آگاهی واجی چیست؟ به زبان ساده، آگاهی واجی یعنی توانایی شنیدن و تشخیص صداهای تشکیل دهنده کلمات. حتماً تا به حال به این موضوع فکر کردهاید که کلمات از صداهایی جداگانه ساخته شدهاند؟ مثلاً کلمه “گربه” از صداهای “گ”، “ر”، “ب” و “ه” تشکیل شده است. در واقع، آگاهی واجی همان مهارتی است که به ما کمک میکند این صداها را تشخیص دهیم، با آنها بازی کنیم و درک کنیم که چطور با کنار هم قرار گرفتن، کلمات را میسازند. این مهارت، یک پیشنیاز بسیار مهم برای یادگیری خواندن و نوشتن است و به ما کمک می کند تا به درستی کلمات را رمزگشایی کنیم.
آگاهی واجی کجا بکار می آید؟
فهرست عناوین این نوشته
شاید بپرسید که آگاهی واجی دقیقاً در کجا به کار میآید؟ خب، در واقع، آگاهی واجی نقش کلیدی در مراحل اولیه یادگیری زبان ایفا میکند. کودکان قبل از اینکه با حروف الفبا آشنا شوند، ابتدا باید صداهای کلمات را درک کنند. این مهارت به آنها کمک میکند تا کلمات را به هجاهای کوچکتر تقسیم کنند، صداهای اول و آخر کلمات را تشخیص دهند و در نهایت، بتوانند کلمات را بخوانند و بنویسند. به عنوان مثال، زمانی که کودک سعی میکند کلمه “مادر” را بخواند، ابتدا باید بتواند صداهای “م”، “آ”، “د” و “ر” را تشخیص دهد و سپس آنها را با هم ترکیب کند. این توانایی، دقیقا همان آگاهی واجی است که به کودکان در این مسیر کمک می کند.
اما آگاهی واجی چه کمکی به ما میکند؟ در واقع، این مهارت نقشی حیاتی در رشد سواد کودکان ایفا میکند. وقتی کودک در درک صداهای کلمات قوی است، خواندن برایش آسانتر و لذتبخشتر خواهد بود. او به راحتی میتواند حروف را به صداها مرتبط کند، کلمات را به سرعت رمزگشایی کند و در نهایت، به درک مطلب برسد. همچنین، آگاهی واجی به کودک کمک میکند تا در نوشتن نیز موفق باشد. وقتی کودک با صداهای کلمات آشناست، میتواند به راحتی آنها را به حروف تبدیل کند و کلمات را به درستی بنویسد. به طور خلاصه، آگاهی واجی مثل یک کلید جادویی است که درهای یادگیری را به روی کودکان باز میکند.
حال سوال اینجاست که اگر کودکی در این مهارت ضعف داشته باشد، چه نشانههایی بروز میدهد؟ کودکانی که در آگاهی واجی ضعیف هستند، ممکن است در تشخیص صداهای اول و آخر کلمات مشکل داشته باشند، در بازی با قافیه ها و هجاهای کلمات دچار مشکل شوند، و در نهایت، در یادگیری خواندن و نوشتن با چالش روبرو شوند. مثلاً، ممکن است کودک نتواند بگوید که کلمه “سیب” با چه صدایی شروع می شود یا اینکه کلمه “کتاب” چند بخش دارد. اگر این علائم را در کودک خود مشاهده کردید، جای نگرانی نیست. با مراجعه به یک گفتاردرمانگر، میتوانید راهکارهای مناسب برای تقویت آگاهی واجی را دریافت کنید و به کودک خود کمک کنید تا در مسیر یادگیری موفق شود.
آرش به دلیل ضعف آگاهی واجی به کلینیک باران آمد
آرش، پسر هفت سالهای بود که با ورود به کلاس اول ابتدایی، در یادگیری حروف الفبا، خواندن کلمات و نوشتن جملات ساده دچار مشکل شد. معلم آرش، نگران وضعیت او، والدینش را به کلینیک گفتاردرمانی باران ارجاع داد. پس از بررسیها، مشخص شد که آرش در مهارت آگاهی واجی ضعف دارد. او در تشخیص صداهای کلمات، بخشبندی کلمات و تشخیص قافیهها مشکل داشت. مثلاً، نمیتوانست صدای اول کلمه “موز” را به درستی بگوید. این نشان میداد که آرش در درک و دستکاری صداهای زبان مشکل دارد که بر خواندن و نوشتن او تاثیر گذاشته است.
