درمان بیش حسی لامسه یکی از چالش‌های مهمی هست که خیلی از خانواده‌ها باهاش روبرو هستن. تصور کنید لمس‌های معمولی روزمره مثل پوشیدن لباس یا در آغوش گرفتن، برای کودک بسیار ناخوشایند، شدید یا حتی دردناک احساس شود. این همان بیش‌حسی لامسه است که نه از روی لوس‌بازی یا بدقلقی، بلکه به دلیل چالشی واقعی در پردازش حسی سیستم عصبی رخ می‌دهد.
نوشته پیشنهادی : بیش حسی دهانی در کودکان چیست ؟
خبر خوب اینکه درمان بیش حسی لامسه با روش‌های کاردرمانی و تکنیک‌های خانگی امکان‌پذیر است.
در این مقاله می‌خوام راهنمایی جامع و کاربردی برای درمان بیش حسی لامسه ارائه بدم که شامل بهترین روش‌های درمانی با تمرکز بر کاردرمانی و تمرینات عملی قابل اجرا در خانه است.
1. کاردرمانی: موثرترین روش درمان بیش حسی لامسه
فهرست عناوین این نوشته
- 1. کاردرمانی: موثرترین روش درمان بیش حسی لامسه
- 2. تنظیم محیط: کاهش محرک‌های لمسی آزاردهنده
- 3. استراتژی‌های رفتاری: مدیریت واکنش‌های کودک
- 4. بازی‌های حسی: لمس تدریجی و لذت‌بخش در خانه
- 5. روتین‌های روزانه: ادامه درمان در فعالیت‌های عادی
- 6. تغذیه و حس لامسه دهانی: چالش‌ها و راهکارها
- 7. چه زمانی به کاردرمانی نیاز دارید؟
- 8. سخن پایانی: صبر، مداومت و نگاه مثبت
- سوالات متداول
کاردرمانی به عنوان خط اول درمان بیش حسی لامسه شناخته می‌شود. چرا؟ چون کاردرمانی با رویکرد حسی، ارزیابی دقیق و برنامه درمانی فردی، به ریشه‌های اصلی مشکل می‌پردازه.
نقش کاردرمانگر اینه که شدت و نوع بیش‌حسی رو ارزیابی کنه، محرک‌های خاصی که برای مراجع آزاردهنده هستند رو شناسایی کنه و برنامه درمانی متناسب با سن و نیازهای خاص اون فرد طراحی کنه.
رویکرد اصلی کاردرمانی: یکپارچگی حسی
رویکردی که در درمان بیش حسی لامسه استفاده می‌کنیم، “یکپارچگی حسی” نام داره. ساده بگم، مغز ما باید اطلاعات حسی رو دریافت، سازمان‌دهی و به اون‌ها پاسخ مناسب بده. در افراد با بیش‌حسی لامسه، این فرآیند دچار مشکله. انگار صدای لمس برای مغزشون خیلی بلندتر پخش میشه!
تکنیک‌های کلیدی کاردرمانی
در کلینیک باران، ما از سه تکنیک اصلی برای درمان بیش حسی لامسه استفاده می‌کنیم:
| تکنیک | توضیح | مثال عملی |
|---|---|---|
| رژیم حسی | برنامه‌ای از فعالیت‌های حسی هدفمند در طول روز | بازی با خمیر بازی قبل از مدرسه، فشار عمیق در زنگ تفریح، و ماساژ قبل از خواب |
| حساسیت‌زدایی تدریجی | مواجهه کنترل‌شده و تدریجی با محرک‌های لمسی | شروع با لمس پارچه‌های نرم‌تر و پیشرفت تدریجی به سمت بافت‌های چالش‌برانگیزتر |
| فشار عمیق | اعمال فشار یکنواخت و عمیق روی بدن | استفاده از پتوهای سنگین، بغل کردن محکم یا جلیقه‌های فشاری |
یادم میاد پسر 6 ساله‌ای که با مشکل پوشیدن لباس به کلینیک ما اومد. مادرش با ناراحتی می‌گفت: “هر صبح یک جنگ تمام عیار داریم. جوراب‌ها رو نمی‌پوشه، برچسب‌ها اذیتش می‌کنه، و از تماس لباس با بدنش حس بدی داره.” با ترکیبی از این تکنیک‌ها، بعد از 3 ماه، این کودک تونست بدون گریه و اضطراب لباس بپوشه.
