دیزآرتری چیست ؟

دیزآرتری ( Dysarthria ) یک مشکل گفتاری است که باعث می‌شود صحبت کردن برای فرد سخت شود. مثل این است که عضلات دهان، زبان و گلو درست کار نمی‌کنند و فرد نمی‌تواند کلمات را واضح و روان بیان کند.

وقتی کسی دیزآرتری دارد، ممکن است صدایش خیلی آرام یا خیلی بلند باشد، یا کلمات را کش‌دار و نامفهوم بگوید. گاهی هم موقع حرف زدن نفس کم می‌آورد. مثل این است که می‌داند چه می‌خواهد بگوید، اما نمی‌تواند درست آن را بیان کند.

این مشکل می‌تواند به خاطر آسیب به مغز یا اعصاب باشد. مثلاً بعد از سکته، تصادف، یا در بیماری‌هایی مثل فلج مغزی دیده می‌شود. در بعضی بچه‌ها هم از زمان تولد وجود دارد. مهم است بدانیم که این مشکل ربطی به هوش ندارد و فقط روی حرف زدن تأثیر می‌گذارد.

خوشبختانه گفتاردرمانگرها می‌توانند به این افراد کمک کنند. با تمرین‌های مخصوص، عضلات دهان و زبان قوی‌تر می‌شوند و فرد می‌تواند بهتر صحبت کند. گاهی هم از وسایل کمکی مثل تبلت‌های مخصوص استفاده می‌شود تا فرد راحت‌تر بتواند منظورش را بیان کند.

صبر و حمایت خانواده خیلی مهم است. باید به فرد فرصت کافی برای صحبت کردن داد و با آرامش به حرف‌هایش گوش کرد. با کمک و تمرین، خیلی از افراد می‌توانند به مرور زمان بهتر صحبت کنند و راحت‌تر با دیگران ارتباط برقرار کنند.

دیزآرتری  یک اختلال حرکتی گفتار است. این اختلال ، بدلیل ضعف حرکتی در  ماهیچه هایی است که برای تولید گفتار استفاده می شوند ( از جمله لب ها، زبان، شکاف صوتی و / یا دیافراگم.) بوجود می آید .نوع و شدت دیزآرتری بستگی به محل و وسعت آسیب  سیستم عصبی بیمار دارد.

برای بیماران سکته مغزی و خانواده‌هایشان، این مقاله ضروری است:
گفتار درمانی برای سکته مغزی (برنامه توانبخشی گفتار و زبان پس از سکته)

برخی علائم یا نشانه های دیزارتیا چیست؟

1. گفتار نامفهوم و مبهم

• مثال: کلمه “سلام” را مثل “شلام” یا “تلام” می‌گوید
• مثال: وقتی می‌خواهد بگوید “دوستت دارم” شبیه “دوشت دالم” شنیده می‌شود

2. مشکل در کنترل بلندی صدا

• مثال: در یک جمله، بعضی کلمات خیلی بلند و بعضی خیلی آرام گفته می‌شوند
• مثال: شروع صحبت با صدای بلند و به تدریج آرام شدن صدا در انتهای جمله

3. تغییر در کیفیت صدا

• مثال: صدا خیلی خشن و گرفته به نظر می‌رسد
• مثال: صدا لرزان است یا انگار از ته چاه می‌آید

4. مشکل در سرعت گفتار

• مثال: کلمات را خیلی کُند و کشیده می‌گوید مثل “مـــن… مـــی‌خـــواهـــم… آب”
• مثال: یا برعکس، کلمات را خیلی تند و پشت سر هم می‌گوید طوری که قابل فهم نیست

5. مشکل در تنفس حین صحبت

• مثال: وسط یک کلمه نفس کم می‌آورد
• مثال: مجبور است بین کلمات نفس عمیق بکشد

6. حرکات غیرعادی صورت

• مثال: موقع صحبت کردن، صورت کج می‌شود
• مثال: لب‌ها یا زبان حرکات غیرارادی دارند

7. مشکل در جویدن و بلع

• مثال: غذا یا آب از گوشه دهان می‌ریزد
• مثال: موقع غذا خوردن به سرفه می‌افتد

8. تغییر در آهنگ و لحن صدا

• مثال: صحبت کردن یکنواخت و بدون بالا و پایین شدن صدا
• مثال: نمی‌تواند تفاوت بین سؤالی و خبری صحبت کردن را نشان دهد

فیلم دیزارتری

علت دیزآرتری چیست؟

دیزآرتی بر اثر آسیب به مغز ایجاد می شود. این آسیب ممکن است در هنگام تولد رخ دهد،( مانند فلج مغزی یا دیستروفی عضلانی )، یا ممکن است بعدا در طول زندگی به دلیل یکی از شرایط زیر که سیستم عصبی را درگیر می کنند بوجود بیاید.

