به عنوان یک شنوایی شناس با بیش از 15 سال تجربه، هر روز با والدین نگرانی مواجه می‌شوم که درباره حرف زدن کودک کم شنوا خود سوالات زیادی دارند. به یاد دارم مادر نوید، پسر 3 سالهای که به تازگی کم شنوایی او تشخیص داده شده بود، با چشمانی نگران به کلینیک باران مراجعه کرد و می‌پرسید: “آیا فرزند من هرگز می‌تواند مثل بقیه بچه‌ها صحبت کند؟”
تجربه سال‌ها کار با کودکان کم شنوا به من آموخته که هر کودک مسیر منحصر به فرد خود را طی می‌کند. مثل مریم، دختر 4 سالهای که با وجود کم شنوایی شدید، پس از کاشت حلزون و 6 ماه توانبخشی منظم، اولین کلماتش را به زبان آورد. لحظه‌ای که مادرش اشک شوق می‌ریخت، به یاد ماندنی‌ترین لحظه کاری من بود. توصیه می‌کنم تا انتهای این مقاله همراه ما باشید تا با راهکارهای علمی و عملی برای کمک به حرف زدن کودکان کم شنوا آشنا شوید.
چگونه به حرف زدن کودک کم شنوا کمک کنیم؟
فهرست عناوین این نوشته
به عنوان یک شنوایی‌شناس با سال‌ها تجربه در زمینه کار با کودکان کم شنوا، همواره تأکید می‌کنم که نقش شنوایی‌شناس در روند گفتاردرمانی کودکان کم‌شنوا بی‌بدیل است. ما به عنوان شنوایی‌شناس، پل ارتباطی بین کودک، خانواده و دنیای صداهاست. تشخیص به موقع، تجویز وسایل کمکی مناسب و ارائه راهکارهای عملی برای تحریک گفتار در کودک کم‌شنوا، از وظایف اصلی ماست. هیچ متخصص دیگری به اندازه شنوایی‌شناس نمی‌تواند درک جامعی از مشکلات شنیداری و تأثیر آن بر گفتار داشته باشد. در این مقاله، راهکارهای عملی برای کمک به حرف زدن کودک کم‌شنوا را با شما به اشتراک می‌گذارم.
نقش سمعک و کاشت حلزون در گفتار
سمعک و کاشت حلزون نقش حیاتی در توانمندسازی کودک کم‌شنوا برای شنیدن و متعاقباً حرف زدن دارند. این وسایل کمک شنیداری مانند پلی هستند که کودک را به دنیای صداها وصل می‌کنند. وقتی کودک کم‌شنوا صدای خود و دیگران را واضح‌تر می‌شنود، توانایی او برای تقلید صداها، یادگیری الگوهای گفتاری و تولید کلمات به طرز چشمگیری افزایش می‌یابد. برای مثال، کودک 3 سالهای را در نظر بگیرید که پس از دریافت سمعک، تازه متوجه شد آب جاری از شیر صدا دارد و شروع به تقلید “ششش” برای نشان دادن آب کرد – این آغاز گفتار برای اوست.
تنظیم مناسب و استفاده مداوم از وسایل کمک شنیداری بسیار مهم است. فهرست اقدامات کلیدی در این زمینه شامل:
- استفاده منظم از سمعک یا پردازشگر کاشت حلزون (حداقل 10-12 ساعت در روز)
- بررسی روزانه کارکرد صحیح دستگاه
- تعویض به موقع باتری‌ها
- مراجعه منظم به شنوایی‌شناس برای تنظیم دستگاه متناسب با نیازهای در حال تغییر کودک
- محافظت از وسیله در برابر ضربه، رطوبت و گرد و غبار
نوشته پیشنهای : بررسی علائم کم شنوایی در کودکان
روش‌های تحریک و تشویق کودک به صحبت کردن
تحریک و تشویق کودک کم‌شنوا به صحبت کردن نیازمند صبر، پشتکار و استفاده از روش‌های انگیزشی است. بسیاری از والدین تصور می‌کنند باید مستقیماً از کودک بخواهند کلمات را تکرار کند، اما رویکردهای غیرمستقیم اغلب مؤثرتر هستند. محیطی غنی از گفتار و زبان ایجاد کنید که در آن کودک احساس امنیت و راحتی داشته باشد. به عنوان مثال، هنگام بازی با اسباب‌بازی‌ها، اصوات مرتبط را در نظر بگیرید: با صدای نرم “بوم” را هنگام افتادن عروسک بیان کنید، یا هنگام بازی با ماشین، “بیب بیب” را به شکل واضح و کشیده تلفظ کنید.