مقاله پیشنهادی: اختلال یکپارچگی حسی کودکان چیست؟
2. تنظیم محیط: کاهش محرک‌های لمسی آزاردهنده
درمان بیش حسی لامسه فقط به کلینیک محدود نمیشه. تغییرات ساده در محیط زندگی می‌تونه تأثیر زیادی روی کاهش تحریکات ناخواسته و افزایش آرامش فرد داشته باشه.
راهکارهای عملی برای تنظیم محیط خانه:
لباس‌ها:
- لباس‌های نخی و نرم انتخاب کنید
- لباس‌های بدون درز یا با درزهای بیرونی مناسب‌ترند
- برچسب‌ها و مارک‌ها رو جدا کنید
- لباس‌های گشادتر به خصوص در ناحیه مچ و گردن راحت‌ترند
ملحفه و پتو:
- ملحفه‌های نرم با الیاف طبیعی استفاده کنید
- از پتوهای سنگین (با مشورت کاردرمانگر) بهره ببرید
- از تشک‌های فومی منعطف استفاده کنید
حمام:
- دمای آب رو تنظیم کنید (معمولاً آب ولرم بهتر تحمل میشه)
- از لیف‌های نرم یا شستشو با دست استفاده کنید
- حوله‌های نرم و پرزدار انتخاب کنید
مکان‌های شلوغ:
- برای حضور در مکان‌های شلوغ برنامه‌ریزی کوتاه‌مدت داشته باشید
- زمان‌های خلوت‌تر رو انتخاب کنید
- امکان خروج یا استراحت در صورت نیاز رو فراهم کنید
“در کلینیک باران، ما به خانواده‌ها توصیه می‌کنیم که با این تغییرات ساده، محیط زندگی رو برای فرد دارای بیش‌حسی لامسه آرام‌تر کنند. هدف ما این نیست که محیط رو به طور کامل عاری از محرک‌های چالش‌برانگیز کنیم، بلکه می‌خوایم شرایطی فراهم کنیم که فرد بتونه تدریجاً تحمل بیشتری پیدا کنه.”
3. استراتژی‌های رفتاری: مدیریت واکنش‌های کودک
در فرآیند درمان بیش حسی لامسه، آموزش استراتژی‌های رفتاری به خانواده و خود فرد اهمیت زیادی داره. این استراتژی‌ها کمک می‌کنن تا واکنش به لمس ناخواسته به شکل مؤثرتری مدیریت بشه.
نوشته پیشنهادی : بهترین درمان تدافع لمسی چیست؟
الف. پیش‌بینی‌پذیری و اطلاع قبلی
هشدار دادن قبل از لمس کردن، می‌تونه اضطراب رو به شکل چشمگیری کاهش بده. مثلاً بگید: “می‌خوام دستت رو بگیرم” یا “اجازه می‌دی موهات رو شونه کنم؟”
ب. روش‌های جایگزین برای ابراز محبت
به جای بغل کردن ناگهانی که ممکنه برای فرد دارای بیش‌حسی لامسه ناخوشایند باشه، می‌تونین از جایگزین‌های دیگه استفاده کنید:
- ضربه آرام روی شانه
- “بزن قدش” یا دست دادن ساده
- نگاه محبت‌آمیز و لبخند
- کلام محبت‌آمیز به جای تماس فیزیکی
پ. آموزش بیان نیازها و مرزها
به خصوص به کودکان بزرگتر و بزرگسالان یاد بدین که نیازها و مرزهای خودشون رو بیان کنن:
- “لطفاً آرام‌تر دست بزن”
- “الان آمادگی بغل کردن ندارم”
- “میشه به جای بغل کردن، با هم دست بدیم؟”
ت. اعتبارسنجی احساسات
تأکید کنید که احساس ناخوشایند فرد واقعی و معتبره و نباید نادیده گرفته یا مسخره بشه. هرگز جملاتی مثل “چیزی نیست که!” یا “لوس نشو!” به کار نبرید.