• سکته مغزی
• آسیب مغزی
• تومورها
• بیماری پارکینسون،
• بیماری لو ژیگر / اسکلروز جانبی جانبی آمیوتروپیک (ALS)
• بیماری هانتینگتون،
• مولتیپل اسکلروزیس

دیزارتری چقدر شایع  است؟

براساس مطالعات اپیدمیولوژیک، دیزآرتری یکی از شایع‌ترین اختلالات گفتاری در بزرگسالان است. تقریباً ۴۰ درصد افراد پس از سکته مغزی به درجاتی از دیزآرتری مبتلا می‌شوند. در بیماران مبتلا به پارکینسون، حدود ۷۰ تا ۹۰ درصد در مراحلی از بیماری، دیزآرتری را تجربه می‌کنند. در کودکان، تقریباً ۲۵ درصد مبتلایان به فلج مغزی با این مشکل مواجه هستند. در جمعیت عمومی، شیوع دیزآرتری حدود ۱ تا ۲ درصد تخمین زده می‌شود، اما در سالمندان این آمار به حدود ۴ درصد افزایش می‌یابد. نکته قابل توجه این است که با افزایش امید به زندگی و پیر شدن جمعیت، انتظار می‌رود شیوع دیزآرتری در سال‌های آینده افزایش یابد.

انواع دیزآرتری چیست؟

دیزآرتری شل (Flaccid Dysarthria)

این نوع دیزآرتری به دلیل آسیب به اعصاب محیطی ایجاد می‌شود. صدای بیمار ضعیف و خسته به نظر می‌رسد و معمولاً در طول روز بدتر می‌شود. تنفس در هنگام صحبت کردن مشکل است و صدا حالت دماغی پیدا می‌کند. بیماران معمولاً در تلفظ حروف صدادار مشکل دارند و صحبت کردن برایشان خسته‌کننده است.

یکی از مشخصه‌های اصلی این نوع دیزآرتری، ضعف عضلانی پیشرونده است که می‌تواند بر تمام جنبه‌های تولید گفتار تأثیر بگذارد. بیماران اغلب در حفظ قدرت و استقامت صدا مشکل دارند و ممکن است صدایشان در طول یک جمله به تدریج ضعیف‌تر شود. این افراد معمولاً در بلع نیز مشکل دارند و ممکن است نیاز به تغییر در رژیم غذایی و نحوه مصرف مایعات داشته باشند.

دیزآرتری اسپاستیک (Spastic Dysarthria)

این نوع که به دلیل آسیب به سیستم عصبی مرکزی ایجاد می‌شود، با سفتی و گرفتگی عضلات گفتاری همراه است. صدای بیمار خشن و پر فشار است و کلمات به سختی از دهان خارج می‌شوند. صحبت کردن کند و با تقلا همراه است و صدا اغلب یکنواخت به نظر می‌رسد.

بیماران مبتلا به دیزآرتری اسپاستیک معمولاً در کنترل حرکات زبان و لب‌ها مشکل دارند و این امر باعث می‌شود تلفظ برخی حروف بسیار دشوار شود. همچنین، به دلیل درگیری عضلات حنجره، تغییر در زیر و بمی صدا محدود می‌شود و صدا حالت خشن و یکنواخت پیدا می‌کند. این افراد معمولاً در مکالمات طولانی زودتر خسته می‌شوند.

دیزآرتری آتاکسیک (Ataxic Dysarthria)

این نوع دیزآرتری در اثر آسیب به مخچه (بخش تعادلی مغز) ایجاد می‌شود. گفتار بی‌نظم و متغیر است و بیمار در کنترل بلندی صدا مشکل دارد. کلمات به صورت منقطع و با فاصله بیان می‌شوند و تأکید نامناسب روی هجاها وجود دارد.

یکی از ویژگی‌های مشخص این نوع دیزآرتری، عدم هماهنگی در حرکات گفتاری است. بیماران ممکن است در زمان‌بندی و توالی حرکات گفتاری مشکل داشته باشند و این امر منجر به گفتار نامنظم و “متزلزل” می‌شود. همچنین، آنها اغلب در تنظیم فشار هوا برای تولید صداها مشکل دارند که باعث تغییرات غیرعادی در بلندی صدا می‌شود.