فهرست روش‌های مؤثر برای تحریک گفتار شامل:
- گفتگوی مداوم با کودک حتی اگر پاسخی نمی‌دهد
- توصیف فعالیت‌های روزمره با جملات ساده و واضح
- خواندن کتاب‌های مصور و اشاره به تصاویر
- استفاده از آهنگ‌ها و ترانه‌های کودکانه همراه با حرکات دست
- ایجاد موقعیت‌های انتخابی که کودک را به ارتباط ترغیب می‌کند (مثلاً “آب می‌خوری یا شیر؟”)
- پاسخگویی به کوچک‌ترین تلاش‌های ارتباطی کودک با تحسین و تشویق
- صبر کردن و دادن زمان کافی به کودک برای پاسخ
اهمیت ارتباط چشمی و زبان بدن
ارتباط چشمی و زبان بدن، ابزارهای ارتباطی قدرتمندی برای کودکان کم‌شنوا هستند. کودکان با مشکلات شنوایی، بیش از سایرین به اطلاعات بصری وابسته‌اند. وقتی با کودک کم‌شنوا صحبت می‌کنید، در سطح چشم او قرار بگیرید و اطمینان حاصل کنید که چهره‌تان به خوبی روشن است. حالات صورت، حرکات دست و زبان بدن‌تان را آگاهانه و با هدف ارتباطی به کار بگیرید. من اخیراً با پسربچه 4 سالهای کار می‌کردم که وقتی حالت چهره‌ام را متناسب با احساس کلماتم تغییر می‌دادم (مثلاً چهره متعجب برای “وااای!”)، توجه و تقلیدش به طرز چشمگیری افزایش می‌یافت.
فهرست نکات مهم برای استفاده مؤثر از ارتباط چشمی و زبان بدن:
- همیشه در سطح چشم کودک قرار بگیرید
- از نور کافی اطمینان حاصل کنید تا لب‌خوانی راحت‌تر باشد
- از حرکات دست و اشارات طبیعی برای تکمیل پیام کلامی استفاده کنید
- حالات چهره را برای نشان دادن احساسات اغراق‌آمیز کنید
- از لمس ملایم برای جلب توجه کودک استفاده کنید
- اشیا و تصاویر را به عنوان پشتیبان ارتباط نشان دهید
- هنگام گوش دادن به کودک، علاقه و توجه کامل خود را نشان دهید
بازی‌های مناسب برای تقویت مهارت‌های گفتاری
بازی، بهترین بستر برای یادگیری گفتار و زبان در کودک کم‌شنواست. بازی‌های هدفمند می‌توانند مهارت‌های شنیداری، گفتاری و ارتباطی کودک را به شکل طبیعی و لذت‌بخش تقویت کنند. در کلینیک، از بازی‌هایی استفاده می‌کنم که کودک را به تولید صداها و کلمات ساده تشویق می‌کنند، بدون اینکه احساس فشار یا آموزش مستقیم داشته باشد. برای مثال، بازی “قایم باشک” فرصت عالی برای تمرین کلماتی مانند “بیا”، “کو” و “پیدا” است، یا حباب‌بازی برای تمرین فوت کردن و تولید صداهایی مانند “پاف” و “پو” بسیار مناسب است.