یکی از مراجعین بزرگسال ما در کلینیک باران، خانم 28 ساله‌ای بود که از بچگی با بیش‌حسی لامسه زندگی کرده بود. اون تعریف می‌کرد: “تا قبل از درمان، همیشه فکر می‌کردم یه مشکلی دارم یا زیادی حساسم. وقتی یاد گرفتم که احساساتم رو معتبر بدونم و مرزهام رو با اطرافیانم در میون بذارم، کیفیت زندگیم خیلی بهتر شد.”
مقاله مفید: کاردرمانی حسی چیست؟
4. بازی‌های حسی: لمس تدریجی و لذت‌بخش در خانه
بازی بهترین راه یادگیری و پذیرش برای کودکان (و حتی بزرگسالان) است. در فرآیند درمان بیش حسی لامسه، بازی‌های حسی هدفمند می‌تونن به افزایش تحملِ لمس کمک کنن.
ایده‌های بازی حسی برای خانه:
1. سطل‌های حسی (Sensory Bins)
- پر شده با برنج، لوبیا، ماکارونی خشک
- آب، کف ریش، شن بازی
- پنهان کردن اسباب‌بازی‌های کوچک برای پیدا کردن با دست
2. بازی با خمیر
- خمیر بازی خانگی (می‌تونید با آرد و نمک درست کنید)
- گِل رس نرم
- اسلایم (با نظارت)
3. نقاشی با انگشت
- استفاده از رنگ‌های انگشتی ایمن و قابل شستشو
- نقاشی روی کاغذ یا سطوح مختلف مثل شیشه یا فویل
4. بازی با آب
- آب‌بازی در وان یا تشت با دماهای مختلف (ولرم)
- اضافه کردن حباب، رنگ غذا یا اسباب‌بازی‌های آبی
5. لمس بافت‌های مختلف
- درست کردن کتاب لمسی با چسباندن بافت‌های مختلف
- پارچه‌های متنوع (نرم، زبر، مخمل، ساتن، پولک‌دار)
چند وقت پیش توی کلینیک باران، با دختر 5 ساله‌ای کار می‌کردم که به شدت از لمس بافت‌های چسبناک مثل چسب، خمیر و حتی میوه‌های آبدار وحشت داشت. ما با یک سطل حسی پر از برنج خشک شروع کردیم (که براش قابل تحمل بود) و به مرور مواد دیگه مثل ماکارونی، سپس خمیر خشک و در نهایت خمیر مرطوب رو اضافه کردیم. همه این مراحل طی بازی و بدون اجبار انجام شد، و بعد از دو ماه، اون دختر کوچولو تونست با خمیر بازی کنه و حتی در پخت کیک به مادرش کمک کنه.
نوشته پیشنهادی : علت تنفر از لمس شدن در کودکان چیست؟
فشار عمیق در خانه: تکنیک‌های ساده و آرام‌بخش
فشار عمیق یکی از موثرترین تکنیک‌ها در درمان بیش حسی لامسه است. این روش باعث آزادسازی سروتونین و دوپامین شده و به تنظیم سیستم عصبی کمک می‌کنه.
روش‌های عملی برای اعمال فشار عمیق در خانه:
- بغل کردن محکم (Bear Hugs): با اجازه قبلی و به صورت آرام و محکم
- ماساژ با فشار: ماساژ آرام و محکم بازوها، پاها و پشت (اگر فرد می‌پذیرد)
- ساندویچ شدن: قرار گرفتن بین دو بالش یا کوسن نرم
- غلتیدن روی زمین یا پیچیدن در پتو: مانند یک “رول کالباس”
- استفاده از وسایل وزن‌دار: پتوهای سنگین، پدهای شانه‌ای یا جلیقه‌های وزنی
نکته مهم: برای استفاده از وسایل وزن‌دار مثل پتوی سنگین، حتماً با کاردرمانگر در مورد وزن و زمان استفاده مناسب مشورت کنید. وزن زیاد یا استفاده طولانی‌مدت می‌تونه مضر باشه.
