به عنوان یک گفتاردرمانگر با بیش از ۱۵ سال تجربه، همواره بر اهمیت بهداشت صوتی و سلامت بلع تاکید داشته‌ام. یکی از مهم‌ترین ابزارهای تشخیصی که در ارزیابی اختلالات بلع استفاده می‌شود، ویدئو فلوروسکوپی بلع است. این روش تصویربرداری پیشرفته به ما اجازه می‌دهد تا فرآیند بلع را به صورت زنده و در حین عمل مشاهده کنیم.
ویدئو فلوروسکوپی بلع یک آزمایش تخصصی است که طی آن، فرد غذا یا مایعات حاوی ماده حاجب (معمولاً باریم) را می‌بلعد و همزمان از گلو و مری او تصویربرداری اشعه ایکس انجام می‌شود. این آزمایش معمولاً در بخش رادیولوژی و با همکاری گفتاردرمانگر و رادیولوژیست انجام می‌شود و حدود ۱۵-۲۰ دقیقه طول می‌کشد. قبل از آزمایش، بیمار باید حداقل ۴-۶ ساعت ناشتا باشد.
این روش تشخیصی برای افرادی که مشکلات بلع دارند، به خصوص بیماران سکته مغزی، پارکینسون، ام‌اس، یا افرادی که دچار سرطان سر و گردن هستند، بسیار مفید است. همچنین برای کودکانی که در بلع مشکل دارند یا دچار برگشت مکرر غذا به بینی می‌شوند نیز کاربرد دارد. با کمک این آزمایش می‌توانیم مشخص کنیم آیا غذا به جای معده وارد ریه می‌شود یا خیر.
عوارض این آزمایش بسیار نادر است، اما مانند هر روش تصویربرداری دیگری که از اشعه ایکس استفاده می‌کند، مقدار کمی تابش به بدن وارد می‌شود. در موارد بسیار نادر، ممکن است فرد به ماده حاجب حساسیت داشته باشد. البته قبل از آزمایش، پزشک سابقه حساسیت بیمار را بررسی می‌کند تا از بروز مشکلات احتمالی جلوگیری شود.
رعایت نکات بهداشتی و مراقبتی قبل و بعد از آزمایش بسیار مهم است. توصیه می‌کنم بیماران حتماً با پزشک خود درباره داروهایی که مصرف می‌کنند مشورت کنند و قبل از آزمایش، تمام زیورآلات و اشیای فلزی را از ناحیه گردن و قفسه سینه خود جدا کنند. همچنین پوشیدن لباس راحت و غیررسمی برای انجام این آزمایش توصیه می‌شود.
با ما همراه باشید تا در این نوشته ویدئو فلوروسکوپی بلع را به طور کامل با هم بررسی کنیم.
تعریف اختلال بلع
بلعیدن غذا شامل یکسری اتفاقات پیچیده است که به بدون فکر کردن و بصورت اتوماتیک وار انجام می شود. در طی عمل بلع تقریبا ۵۰ جفت ماهیچه و تعدادی عصب، بصورت کاملا هماهنگ و دقیق کار می کنند تا یک تکه از غذا و یا آب از دهان به مری و از مری وارد معده شود. اختلال در بلع مشکل و یا ناتوانی در بلعیدن غذا است. در نوشته بیماری اختلال بلع در این مورد توضیح دادیم.
برای آشنایی با درمان مشکلات بلع، این مقاله مفید را بخوانید:
گفتار درمانی برای بلع (تمرینات تخصصی رفع مشکلات بلع و جویدن)
ویدئو فلوروسکوپی چیست ؟
ویدیو فلورسکوپی بلع شایع ترین ابزار ارزیابی بکار گرفته شده برای تعیین ماهیت و میزان اختلال بلع دهانی حلقی است. نتایجی که از فلوروسکوپی با فرمت ویدئویی یا دیجیتال استفاده می کنند امکان تحلیل دقیق فرایند بلع دهانی حلقی را می دهند.
ویدیو فلورسکوپی بلع جزئیات بدعملکردی بلع دهانی حلقی را تعیین کرده و در خصوص تصمیم گیری در رابطه با رویکردهای رفتاری بلع درمانی بر پایه آن یافته ها کمک می نماید.
موارد کاربرد ویدئو فلوروسکوپی بلع
فهرست عناوین این نوشته
از جمله موارد استفاده از ویدئو فلوروسکوپی عبارتند از:
- شناسایی آناتومی و فیزیولوژی طبیعی و غیر طبیعی بلع
- ارزیابی یکپارچگی مراقبت از راه هوایی قبل، حین و پس از بلع
- ارزیابی اثر وضعیت ها، مانورها و تغیرات لقمه و افزایش حس در اصلاح سلامت و اثر بخشی بلع
- ارئه توصیه هایی در رابطه با ارائه مطلوب تغذیه و هیدراسیون (به طور مثال دهانی در مقابل غیر دهانی)
- ارائه تکنیکهای درمانی مناسب برای اختلالات دهانی، حلقی و/ یا حنجره ای
- گرفتن اطلاعات به منظور همکاری و آموزش دیگر اعضاء تیم، منابع ارجاع، مراقبین، و بیماران در خصوص توصیه برای سلامت و اثر بخشی بلع مطللوب.
