که آیا خشکی دهان مربوط به سندرم شوگرن است یا خیر؟ در سندرم شوگرن تغییرات خاصی در غدد بزاقی واقع در لب تحتانی وجود دارد. بنابراین این نمونه کمک بسیاری به تشخیص این بیماری می کند.
- تست دهان: این تست به دو روش زیر انجام می شود :
- تست خارج دهان : این تست برای تشخیص التهاب و بزرگ شدن غدد بزاقی که زیر فک تحتانی قرار دارند انجام می شود.
- تست داخل دهان: برای علائم خشکی دهان انجام می شود که عبارتند از: تغییرات مخاط داخل دهان به صورت خشک بودن قرمزی، وجود پوسیدگی های دندان، بزاق غلیظ یا عدم وجود بزاق، زبان خشک و زخم در گوشه لب هاآزمایش های خون
درمان و شیوه های مداخله
درمان سندرم شوگرن از یک بیمار به بیمار دیگر بر حسب این که چه قسمت های از بدن را درگیر کرده باشد متفاوت می باشد. برای کنترل علائم به ویژه خشکی چشم و دهان، قطره های اشک مصنوعی، محرک ترشح بزاق و مرطوب کننده های دهان توصیه می شود. در ادامه مراقبت ها و درمان های لازم را با هم بررسی می کنیم.
درمان خشکی چشم
برای درمان و کنترل خشکی چشم در افراد مبتلا به سندرم شوگرن موارد ذیل توصیه می شوند:
- استفاده از قطره های اشک مصنوعی
- استفاده از پماد های مخصوص چشم
- استفاده از دارو های ضد التهابی موضعی
مراقبت از چشم ها
- عمل پلک زدن را زیاد انجام دهید
- چشمان خود را از گرد و خاک محافظت نمایید.
- چشمان خود را در مقابل دود محافظت نمایید. ( سیگار نکشید )
درمان خشکی دهان
برای درمان و کنترل خشکی دهان در افراد مبتلا به سندرم شوگرن این موارد توصیه می شود :
- نوشیدن آب
- جویدن آدامس بدون قند
- چرب کردن لب ها
- استفاده از جایگزینی بزاق
- رعایت بهداشت دهان
البته بسته به این که سندرم شوگرن چه قسمت های از بدن را درگیر کرده باشد ، ممکن است پزشک مربوطه دارو های مختلفی را برای فرد تجویز نماید.
محافظت از صدا
جمع بندی
در این نوشته سندرم شوگرن را توضیح دادیم. همچنین نحوه تشخیص و درمان این سندرم را هم بیان کردیم و ذکر کردیم که از علائم مشخض و واضح سندرم شوگرن خشکی دهان و خشکی چشم در افراد مبتلا به این سندرم می باشد.
میتوانید با ارسال کامنت، نظرات و سوالات خود را در صورت تجربه این سندرم با ما به اشتراک بگذارید.
منابع
آسیب شناس گفتار و زبان ( گفتار درمانگر ) و روانشناس با بیش از ۱۵ سال کار بالینی
مدیر کلینیک های گفتار درمانی بیان و یلدا
مدیر وب سایت پزشکی مداوا
مدرس دوره های آموزش بشنو و صحبت کن
مخترع نرم افزارهای گفتار درمانی بیان
سلام. خانمی ۳۹ ساله هستم. من هشت ساله متوجه شدم لوپوس دارم . در گذشته دچار خشکی چشم می شدم و حالا دو سالیه هنگام خواب دهانم کاملا خشک هست به طوری که وقتی بیدار می شوم زبانم کاملا به سقف دهانم چسبیده و گاهی از شدت این اتفاق دچار زخم می شه . و با بیدار شدن تازه بزاق دهانم شروع به ترشح کردن می کنه . مدام هم دندان هایم دچار پوسیدگی می شه ، به طوری که به جز دو دندان آسیا ، بقیه ی آسیا هایم عصب کشی شده و دیگری هم در معرض مرحله ی عصب کشی هست ، چون سه بار ترمیم شده . در کل بزاقم غلیظ هست . دو سالی هم دچار خشکی واژن هستم و هر چند وقتی التهاب مفصل دارم و پوست دست و پایم خشک است ، به طوری که دچار اگزما می شوم . تا الان نمی دانستم علتش چیست ، اما با خواندن این مطلب به این مشکل شک کردم . آیا به نظر شما ممکنه در اثر لوپوس دچار سندروم شده باشم ؟ یا فقط عوارض خود لوپوس هستند ؟ منتظر پاسخ تان هستم . ممنون می شم زودتر جواب دهید .