دیزآرتری هایپوکینتیک (Hypokinetic Dysarthria)

این نوع که معمولاً در بیماری پارکینسون دیده می‌شود، با کاهش حرکات گفتاری مشخص می‌شود. صدا یکنواخت و کم‌حجم است، سرعت گفتار می‌تواند تند یا کند باشد و بیمار در شروع صحبت مشکل دارد. تکرار کلمات و عبارات نیز ممکن است دیده شود.

بیماران مبتلا به این نوع دیزآرتری معمولاً در حفظ ریتم طبیعی گفتار مشکل دارند و ممکن است دچار تندگویی یا کندگویی شوند. علاوه بر این، کاهش حرکات صورت و محدودیت در حرکات لب‌ها و زبان باعث می‌شود که تلفظ صداها به درستی انجام نشود. این افراد اغلب در شروع صحبت مشکل دارند و ممکن است نیاز به چند بار تلاش برای شروع جمله داشته باشند.

دیزآرتری هایپرکینتیک (Hyperkinetic Dysarthria)

در این نوع، حرکات اضافی و غیرارادی در عضلات گفتاری وجود دارد. گفتار نامنظم و متغیر است و ممکن است با حرکات ناگهانی و غیرقابل کنترل همراه باشد. شدت صدا و سرعت گفتار متغیر است و گاهی وقفه‌های ناگهانی در گفتار ایجاد می‌شود.

این نوع دیزآرتری می‌تواند با اختلالات مختلف حرکتی مانند دیستونی یا کره همراه باشد. بیماران ممکن است حرکات غیرارادی در صورت، زبان و حنجره داشته باشند که بر کیفیت گفتار تأثیر می‌گذارد. تغییرات ناگهانی در تن صدا و شدت آن، همراه با وقفه‌های غیرقابل پیش‌بینی در گفتار، از مشخصه‌های اصلی این نوع است.

دیزآرتری مختلط (Mixed Dysarthria)

این نوع ترکیبی از چند نوع دیزآرتری است و معمولاً در بیماری‌های پیچیده‌تر عصبی دیده می‌شود. علائم می‌تواند ترکیبی از انواع دیگر باشد و شدت آن متغیر است. تشخیص و درمان این نوع پیچیده‌تر است و نیاز به رویکرد درمانی جامع‌تری دارد.

در دیزآرتری مختلط، بیماران ممکن است ترکیبی از علائم مختلف را نشان دهند. برای مثال، ممکن است همزمان علائم اسپاستیک و شل را داشته باشند. این پیچیدگی باعث می‌شود که ارزیابی و تشخیص دقیق مشکل‌تر شود و نیاز به همکاری تیمی از متخصصان مختلف از جمله گفتاردرمان، نورولوژیست و فیزیوتراپیست باشد.

دیزآرتری یک‌طرفه فوقانی (Unilateral Upper Motor Neuron Dysarthria)

این نوع نادرتر است و در اثر آسیب به یک طرف مغز ایجاد می‌شود. علائم خفیف‌تر از انواع دیگر است و معمولاً با ضعف یک طرف صورت و اختلال در حرکات ظریف زبان و لب‌ها همراه است. معمولاً پیش‌آگهی بهتری نسبت به سایر انواع دارد.

این نوع دیزآرتری اغلب در اثر سکته مغزی یا ضایعات موضعی مغز ایجاد می‌شود. برخلاف سایر انواع دیزآرتری، علائم معمولاً محدود به یک سمت صورت و دهان است. بیماران ممکن است در تلفظ برخی صداها مشکل داشته باشند، اما معمولاً قابلیت فهم گفتار بهتر از سایر انواع دیزآرتری است. با توانبخشی مناسب و به موقع، بسیاری از بیماران می‌توانند بهبودی قابل توجهی را تجربه کنند.

دیزآرتی چگونه تشخیص داده می شود؟

آسیب شناس گفتار و زبان ( گفتار درمانگر ) تنها متخصص جهت ارزیابی و درمان اختلالات گفتار و زبان و بلع از جمله دیزآرتی است . آسیب شناس گفتار و زبان از طریق ارزیابی های رسمی و غیر رسمی شدت و نوع دیزآرتری را مشخص می کند. برای این ارزیابی آسیب شناس گفتار و زبان ، حرکات لب ها ، زبان و صورت را معاینه می کند و همچنین میزان حمایت تنفس برای تولید گفتار با کیفیت را بررسی می کند.  این ارزیابی همچنین شامل تولید حروف و کلمات و جملات در بافت های مختلف است.

