به عنوان یک گفتاردرمانگر با بیش از ۱۵ سال تجربه، میخواهم درباره مهارت کاربردشناسی زبان که یکی از مهمترین جنبه‌های ارتباط موثر است، صحبت کنم. این مهارت به توانایی استفاده مناسب از زبان در موقعیت‌های مختلف اجتماعی اشاره دارد. به زبان ساده، یعنی بدانیم کِی، کجا و چگونه از زبان استفاده کنیم تا منظورمان را به درستی به دیگران منتقل کنیم.
کودکانی که در مهارت کاربردشناسی زبان مشکل دارند، معمولاً در موقعیت‌های اجتماعی دچار چالش می‌شوند. برای مثال، ممکن است نتوانند تشخیص دهند چه زمانی باید صحبت کنند و چه زمانی سکوت کنند، یا نمی‌توانند لحن صحبت خود را متناسب با موقعیت (مثلاً رسمی یا غیررسمی) تنظیم کنند. این مشکلات خصوصاً در کودکان مبتلا به اختلال طیف اتیسم، اختلالات زبانی و یا اختلالات پردازش شنیداری بیشتر دیده می‌شود.
والدین اغلب متوجه می‌شوند که فرزندشان در برقراری ارتباط موثر با همسالان مشکل دارد، مکالمات نامناسب با موقعیت دارد، یا در درک شوخی‌ها و کنایه‌ها ضعیف عمل می‌کند. این نشانه‌ها می‌تواند حاکی از ضعف در کاربردشناسی زبان باشد و نیاز به مداخله تخصصی دارد.
خوشبختانه، گفتاردرمانگران با تجربه می‌توانند با استفاده از روش‌های تخصصی و بازی‌های هدفمند، به تقویت این مهارت کمک کنند. ما معمولاً از طریق تمرین‌های گروهی، ایفای نقش، و آموزش مهارت‌های اجتماعی، به کودکان کمک میکنیم تا بتوانند از زبان به شکل موثرتری در تعاملات روزمره استفاده کنند.
تحقیقات نشان می‌دهد که مداخله زودهنگام و منظم در زمینه کاربردشناسی زبان می‌تواند تاثیر قابل توجهی در بهبود مهارت‌های ارتباطی کودک داشته باشد. به همین دلیل، توصیه می‌کنم اگر نگران مهارت‌های ارتباطی فرزندتان هستید، حتماً با یک گفتاردرمانگر مشورت کنید. تشخیص و مداخله به موقع می‌تواند از بروز مشکلات تحصیلی و اجتماعی در آینده پیشگیری کند.
تجربه موفق در درمان مشکلات کاربردشناسی زبان: داستان امیرعلی
فهرست عناوین این نوشته
امیرعلی، پسر ۷ ساله‌ای که به کلینیک ما مراجعه کرد، قبلاً دو سال گفتاردرمانی را در مرکز دیگری گذرانده بود. او از نظر ساختار جملات و دایره واژگانی در سطح خوبی قرار داشت، اما مشکلات قابل توجهی در مهارت کاربردشناسی زبان داشت. والدینش می‌گفتند که او اغلب در مهمانی‌ها سوالات نامناسبی می‌پرسد، نمی‌تواند مکالمه را ادامه دهد، و گاهی حرف‌هایی می‌زند که باعث ناراحتی دیگران می‌شود.
در جلسات اولیه ارزیابی متوجه شدیم که امیرعلی در درک احساسات دیگران و تنظیم لحن صحبتش مشکل دارد. او نمی‌توانست تشخیص دهد چه زمانی باید صدایش را آهسته‌تر کند یا چطور باید در موقعیت‌های مختلف اجتماعی رفتار مناسب نشان دهد. ما برنامه درمانی را با تمرکز بر بازی‌های نقش و تمرین‌های گروهی آغاز کردیم. یک نکته مهم که به والدین آموزش دادیم این بود که در خانه هم موقعیت‌های مختلف اجتماعی را شبیه‌سازی کنند.
پس از سه ماه درمان منظم، با استفاده از تکنیک‌های متنوع مانند داستان‌های اجتماعی، بازی‌های نقش و استفاده از کارت‌های موقعیتی، امیرعلی پیشرفت قابل توجهی کرد. یکی از تمرین‌های موثر که انجام دادیم، بازی “چه می‌گویی؟” بود که در آن موقعیت‌های مختلف اجتماعی را شبیه‌سازی می‌کردیم و او باید پاسخ مناسب را انتخاب می‌کرد. این تمرین به او کمک کرد تا بتواند در موقعیت‌های واقعی هم بهتر عمل کند.
امروز، بعد از شش ماه، امیرعلی می‌تواند مکالمات مناسب‌تری داشته باشد، احساسات دیگران را بهتر درک می‌کند و می‌داند چطور در موقعیت‌های مختلف رفتار کند. نکته کلیدی در موفقیت درمان او، همکاری نزدیک خانواده و تمرین مداوم در محیط‌های واقعی بود. توصیه می‌کنم تا انتهای مقاله همراه ما باشید تا با راهکارهای عملی بیشتری برای تقویت مهارت کاربردشناسی زبان در کودکان آشنا شوید.