در صورتیکه علاوه بر مشکلات بلع، با مشکلات کلامی نیز مواجه شدید، پیشنهاد می کنیم از یک آسیب شناس گفتار و زبان کمک بگیرید. به کمک لینک زیر آدرس مراکز گفتاردرمانی در شهر خود را پیدا کنید:
متخصص گفتاردرمانی کودکان و بزرگسالان
ویدئو فلوروسکوپی بلع برای چه بیمارانی مفید است ؟
سکته مغزی
- کمک می‌کند بفهمیم آیا بیمار می‌تواند ایمن غذا بخورد
- مشخص می‌کند کدام قوام غذایی (مایع، نیمه جامد، جامد) برای بیمار مناسب‌تر است
- احتمال خطر آسپیراسیون (ورود غذا به ریه) را نشان می‌دهد
بیماری پارکینسون
- نشان می‌دهد چگونه لرزش‌ها بر بلع تأثیر می‌گذارند
- کمک می‌کند بهترین وضعیت سر و گردن برای بلع ایمن را پیدا کنیم
- زمان‌بندی مناسب خوردن غذا با داروها را مشخص می‌کند
سرطان‌های سر و گردن
- میزان آسیب به ساختارهای بلع را نشان می‌دهد
- کمک می‌کند تصمیم بگیریم آیا بیمار می‌تواند از راه دهان تغذیه شود
- اثربخشی درمان‌های انجام شده را ارزیابی می‌کند
مشکلات نوزادان و کودکان
- علت برگشت شیر از بینی را مشخص می‌کند
- مشکلات هماهنگی بین مکیدن، بلع و تنفس را نشان می‌دهد
- به انتخاب بهترین روش تغذیه کمک می‌کند
بیماریهای عصبی-عضلانی (مثل ALS و MS)
- ضعف عضلات درگیر در بلع را نشان می‌دهد
- کمک می‌کند استراتژی‌های جبرانی مناسب را انتخاب کنیم
- زمان مناسب برای استفاده از روش‌های تغذیه جایگزین را مشخص می‌کند
- مشکلات مری
- گرفتگی‌ها و تنگی‌های مری را نشان می‌دهد
- حرکات غیرطبیعی مری را مشخص می‌کند
- به تشخیص ریفلاکس معده به مری کمک می‌کند
- آسیب‌های تروماتیک به سر و گردن
- میزان آسیب به مسیر بلع را نشان می‌دهد
- کمک می‌کند روش مناسب غذا خوردن را انتخاب کنیم
- پیشرفت بهبودی را نشان می‌دهد
- بیماریهای تنفسی مزمن
- هماهنگی بین تنفس و بلع را نشان می‌دهد
- خطر ورود غذا به راه‌های هوایی را مشخص می‌کند
- به تنظیم سرعت مناسب غذا خوردن کمک می‌کند
- مشکلات ساختاری دهان و حلق
- ناهنجاری‌های آناتومیک را نشان می‌دهد
- کمک می‌کند تأثیر جراحی‌های ترمیمی را ارزیابی کنیم
- بهترین روش‌های جبرانی را مشخص می‌کند
- سالمندان با مشکلات بلع
- علت سرفه و خفگی حین غذا خوردن را مشخص می‌کند
- به انتخاب قوام مناسب غذا کمک می‌کند
- استراتژی‌های ایمن غذا خوردن را نشان می‌دهد
این آزمایش در تمام موارد فوق کمک می‌کند تا بتوانیم یک برنامه درمانی مناسب و ایمن برای بیمار طراحی کنیم و از عوارض خطرناک مشکلات بلع مثل سوء تغذیه، کم آبی و عفونت‌های ریوی جلوگیری کنیم.
موارد عدم کاربرد ویدئو فلوروسکوپی بلع
در شرایط زیر استفاده از ویدئو فلوروسکوپی توصیه نمی شود:
- بیماران بی ثبات، لتارژیک، غیر هوشیار، بی تاب و مواردی که همکاری ندارند.
- در مواردی که اطلاعات گرفته شده از معاینه غیر محتمل است وضعیت درمانی را تغییر دهد از قبیل بیماریهای مزمن یا موارد پایان زندگی.
- بیمار نمی تواند به طور مناسب در وضعیت قرار بگیرد.
- اندازه بیمار به گونه ای است که مانع از تصویر برداری مناسب می شود یا از محدوده وسیله فراتر می رود.
- حساسیت به باریم اگرچه بسیار نادر است
محدودیتهای ویدئو فلوروسکوپی بلع
فلوروسکوپی یک روش نمونه ای از عملکرد بلع است، کاملاًَ بازنمایی کننده عملکرد بلع وعده غذایی نیست. این روش موارد تباین از قبیل باریوم چسبندگی را افزایش داده و ترکیب غذای مایع و جامد را تغییر می دهد. بنابراین این مسئله می تواند منجر به ناهماهنگی بین نتایج ویدیو فلورسکوپی بلع و وعده های واقعی شود. همچنین در ارزیابی اثر خستگی بر بلع ممکن توانایی محدودی داشته باشد. مگر آنکه به طور تخصصی ارزیابی شود.