به دنبال متخصص گفتاردرمانی بزرگسالان هستید؟ این راهنما را ببینید:
متخصص گفتار درمانی بزرگسالان تهران (معرفی برترین متخصصان به همراه آدرس و شماره تماس)

درمان دیزآرتری و نقش گفتاردرمانگر

امکان‌پذیری درمان و اهمیت آن

دیزآرتری می‌تواند با مداخلات درمانی مناسب و به‌موقع بهبود قابل توجهی پیدا کند. میزان بهبودی به عواملی مانند شدت اختلال، علت زمینه‌ای، سن فرد، و زمان شروع درمان بستگی دارد. درمان زودهنگام نقش حیاتی در جلوگیری از پیشرفت مشکلات گفتاری و بهبود کیفیت زندگی بیمار دارد. به‌طور مثال، در موارد دیزآرتری خفیف تا متوسط، بسیاری از بیماران می‌توانند با درمان مناسب به سطح قابل قبولی از توانایی گفتاری دست یابند.

نقش کلیدی گفتاردرمانگر

گفتاردرمانگر به عنوان متخصص اصلی در درمان دیزآرتری، نقشی محوری در فرآیند توانبخشی ایفا می‌کند. این متخصص ابتدا با ارزیابی دقیق وضعیت گفتاری، عضلات دهان و صورت، و الگوهای تنفسی بیمار، یک برنامه درمانی شخصی‌سازی شده طراحی می‌کند. گفتاردرمانگر همچنین با سایر متخصصان پزشکی همکاری می‌کند تا اطمینان حاصل شود که تمام جنبه‌های سلامت بیمار در نظر گرفته می‌شود و درمان به صورت جامع انجام می‌گیرد.

اهمیت درمان و پیامدهای عدم درمان

درمان دیزآرتری نه تنها به بهبود مهارت‌های گفتاری کمک می‌کند، بلکه تأثیر مستقیمی بر سلامت روانی، روابط اجتماعی و کیفیت زندگی فرد دارد. عدم درمان می‌تواند منجر به انزوای اجتماعی، افسردگی، کاهش اعتماد به نفس و محدودیت‌های شغلی شود. همچنین، درمان نشدن دیزآرتری می‌تواند خطر مشکلات جدی مانند اختلالات بلع و مشکلات تنفسی را افزایش دهد. از این رو، شروع زودهنگام درمان و پیگیری منظم آن از اهمیت بالایی برخوردار است.

ترجیح می‌دهید خدمات آنلاین دریافت کنید؟ این مقاله را بخوانید:
گفتار درمانی آنلاین  (راهنمای کامل دریافت خدمات گفتاردرمانی از راه دور)

روش‌های درمانی و مداخلات گفتاردرمانگر

گفتاردرمانگر از طیف وسیعی از تکنیک‌ها و روش‌های درمانی استفاده می‌کند. این روش‌ها شامل تمرینات تقویت عضلات گفتاری، تمرینات تنفسی، اصلاح سرعت و ریتم گفتار، و بهبود وضوح کلام است. همچنین، آموزش استفاده از ابزارهای کمکی ارتباطی و تکنیک‌های جبرانی را نیز در برنامه درمانی قرار می‌دهد. گفتاردرمانگر علاوه بر کار مستقیم با بیمار، به خانواده و مراقبین نیز آموزش‌های لازم را ارائه می‌دهد تا بتوانند در فرآیند درمان مشارکت فعال داشته باشند و از بیمار به بهترین شکل حمایت کنند.

راهنمای تفصیلی ارتباط با افراد دارای دیزآرتری

در ارتباط با او صبور باشید

افراد مبتلا به دیزآرتری ممکن است برای بیان کلمات و جملات به زمان بیشتری نیاز داشته باشند. وقتی با آنها صحبت می‌کنید، صبور باشید و اجازه دهید با سرعت خودشان صحبت کنند. هرگز صحبت آنها را قطع نکنید یا پیش از اتمام جمله‌شان، کلمات را حدس نزنید. به آنها فرصت دهید تا منظورشان را به طور کامل بیان کنند، حتی اگر این کار زمان‌بر باشد.

به صحبت‌های او با دقت گوش دهید

هنگام گوش دادن به فرد دارای دیزآرتری، تمام توجه خود را به او معطوف کنید. به حرکات صورت، لب‌ها و زبان بدن او توجه کنید. از سؤالات باز استفاده کنید مانند “می‌توانی بیشتر توضیح دهی؟” یا “منظورت این است که…؟” این کار به شما کمک می‌کند تا مطمئن شوید پیام را درست دریافت کرده‌اید.