اختلال کاربرد شناسی چیست؟
گاهی اوقات یک شخص می تواند واضح صحبت کند. همچنین جملات طولانی و پیچیده با دستور زبان درست نیز استفاده کند. اما با این حال هنوز یک مشکل ارتباطی در رفتار او وجود دارد. درواقع ممکن است فرد در استفاده از جملات در موقعیت های اجتماعی مناسب آن، ماهر نباشد و قواعد اجتماعی پشت جملات را رعایت نکند. در این صورت می توان گفت؛ او در کاربرد شناسی مشکل دارد. آسیب مغزی (سکته، ضربه و…) می تواند یکی از علل مشکلات کاربرد شناسی (pragmatic) در افراد بزرگسال باشد.
ترجیح می‌دهید خدمات آنلاین دریافت کنید؟ این مقاله را بخوانید:
گفتار درمانی آنلاین (راهنمای کامل دریافت خدمات گفتاردرمانی از راه دور)
در ادامه با مهارت های ارتباطی کاربرد شناسی بیشتر آشنا می شویم.
مهارت های ارتباطی Pragmatics
pragmatic شامل سه مهارت ارتباطی مهم زیر است:
1- استفاده از زبان برای مقاصد ارتباطی مختلف
در رابطه با استفاده از زبان هنگام ارتباط با افراد می توان به مثال های زیر اشاره کرد:
- سلام و احولپرسی کردن ( سلام، خداحافظ)
- اطلاع دادن (من میخواهم یک کیک بخرم)
- تقاضا کردن (یک کیک به من بدهید)
- امیدواری دادن (من میخواهم برای تو یک کیک بخرم)
- درخواست کردن (من کوکی را دوست دارم، لطفا)
2- تغییر سطح گفتگو با توجه به مخاطب و یا وضعیت موجود
سطح گفتگو در شرایط و افراد مختلف، متغیر است. در این مهارت توجه به سه نکته زیر مهم است:
- ادبیات گفتاری متفاوت با کودک تا بزرگسال
- دادن اطلاعات پس زمینه و لازم به یک شنونده نا آشنا با موضوع
- گفتگوی متفاوت در موقعیت کلاس با پارک
3-رعایت قوانین در گفتگوها و مکالمات
در هنگام ارتباط های کلامی با دیگران، رعایت قوانین زیر توصیه می شود:
اجازه دهید برای هر یک از این مهارت‌های کاربردشناسی زبان، مثال‌های روشن و کاربردی ارائه کنم:
رعایت نوبت گیری در گفتار:
مثال: در یک مهمانی خانوادگی، کودک باید یاد بگیرد صبر کند تا عمویش صحبتش تمام شود و بعد تجربه سفرش به شمال را تعریف کند، به جای اینکه وسط صحبت دیگران بپرد و شروع به تعریف کردن کند.
معرفی موضوع بحث:
مثال: به جای اینکه کودک ناگهان بگوید “دیروز خیلی خوب بود!”، باید یاد بگیرد موضوع را معرفی کند: “مامان، می‌خوام درباره جشن تولدی که دیروز رفتیم صحبت کنم. خیلی خوش گذشت!”
حفظ موضوع:
مثال: وقتی با معلم درباره تکالیف ریاضی صحبت می‌کند، ناگهان به موضوع بازی جدیدش نپرد. باید در همان موضوع تکالیف باقی بماند تا گفتگو به نتیجه برسد.
بازنگری گفتار زمانی که مخاطب صحبت را درست متوجه نشده:
مثال: وقتی کودک می‌گوید “اون وسیله رو می‌خوام” و مادر متوجه نمی‌شود، باید بتواند منظورش را به شکل دیگری بیان کند: “منظورم اون مداد رنگی قرمزه که روی میز تحریره.”
نحوه استفاده از سیگنال‌های کلامی و غیر کلامی:
مثال: وقتی می‌خواهد نشان دهد که متوجه صحبت دوستش شده، علاوه بر گفتن “آها” یا “متوجه شدم”، با تکان دادن سر و لبخند زدن هم این موضوع را نشان دهد.
رعایت فاصله در هنگام صحبت کردن:
مثال: کودک باید یاد بگیرد که در هنگام صحبت با معلمش لازم نیست خیلی نزدیک شود و حدود یک متر فاصله را حفظ کند، در حالی که موقع پچ‌پچ کردن با دوستش در کتابخانه می‌تواند فاصله کمتری داشته باشد.
رعایت و هماهنگی ژست‌ها و حالت چهره با بحث:
مثال: وقتی درباره اتفاق ناراحت‌کننده‌ای مثل شکستن اسباب‌بازی دوستش صحبت می‌کند، حالت چهره‌اش باید ناراحت باشد و نباید بخندد یا با هیجان دست تکان دهد. همچنین وقتی می‌خواهد بگوید “نه” علاوه بر کلام، باید با تکان دادن سر هم این مخالفت را نشان دهد.