توی کلینیک باران، از تکنیک “ساندویچ” استفاده می‌کنیم که بسیار موثره. از کودک می‌خواهیم روی تشک دراز بکشه و با دو تشک سبک دیگه، روش رو می‌پوشونیم و فشار ملایمی وارد می‌کنیم. بچه‌ها عاشق این بازی هستن و معمولاً بعدش احساس آرامش بیشتری دارن.
5. روتین‌های روزانه: ادامه درمان در فعالیت‌های عادی
درمان بیش حسی لامسه نباید فقط محدود به جلسات تراپی یا زمان بازی باشه. شما می‌تونید تجربیات لمسی مثبت رو در فعالیت‌های روزمره بگنجونید تا پیشرفت سریع‌تر و پایدارتری داشته باشید.
ایده‌هایی برای فعالیت‌های روزمره:
لباس پوشیدن
- به فرد اجازه بدید از بین گزینه‌های مناسب، لباس خودش رو انتخاب کنه
- لباس پوشیدن رو به بازی تبدیل کنید (مثلاً: “ببینیم چند ثانیه‌ای می‌تونی این تی‌شرت رو بپوشی”)
- برای کودکان، لباس‌هایی با طرح شخصیت‌های محبوبشون انتخاب کنید
غذا خوردن
- تشویق به لمس بافت‌های مختلف غذا (بدون اجبار)
- مشارکت در تهیه غذا (مثل ورز دادن خمیر، هم زدن مواد)
- شروع با غذاهای با بافت یکدست و پیشرفت تدریجی به غذاهای ترکیبی
مسواک زدن
- استفاده از مسواک‌های نرم‌تر با موهای ملایم
- آزمایش مسواک برقی (لرزش ممکن است کمک‌کننده یا تشدیدکننده باشد)
- انتخاب خمیر دندان با طعم ملایم و بدون حس سوزش
شانه کردن مو
- استفاده از برس نرم با دندانه‌های گرد
- شروع از انتهای مو و حرکت تدریجی به سمت ریشه
- استفاده از اسپری نرم‌کننده مو قبل از شانه کردن
- دادن حق انتخاب به فرد برای شانه کردن موی خودش
یکی از والدینی که به کلینیک باران مراجعه می‌کرد تعریف می‌کرد: “پسرم هیچوقت اجازه نمی‌داد موهاش رو شونه کنیم. بعد از اینکه یاد گرفتیم چطور این کار رو به یک بازی آینه‌ای تبدیل کنیم (من موهای خودم رو شونه می‌کنم، اون هم موهای خودش رو)، دیگه مقاومت نکرد. حالا حتی خودش میگه وقت شونه کردن موهاست.”
6. تغذیه و حس لامسه دهانی: چالش‌ها و راهکارها
بیش‌حسی لامسه می‌تونه بر تغذیه هم اثر بذاره. حساسیت به بافت، دما یا حتی چسبندگی غذا در دهان می‌تونه غذا خوردن رو به یک چالش بزرگ تبدیل کنه.
راهکارهای مرتبط با غذا خوردن:
- معرفی تدریجی بافت‌های جدید
- با مقدار کم شروع کنید
- غذای جدید رو در ابتدا با غذاهای مورد علاقه مخلوط نکنید
- از نرم به سفت پیشرفت کنید (پوره → غذای خرد شده → غذای معمولی)
- توجه به دمای غذا
- برخی افراد غذاهای ولرم یا خنک رو بهتر تحمل می‌کنند
- از دادن غذاهای خیلی داغ یا خیلی سرد خودداری کنید
- استفاده از وسایل کمکی
- قاشق‌ها یا چنگال‌هایی با جنس یا شکل متفاوت (پلاستیکی، چوبی، فلزی)
- بشقاب‌های جداکننده برای افرادی که از مخلوط شدن غذاها ناراحت می‌شوند
- تقویت عضلات دهان
- جویدن آدامس (برای بزرگترها)
- خوردن غذاهای جویدنی (مثل هویج، سیب)
- استفاده از لوله‌های جویدنی (Chewy tubes) با مشورت درمانگر
من در کلینیک باران با کودک 3 ساله‌ای کار می‌کردم که فقط غذاهای نرم مثل پوره رو می‌خورد و از جویدن غذا امتناع می‌کرد. ما کارمون رو با “بازی جویدن” شروع کردیم – اول با لوله‌های جویدنی کار کردیم، بعد به غذاهای نرم اما نیازمند کمی جویدن مثل کوکی نرم رسیدیم، و در نهایت تونستیم غذاهای سفت‌تر رو معرفی کنیم. تمام این مراحل بدون اجبار و همراه با بازی و تشویق انجام شد.