رو در روی او بنشینید و با او صحبت کنید

• در فاصله مناسب (حدود 1 تا 1.5 متر) روبروی فرد بنشینید
• مطمئن شوید نور کافی وجود دارد تا صورت و لب‌های یکدیگر را به خوبی ببینید
• در یک سطح ارتفاع قرار بگیرید (اگر فرد نشسته است، شما هم بنشینید)
• از موانع فیزیکی بین خودتان و فرد (مثل میز بزرگ) اجتناب کنید

از زبان ساده و روشن استفاده کنید

• از جملات کوتاه و واضح استفاده کنید
• یک موضوع را در هر زمان مطرح کنید
• از اصطلاحات پیچیده و کنایه‌ها خودداری کنید
• اگر لازم است، موضوع را به بخش‌های کوچکتر تقسیم کنید
• از کلمات روزمره و آشنا استفاده کنید

اگر متوجه نشدید، از او بخواهید دوباره بگوید

وقتی متوجه منظور فرد نمی‌شوید:

• با احترام بگویید: “متوجه نشدم، می‌توانی دوباره بگویی؟”
• جمله را آنطور که فهمیده‌اید تکرار کنید تا مطمئن شوید درست متوجه شده‌اید
• از او بخواهید کلمه کلیدی را هجی کند یا بنویسد
• از روش‌های جایگزین مانند اشاره یا نوشتن استفاده کنید

از ابزارهای کمکی برای ارتباط بهتر استفاده کنید

• یک دفترچه و خودکار همیشه همراه داشته باشید
• از تصاویر، نمادها یا کارت‌های ارتباطی استفاده کنید
• اپلیکیشن‌های مفید ارتباطی را روی تلفن همراه نصب کنید
• تخته وایت‌برد کوچک برای نوشتن کلمات کلیدی تهیه کنید
• از فناوری‌های کمکی مانند دستگاه‌های تولید صدا استفاده کنید

محیط آرام و بدون مزاحمت فراهم کنید

برای ایجاد محیط آرام و مناسب:

• تلویزیون و رادیو را خاموش کنید
• از مکان‌های شلوغ و پر سر و صدا دوری کنید
• پنجره‌ها را ببندید تا صدای بیرون مزاحم نباشد
• از دیگران بخواهید صدای صحبتشان را پایین بیاورند
• نور کافی تأمین کنید

به احساسات او توجه کنید

• به تغییرات چهره و حالات عاطفی فرد توجه کنید
• اجازه دهید احساساتش را بیان کند، حتی اگر زمان‌بر باشد
• از زبان بدن و لحن صدای او برای درک بهتر احساساتش استفاده کنید
• نشان دهید که احساساتش را درک می‌کنید
• واکنش‌های همدلانه نشان دهید

او را از نظر عاطفی حمایت کنید

برای تقویت اعتماد به نفس فرد:

• موفقیت‌های کوچک را تحسین کنید
• صبورانه گوش دهید و درک خود را نشان دهید
• از انتقاد و تمسخر جداً خودداری کنید
• او را تشویق کنید در جمع‌های خانوادگی و اجتماعی شرکت کند
• به او اطمینان دهید که زمان کافی برای بیان منظورش دارد

از متخصصان کمک بگیرید

• با گفتاردرمانگر در ارتباط منظم باشید
• تمرینات توصیه شده را پیگیری کنید
• از تکنیک‌های آموزش داده شده استفاده کنید
• گزارش پیشرفت‌ها و چالش‌ها را به درمانگر ارائه دهید
• در جلسات آموزشی خانواده شرکت کنید

نکات تکمیلی برای مکالمات مهم

• زمان مناسب روز را انتخاب کنید (معمولاً صبح‌ها که فرد انرژی بیشتری دارد)
• مکالمات طولانی را به چند بخش کوتاه تقسیم کنید
• اطمینان حاصل کنید که فرد راحت است و درد یا ناراحتی ندارد
• در صورت خستگی، استراحت کوتاه در نظر بگیرید

راهنمای موقعیت‌های اجتماعی

• دیگران را از نحوه صحیح ارتباط با فرد آگاه کنید
• در صورت نیاز، نقش مترجم را ایفا کنید
• محیط را طوری مدیریت کنید که فرد احساس راحتی کند
• از قرار گرفتن فرد در موقعیت‌های استرس‌زا جلوگیری کنید

آمادگی برای شرایط اضطراری

• کارت شناسایی حاوی اطلاعات پزشکی تهیه کنید
• شماره‌های اضطراری را در دسترس قرار دهید
• روش‌های ارتباطی جایگزین را از قبل تمرین کنید
• با مراکز درمانی نزدیک آشنا شوید

برخی از منابع :

https://www.nhs.uk/conditions/dysarthria