در کلینیک گفتاردرمانی باران، برنامهای اختصاصی برای تقویت آگاهی واجی آرش آغاز شد. جلسات درمانی با بازیهای جذاب طراحی شده بود. آرش در بازیهای آوایی مثل تشخیص صدای اول کلمات، ساخت کلمات با صداها، تشخیص قافیه و بخشبندی کلمات شرکت میکرد. با استفاده از کارتهای تصویری و بازیهای کلامی، به آرش کمک کردیم تا صداهای کلمات را تشخیص دهد و آنها را با حروف مرتبط سازد. نکته کاربردی این است که استفاده از روشهای بازیمحور و تشویق کودک به تلاش، بسیار مهم است.
پس از چند ماه، پیشرفت چشمگیری در مهارتهای آرش دیده شد. او حالا کلمات را سریعتر و دقیقتر میخواند، در نوشتن کمتر اشتباه میکرد و اعتماد به نفس بیشتری پیدا کرده بود. آرش با علاقه به مدرسه میرفت و از یادگیری لذت میبرد. این تجربه نشان میدهد که ضعف در آگاهی واجی میتواند بر تحصیل کودکان تاثیر بگذارد، اما با مداخله زودهنگام میتوان این مشکل را برطرف کرد. برای کسب اطلاعات بیشتر و درک بهتر این مهارت، تا انتهای مقاله همراه ما باشید. ما در ادامه به راهکارهای عملی برای تقویت آگاهی واجی میپردازیم.
آگاهی واجی چیست ؟
آیا تا به حال با کودکی مواجه شدهاید که در خواندن و نوشتن مشکل دارد؟ یا نمیتواند کلمات را به درستی هجی کند؟ این مشکلات میتواند نشانهای از ضعف در آگاهی واجی باشد. مثلاً کودکی که نمیتواند تشخیص دهد کلمه “سیب” از چه صداهایی تشکیل شده یا نمیتواند صدای اول کلمات را تشخیص دهد، احتمالاً در مهارت آگاهی واجی مشکل دارد.
نوشته پیشنهادی :
اختلال نوشتاری در کودکان چیست ؟
1. تعریف آگاهی واجی
آگاهی واجی به توانایی تشخیص و دستکاری صداهای مختلف در کلمات گفته میشود. به زبان سادهتر، یعنی اینکه فرد بتواند صداهای تشکیل دهنده کلمات را بشنود، تشخیص دهد و با آنها بازی کند.
برای مثال، وقتی از کودک میخواهیم کلمه “ماه” را به صداهای کوچکتر تقسیم کند، باید بتواند بگوید: “م-آ-ه”. این همان مهارت آگاهی واجی است.
2. اهمیت آگاهی واجی
آگاهی واجی مانند پایه و اساس ساختمان خواندن و نوشتن است. بدون این مهارت، کودک در یادگیری خواندن و نوشتن با مشکلات جدی مواجه خواهد شد.
تحقیقات نشان دادهاند کودکانی که آگاهی واجی قوی دارند، در مدرسه موفقتر هستند و راحتتر میتوانند مهارتهای خواندن و نوشتن را یاد بگیرند.
3. ارتباط با زبان گفتاری
نکته مهم این است که آگاهی واجی با صداهای گفتاری سر و کار دارد، نه با حروف نوشتاری. یعنی قبل از اینکه کودک حروف الفبا را یاد بگیرد، باید بتواند با صداهای زبان کار کند.
مثلاً وقتی میگوییم “بابا”، کودک باید بتواند تشخیص دهد که این کلمه از دو بخش “با-با” تشکیل شده، حتی اگر هنوز نتواند آن را بنویسد.
4. مثالهای ملموس
برای درک بهتر آگاهی واجی، میتوانید این بازیها را با کودک انجام دهید: از او بخواهید صدای اول کلمه “توپ” را بگوید، یا کلمهای بگوید که با صدای “س” شروع میشود.
همچنین میتوانید از او بخواهید بگوید کلمه “دار” اگر صدای “د” آن را برداریم، چه میشود؟ (جواب: “آر”)
5. نکات مهم برای والدین
تقویت آگاهی واجی نیاز به تمرین مداوم و بازیهای هدفمند دارد. شما میتوانید با بازیهای ساده مثل قافیهسازی، تشخیص صدای اول و آخر کلمات، و جداسازی صداها به تقویت این مهارت کمک کنید.