7. چه زمانی به کاردرمانی نیاز دارید؟
راهکارهای خانگی برای درمان بیش حسی لامسه بسیار مفید هستند، اما باید بدانید که این‌ها مکمل درمان تخصصی هستند و نه جایگزین آن.
نشانه‌هایی که مراجعه یا پیگیری درمان تخصصی (کاردرمانی) را ضروری می‌کند:
- 🚩 اگر بیش‌حسی به شدت بر عملکرد روزانه (مدرسه، کار، روابط اجتماعی) تاثیر می‌گذارد
- 🚩 اگر راهکارهای خانگی پس از 4-6 هفته تلاش، بهبودی قابل توجهی ایجاد نکرده‌اند
- 🚩 اگر واکنش‌های هیجانی شدید (مانند پرخاشگری، گریه‌های طولانی، انزوا) به محرک‌های لمسی وجود دارد
- 🚩 اگر مشکلات تغذیه‌ای ناشی از بیش‌حسی دهانی شدید است
- 🚩 اگر در کنار بیش‌حسی لامسه، مشکلات حسی دیگر یا تاخیر رشدی نیز مشاهده می‌شود
ارزیابی جامع توسط کاردرمانگر برای تشخیص دقیق و طراحی برنامه درمانی مناسب، یک سرمایه‌گذاری ارزشمند برای آینده فرزندتان یا خودتان است.
توی کلینیک باران، ما همیشه با یک ارزیابی کامل حسی شروع می‌کنیم که شامل مشاهده، مصاحبه و تست‌های استاندارد میشه. این ارزیابی به ما کمک می‌کنه تا الگوهای حسی دقیق هر فرد رو شناسایی کنیم و برنامه درمانی کاملاً شخصی‌سازی شده ارائه بدیم.
8. سخن پایانی: صبر، مداومت و نگاه مثبت
درمان بیش حسی لامسه نیازمند زمان، صبر و مداومت است. همانطور که در این مقاله گفتیم، راهکارهای متنوعی از کاردرمانی تا فعالیت‌های خانگی برای کمک به این چالش وجود دارد.
به یاد داشته باشید:
- پیشرفت معمولاً تدریجی است، پس حتی کوچکترین موفقیت‌ها رو جشن بگیرید
- هر فردی منحصر به فرده و ممکنه به ترکیبی از روش‌های مختلف نیاز داشته باشه
- از خودتون به عنوان والد یا مراقب غافل نشید و حمایت لازم رو دریافت کنید
- نگاه مثبت و امیدوارانه داشته باشید – بهبود امکان‌پذیر است!
من در کلینیک باران، بارها و بارها دیده‌ام که چطور درمان بیش حسی لامسه با ترکیبی از صبر، تکنیک‌های مناسب و همکاری خانواده، به نتایج فوق‌العاده‌ای می‌رسه. مثل پسر 8 ساله‌ای که وقتی اولین بار دیدمش حتی نمی‌تونست دست بده، اما الان با دوستاش فوتبال بازی می‌کنه. یا خانم 34 ساله‌ای که سال‌ها از حضور در اجتماع به خاطر ترس از تماس فیزیکی خودداری می‌کرد، اما حالا می‌تونه در مهمونی‌ها شرکت کنه و از ارتباط با دیگران لذت ببره.