برخی از این قواعد و قوانین بسیار به فرهنگ وابسته است و ممکن در برخی فرهنگها معنای متفاوتی بدهد. مهم این است که قواعد و قوانین مخاطب را در نظر بگیریم.
نوشته پیشنهادی : کمبود چه ویتامینی باعث دیر حرف زدن میشه
در صورتیکه فرزندتان در مهارت های اجتماعی با مشکل مواجه است، پیشنهاد می کنیم به آسیب شناس گفتار و زمانی مراجعه کنید. در مراکز گفتار درمانی مهارت اجتماعی را به خوبی به کودک آموزش می دهند. از طریق لیست زیر مراکز گفتاردرمانی در شهر خود را پیدا کنید:
مراکز گفتاردرمانی
علائم فرد با مشکلات پراگماتیک (کاربرد شناسی)
۱. عدم درک شوخی و کنایه
- مثال: وقتی دوستش می‌گوید “تو دیگه خیلی زرنگی!” (با لحن کنایه‌آمیز)، معنی واقعی را متوجه نمی‌شود و تشکر می‌کند.
۲. ناتوانی در تشخیص لحن مناسب با موقعیت
- مثال: در مراسم ختم با صدای بلند و خنده صحبت می‌کند و موقعیت غمگین را درک نمی‌کند.
۳. مشکل در رعایت نوبت در مکالمه
- مثال: مدام وسط صحبت دیگران می‌پرد و اجازه نمی‌دهد حرفشان تمام شود.
۴. عدم توانایی در حفظ موضوع گفتگو
- مثال: در حین صحبت درباره تکالیف مدرسه، ناگهان شروع به صحبت درباره برنامه تلویزیونی می‌کند.
۵. مشکل در تفسیر زبان بدن و حالات چهره
- مثال: وقتی مخاطب با اخم و ناراحتی به او نگاه می‌کند، متوجه نمی‌شود که باید صحبتش را قطع کند.
۶. استفاده نامناسب از تماس چشمی
- مثال: یا اصلاً به چشم‌های مخاطب نگاه نمی‌کند یا خیره می‌شود و پلک نمی‌زند.
۷. عدم رعایت فاصله اجتماعی مناسب
- مثال: در صف نانوایی خیلی به نفر جلویی می‌چسبد و متوجه ناراحتی او نمی‌شود.
۸. مشکل در شروع و خاتمه مکالمه
- مثال: بدون مقدمه وارد صحبت می‌شود یا ناگهان مکالمه را ترک می‌کند.
۹. ناتوانی در تطبیق گفتار با سن و موقعیت مخاطب
- مثال: با مدیر مدرسه مثل یک دوست صمیمی صحبت می‌کند و از کلمات غیررسمی استفاده می‌کند.
۱۰. عدم درک استعاره‌ها و اصطلاحات
- مثال: وقتی به او می‌گویند “دستت طلا”، به دست‌هایش نگاه می‌کند.
۱۱. مشکل در بیان احساسات و درک احساسات دیگران
- مثال: وقتی دوستش گریه می‌کند، بدون توجه به ناراحتی او، از بازی جدیدش صحبت می‌کند.
۱۲. تکرار نامناسب جملات یا موضوعات
- مثال: در یک مهمانی ده بار یک داستان را برای افراد مختلف تعریف می‌کند.
۱۳. عدم توانایی در اصلاح سوء تفاهم‌ها
- مثال: وقتی مخاطب متوجه منظورش نمی‌شود، به جای توضیح بیشتر، همان جمله را عیناً تکرار می‌کند.
۱۴. مشکل در درک و استفاده از طنز اجتماعی
- مثال: جوک‌های نامناسب با موقعیت تعریف می‌کند یا نمی‌تواند بفهمد چرا دیگران به یک موقعیت می‌خندند.
۱۵. ناتوانی در تشخیص قصد و منظور گوینده
- مثال: وقتی معلم با لحن هشداردهنده می‌گوید “الان وقت صحبت کردنه؟”، پاسخ می‌دهد “بله” و به صحبت کردن ادامه می‌دهد.
سخن آخر
ما در این نوشته اختلال کاربردشناسی را توضیح دادیم. مهارت های سه گانه ارتباطی مه را نیز بیان کردیم. در صورتیکه فرزندی دارید که در مهارت های ارتباطی و اجتماعی خود با مشکل مواجه است، پیشنهاد میکنیم به مراکز گفتار در مانی مراجعه کنید. در این مراکز با آموزشهای کاربردی، بسیاری از مشکلات گفتاری و کاربردشناسی کودک حل می شود.
برخی منابع
آسیب شناس گفتار و زبان ( گفتار درمانگر ) و روانشناس با بیش از ۱۵ سال کار بالینی
مدیر کلینیک های گفتار درمانی بیان و یلدا
مدیر وب سایت پزشکی مداوا
مدرس دوره های آموزش بشنو و صحبت کن
مخترع نرم افزارهای گفتار درمانی بیان
سلام ممنون از مطلب خوبتون میشه اسم مقاله رو هم ذکر کنید