نشانههای ضعف در آگاهی واجی چیست؟
به عنوان یک گفتاردرمانگر باتجربه، یکی از شایعترین نشانههایی که در کودکان با ضعف آگاهی واجی میبینم، مشکل در قافیهسازی است. مثلاً وقتی از کودک میخواهیم کلمهای همقافیه با “موش” بگوید، نمیتواند کلماتی مثل “گوش” یا “پوش” را بیان کند. انتظار داریم کودکان تا پایان دوره پیشدبستان (حدود 6 سالگی) مهارتهای پایه آگاهی واجی را کسب کرده باشند.
1. مشکل در تشخیص صداهای اول و آخر کلمات
کودکی که در آگاهی واجی ضعف دارد، نمیتواند تشخیص دهد که مثلاً کلمه “سیب” با چه صدایی شروع میشود یا کلمه “نان” با چه صدایی تمام میشود. این مشکل در فعالیتهای روزمره کاملاً مشهود است.
وقتی از این کودکان میخواهیم کلمهای بگویند که با صدای “ب” شروع میشود، معمولاً گیج میشوند یا پاسخهای نادرست میدهند. این نشانهای جدی است که نیاز به توجه دارد.
2. ناتوانی در تشخیص ریتم و قافیه کلمات
این کودکان در بازیهای قافیهسازی مشکل دارند. مثلاً نمیتوانند تشخیص دهند که “دار” و “مار” همقافیه هستند، یا در شعرخوانیهای کودکانه نمیتوانند کلمات همقافیه را تشخیص دهند.
در فعالیتهای موزیکال و شعرخوانی گروهی، این کودکان معمولاً عملکرد ضعیفی دارند و نمیتوانند با ریتم همراهی کنند.
3. مشکل در بخشبندی کلمات
کودک نمیتواند کلمات را به بخشهای کوچکتر تقسیم کند. مثلاً در تقسیم کلمه “کتاب” به بخشهای “کِ-تاب” مشکل دارد. این مسئله در هنگام هجی کردن کلمات بیشتر خود را نشان میدهد.
این کودکان حتی در دست زدن به ازای هر بخش کلمه (مثل “تو-پ”) هم مشکل دارند و نمیتوانند تعداد بخشهای یک کلمه را تشخیص دهند.
4. مشکل در ترکیب صداها
وقتی صداهای یک کلمه را جدا جدا میگوییم (مثل “د-ر”) و از کودک میخواهیم آن را به صورت یک کلمه بگوید (“در”)، در انجام این کار مشکل دارد.
این مشکل در مراحل اولیه یادگیری خواندن بسیار آشکار میشود، زیرا کودک نمیتواند صداهای جدا را با هم ترکیب کند و کلمه را بخواند.
5. اهمیت تشخیص زودهنگام
تشخیص زودهنگام ضعف در آگاهی واجی بسیار مهم است، زیرا این مهارت پایهای برای یادگیری خواندن و نوشتن است. هر چه زودتر این مشکل شناسایی و درمان شود، احتمال موفقیت تحصیلی کودک بیشتر میشود.
والدین باید بدانند که اگر کودکشان در سن پیشدبستان این نشانهها را نشان میدهد، بهتر است با یک گفتاردرمانگر مشورت کنند تا از مشکلات بعدی در یادگیری خواندن و نوشتن پیشگیری شود.
برای پیدا کردن بهترین مرکز گفتاردرمانی در تهران، اینجا کلیک کنید:
بهترین مرکز گفتار درمانی کودکان در تهران (لیست کامل مراکز معتبر به تفکیک منطقه)
متخصص گفتاردرمانی ( مراکز گفتار درمانی تمامی شهرها )
چگونه آگاهی واجی را در کودکان تقویت کنیم؟
مقدمه:
به عنوان یک گفتاردرمانگر با سالها تجربه، بارها دیدهام که عدم توجه به ضعف آگاهی واجی میتواند مشکلات جدی تحصیلی ایجاد کند. کودکانی که در این مهارت ضعف دارند، معمولاً در یادگیری خواندن و نوشتن مشکل پیدا میکنند، در املا ضعیف هستند و اعتماد به نفسشان در کلاس درس کاهش مییابد. خوشبختانه با تمرینهای هدفمند و مستمر میتوان این مهارت را تقویت کرد.
1. بازیهای آوایی
یکی از موثرترین روشهای تقویت آگاهی واجی، استفاده از بازیهای آوایی است. مثلاً میتوانید بازی “من میبینم چیزی که با صدای ‘س’ شروع میشود” را انجام دهید. کودک باید در اتاق دنبال اشیایی بگردد که با این صدا شروع میشوند مثل “ساعت” یا “سیب”.