اگر شما یا عزیزانتون با چالش بیش‌حسی لامسه مواجه هستین، تنها نیستین. با اقدام به موقع و استفاده از روش‌های درمانی مناسب، می‌تونین زندگی راحت‌تر و شادتری داشته باشین. ما در کلینیک باران، آماده‌ایم تا در این مسیر همراهتون باشیم.
سوالات متداول
1. آیا بیش‌حسی لامسه در کودکان با افزایش سن خود به خود خوب می‌شود؟
اگرچه برخی کودکان ممکنه با افزایش سن راهکارهای مقابله‌ای برای خودشون پیدا کنن، اما برای مدیریت موثر و جلوگیری از مشکلات ثانویه مثل اضطراب اجتماعی یا اجتناب از فعالیت‌های مهم، درمان فعال (به خصوص کاردرمانی) اغلب ضروری است. صبر کردن و امید به “خوب شدن خودبه‌خودی” توصیه نمیشه، چون این دوره‌های انتظار می‌تونه باعث از دست رفتن فرصت‌های مهم رشدی بشه.
2. چه مدت طول می‌کشد تا کاردرمانی برای بیش‌حسی لامسه نتیجه دهد؟
پاسخ به درمان بیش حسی لامسه بسته به شدت مشکل، سن فرد، همکاری خانواده، مداومت در تمرینات و وجود مشکلات همراه متفاوته. نمیشه زمان دقیقی تعیین کرد، اما معمولاً نشانه‌های بهبودی تدریجی طی چند هفته تا چند ماه قابل مشاهده‌است. در کلینیک باران، ما معمولاً بعد از 8-12 جلسه، یک ارزیابی مجدد انجام می‌دیم تا پیشرفت رو بسنجیم و برنامه درمانی رو در صورت نیاز تعدیل کنیم.
3. چه مدت طول می‌کشد تا کاردرمانی برای بیش‌حسی لامسه نتیجه دهد؟
نه، اینطور نیست. اگرچه مشکلات پردازش حسی (شامل بیش‌حسی لامسه) در افراد دارای اوتیسم یا ADHD شایع‌تر است، اما بیش‌حسی لامسه می‌تونه به تنهایی یا همراه با شرایط دیگر نیز وجود داشته باشه. وجود بیش‌حسی لامسه لزوماً به معنای تشخیص اوتیسم یا ADHD نیست. افراد با رشد طبیعی هم ممکنه درجاتی از بیش‌حسی لامسه رو تجربه کنن، به خصوص اگر استرس یا اضطراب مزمن داشته باشن.
4. به جز کاردرمانی، آیا درمان دارویی برای بیش‌حسی لامسه وجود دارد؟
درمان اصلی بیش‌حسی لامسه، رویکردهای حسی و رفتاری مانند کاردرمانی است. داروی خاصی برای “درمان” خود بیش‌حسی وجود نداره. اما اگر شرایط همراه دیگری مانند اضطراب شدید وجود داشته باشه، ممکنه پزشک داروهایی رو برای مدیریت آن شرایط تجویز کنه که به طور غیرمستقیم به تحمل‌پذیری بیشتر کمک کنه. مهم اینه که بدونید این داروها خودِ پردازش حسی رو تغییر نمی‌دن، بلکه فقط ممکنه به کاهش استرس کمک کنن و شرایط رو برای تاثیرگذاری بهتر کاردرمانی فراهم کنن.
من در کلینیک باران دیدم که ترکیب روش‌های تخصصی کاردرمانی، همکاری خانواده و برنامه تمرینی خانگی، بهترین نتایج رو در درمان بیش حسی لامسه داشته. امیدوارم این مقاله تونسته باشه دید روشن‌تری به شما بده و قدم‌های اولیه رو برای کمک به خودتون یا عزیزانتون بردارید.
یادتون باشه، درمان بیش حسی لامسه امکان‌پذیره و شما در این مسیر تنها نیستید.
برخی از منابع:
1. Best Sensory Strategies for Handling Tactile Defensiveness
مشاهده مقاله
2. Tactile Defensiveness Treatment From Our Akron Occupational Therapists
مشاهده مقاله
3. Best Sensory Strategies for Handling Tactile Defensiveness
مشاهده مقاله