باریوم و یا یک ماده کنتراست زا، یک لقمه غذای غیر طبیعی است که پتانسیل عدم پذیرش را دارد.
روش اجرای ویدئو فلوروسکوپی بلع
🔹 مرحله آمادگی و پذیرش:
بیمار ابتدا باید حداقل 4 تا 6 ساعت ناشتا باشد. در بخش رادیولوژی پذیرش می‌شود و اطلاعات پزشکی او ثبت می‌گردد. لباس‌های حاوی اجزای فلزی و زیورآلات باید خارج شوند و یک روپوش مخصوص به بیمار داده می‌شود. گفتاردرمانگر و رادیولوژیست روند آزمایش را برای بیمار توضیح می‌دهند.
🔹 مرحله استقرار:
بیمار روی صندلی مخصوص دستگاه فلوروسکوپی می‌نشیند. این صندلی قابلیت تنظیم زاویه دارد و می‌تواند به حالت ایستاده یا نشسته تنظیم شود. دستگاه تصویربرداری در کنار بیمار قرار می‌گیرد تا نمای جانبی و روبروی گردن و قفسه سینه را ثبت کند.
🔹 مرحله شروع آزمایش:
گفتاردرمانگر غذاها و مایعات مختلف را که با ماده حاجب (معمولاً باریم) مخلوط شده‌اند، آماده می‌کند. معمولاً از قوام‌های مختلف شروع می‌شود: مایعات رقیق، مایعات غلیظ شده، پوره و غذاهای جامد نرم. هر کدام از این مواد با مقدار مشخصی باریم مخلوط شده‌اند تا در تصویربرداری قابل مشاهده باشند.
🔹 مرحله بلع و تصویربرداری:
از بیمار خواسته می‌شود تا لقمه‌های مختلف را طبق دستور گفتاردرمانگر ببلعد. در حین بلع، دستگاه فلوروسکوپی تصاویر زنده از حرکت غذا را ثبت می‌کند. در این مرحله، حرکت زبان، عملکرد حلق، باز و بسته شدن حنجره و حرکت غذا در مری مشاهده و ثبت می‌شود.
🔹 مرحله مانورهای درمانی:
اگر مشکلی در بلع مشاهده شود، گفتاردرمانگر ممکن است از بیمار بخواهد مانورهای خاصی را انجام دهد. مثلاً چانه را به سمت پایین بیاورد، سر را به یک سمت بچرخاند یا نحوه خاصی از بلع را امتحان کند. این مانورها کمک می‌کنند تا بهترین روش بلع ایمن برای بیمار مشخص شود.
🔹 مرحله ثبت و بررسی:
تمام مراحل آزمایش ضبط می‌شود و تیم درمانی می‌تواند ویدئو را چندین بار و با سرعت آهسته بررسی کند. این امکان به تشخیص دقیق‌تر مشکلات بلع کمک می‌کند. معمولاً کل فرآیند آزمایش بین 15 تا 20 دقیقه طول می‌کشد.
🔹 مرحله پایانی و توصیه‌ها:
پس از اتمام آزمایش، به بیمار توصیه می‌شود تا مایعات فراوان بنوشد تا ماده حاجب از بدن خارج شود. گفتاردرمانگر توصیه‌های اولیه را ارائه می‌دهد و در جلسه بعدی، نتایج کامل آزمایش و برنامه درمانی به بیمار و خانواده‌اش توضیح داده می‌شود.
🔹 مرحله گزارش و برنامه‌ریزی درمان:
گفتاردرمانگر و رادیولوژیست با همکاری یکدیگر گزارش کاملی از نتایج آزمایش تهیه می‌کنند. این گزارش شامل جزئیات عملکرد بلع، مشکلات مشاهده شده و توصیه‌های درمانی است. بر اساس این نتایج، برنامه درمانی مناسب طراحی و به بیمار ارائه می‌شود.
سخن آخر
ما در این نوشته سعی کردیم ویدئو فلوروسکوپی را به طور کامل شرح دهیم. موارد کاربرد و عدم کاربرد آن را بیان کردیم. گفتیم که این روش با چه محدودیتهای همراه است و روش اجرای آن به چه نحوی انجام می شود. اگر هنوز سوالی در رابطه با ویدئو فلوروسکوپی دارید از طریق قسمت دیدگاه برای ما ارسال کنید. کارشناسان تیم توانبخشی سلام درمانگر در اولین فرصت پاسخگوی شما عزیزان خواهند بود.
برخی منابع
Video Fluoroscopic Swallowing Exam (VFSE)
آسیب شناس گفتار و زبان ( گفتار درمانگر ) و روانشناس با بیش از ۱۵ سال کار بالینی
مدیر کلینیک های گفتار درمانی بیان و یلدا
مدیر وب سایت پزشکی مداوا
مدرس دوره های آموزش بشنو و صحبت کن
مخترع نرم افزارهای گفتار درمانی بیان