بازی دیگر این است که از کودک بخواهید صدای آخر کلمهای که میگویید را تشخیص دهد. مثلاً در کلمه “داد”، صدای آخر “د” است. این بازی را میتوانید در مسیر مدرسه یا موقع غذا خوردن انجام دهید.
2. شعرخوانی و ترانههای کودکانه
شعرهای کودکانه ابزار قدرتمندی برای تقویت آگاهی واجی هستند. شعرهایی انتخاب کنید که قافیههای واضح دارند، مثل “خرگوش کوچولو، بشین تو جای خود، گوشات رو بالا کن، چشمات رو وا کن”.
موقع خواندن شعر، روی کلمات همقافیه تأکید کنید و از کودک بخواهید کلمات همقافیه را پیدا کند. میتوانید شعر را نیمهتمام بگذارید و از او بخواهید با کلمه مناسب آن را کامل کند.
3. بازیهای کلامی
بازی “صدا صدا” را امتحان کنید: کلمهای را صدا به صدا بگویید (مثل “ت-و-پ”) و از کودک بخواهید حدس بزند چه کلمهای است. این بازی به تقویت مهارت ترکیب صداها کمک میکند.
همچنین میتوانید بازی “کلمهسازی” انجام دهید: یک صدا بگویید و از کودک بخواهید کلمهای که با آن صدا شروع میشود را بگوید. مثلاً برای صدای “م”: ماه، مداد، مامان.
4. استفاده از کتابهای تصویری
موقع کتاب خواندن، روی صداهای کلمات تمرکز کنید. مثلاً در کتابهای حیوانات، صدای اول هر حیوان را برجسته کنید: “فـ-یل”، “شـ-یر”.
از کودک بخواهید تصاویری که با یک صدای خاص شروع میشوند را در کتاب پیدا کند. این کار را به یک بازی جذاب تبدیل کنید.
5. نقش والدین و معلمان
والدین و معلمان باید این فعالیتها را به صورت روزانه و در قالب بازی انجام دهند. مهم است که این تمرینها استرسزا نباشند و در فضایی شاد انجام شوند.
تشویق و صبوری در این مسیر بسیار مهم است. هر پیشرفت کوچک را جشن بگیرید و از انتقاد و مقایسه با دیگران خودداری کنید.
6. منابع کمکی
امروزه اپلیکیشنهای آموزشی متعددی برای تقویت آگاهی واجی وجود دارند. همچنین میتوانید از کتابهای کار مخصوص این مهارت استفاده کنید. بهتر است قبل از استفاده از این منابع با گفتاردرمانگر کودک مشورت کنید.
کارتهای تصویری و بازیهای آموزشی مرتبط با آگاهی واجی نیز میتوانند کمککننده باشند. این منابع را میتوانید از فروشگاههای لوازم آموزشی تهیه کنید.
منابع مفید :
- he Reading League
- لینک: https://www.thereadingleague.org/what-is-phonological-awareness/
- توضیح فارسی: این مقاله از وبسایت معتبر “The Reading League”، به طور جامع به تعریف آگاهی واجی، اهمیت آن در یادگیری خواندن و نوشتن، و همچنین راهکارهای عملی برای تقویت این مهارت در کودکان میپردازد. این منبع برای افرادی که به دنبال اطلاعات دقیق و علمی در این زمینه هستند، بسیار مفید است.
- منبع: National Center on Improving Literacy (NCIL)
- لینک: https://improvingliteracy.org/brief/phonological-and-phonemic-awareness
- توضیح فارسی: این مقاله از “مرکز ملی بهبود سواد” (NCIL)، به بررسی دقیق تفاوت بین آگاهی واجی و آگاهی واجشناختی (phonemic awareness) میپردازد. همچنین، در مورد چگونگی تاثیر این مهارتها بر یادگیری خواندن و نوشتن توضیح داده و منابع و ابزارهای مفیدی برای معلمان و والدین ارائه میدهد. این منبع، دیدگاهی علمی و تخصصی در مورد آگاهی واجی فراهم میکند.
آسیب شناس گفتار و زبان ( گفتار درمانگر ) و روانشناس با بیش از ۱۵ سال کار بالینی
مدیر کلینیک های گفتار درمانی بیان و یلدا
مدیر وب سایت پزشکی مداوا
مدرس دوره های آموزش بشنو و صحبت کن
مخترع نرم افزارهای گفتار درمانی بیان