فهرست بازی‌های مؤثر برای تقویت گفتار:
- بازی با حباب (تقویت کنترل تنفسی و تولید صداهای انفجاری)
- قایم‌باشک (تمرین کلمات پایه و هیجان‌انگیز)
- بازی‌های تقلیدی صداهای حیوانات
- بازی با عروسک‌های انگشتی و داستان‌سازی
- بازی با توپ همراه با کلمات “بده”، “بگیر”، “پرت”
- بازی‌های موزیکال با آلات موسیقی ساده
- بازی “چی شد؟” برای تحریک کنجکاوی و پرسشگری
- فعالیت‌های هنری همراه با توصیف رنگ‌ها و اشکال
تجربه شخصی من
در طول سال‌ها کار با کودکان کم‌شنوا، آموخته‌ام که هر کودک مسیر منحصر به فردی در یادگیری گفتار دارد. والدینی که با استمرار و خلاقیت، تمرینات گفتاری را در بطن زندگی روزمره قرار می‌دهند، بیشترین موفقیت را کسب می‌کنند. اخیراً با خانواده‌ای کار می‌کردم که پسر 5 ساله‌شان با کاشت حلزون، تا 3 سالگی هیچ کلمه‌ای نگفته بود. این والدین با پیروی از همین اصول ساده، بازی‌های گفتاری را به جزء ثابتی از زندگی روزمره تبدیل کردند. امروز، این کودک نه تنها صحبت می‌کند، بلکه داستان‌های کوتاه را با شور و اشتیاق بازگو می‌کند.
به یاد داشته باشید که کمک به حرف زدن کودک کم‌شنوا یک ماراتن است، نه دوی سرعت. آنچه اهمیت دارد، تلاش پیوسته، صبوری و جشن گرفتن پیشرفت‌های کوچک است. هر صدا، هر کلمه و هر جمله‌ای که کودک شما بیان می‌کند، یک پیروزی ارزشمند است که باید به آن افتخار کنید. حرف زدن کودک کم‌شنوا با مداخله زودهنگام و تکنیک‌های مناسب می‌تواند به سطح مطلوبی برسد. مهارت‌های گفتاری کودکان کم‌شنوا با حمایت متخصصان و خانواده، روز به روز بهبود می‌یابد و این مسیری است که با همراهی و همدلی، موفقیت‌آمیز خواهد بود.
راهکارهای عملی برای والدین کودکان کم شنوا در مسیر حرف زدن
1. تمرینات روزانه گفتار درمانی در منزل
تمرینات روزانه گفتاردرمانی در منزل، ستون اصلی پیشرفت حرف زدن کودک کم شنوا است. برخلاف تصور رایج، لازم نیست این تمرینات بخش جداگانه‌ای از زندگی روزمره باشند؛ بلکه می‌توان آنها را در فعالیت‌های معمول روزانه گنجاند. زمان حمام کردن، فرصت عالی برای آموزش واژه‌های مرتبط با آب، شستشو و قسمت‌های بدن است. در این موقعیت می‌توانید با لحنی روشن و واضح، کلماتی مانند “آب”، “صابون”، “چشم”، “دست” را همراه با نشان دادن آنها تکرار کنید. همچنین زمان غذا خوردن را به فرصتی برای آموزش نام غذاها، مفاهیم گرم و سرد، و افعال مرتبط مانند “بخور”، “بنوش” تبدیل کنید. مهم است که این تمرینات را با حوصله و بدون ایجاد فشار روانی انجام دهید.
لازم است برای تمرینات گفتاری منزل، برنامه‌ای منظم اما انعطاف‌پذیر داشته باشید. گاهی کودکان کم شنوا به دلیل تلاش مضاعف برای شنیدن، زودتر خسته می‌شوند؛ بنابراین جلسات کوتاه‌تر اما مکرر (5-10 دقیقه، چندین بار در روز) بسیار موثرتر از یک جلسه طولانی است. فهرست تمرینات موثر گفتاردرمانی در منزل شامل:
- بازی آینه‌ای (تقلید حرکات لب و صورت)
- تمرین تنفسی با فوت کردن شمع، حباب سازی یا فوت کردن پر
- بازی‌های تقلید صدا مانند صدای حیوانات، وسایل نقلیه و اشیاء روزمره
- خواندن کتاب‌های مصور و نام بردن تصاویر
- آواز خواندن ترانه‌های ساده همراه با حرکات دست
- ضبط صدای کودک و پخش آن برای ایجاد بازخورد شنیداری
- بازی‌های مبتنی بر نوبت‌گیری کلامی مانند “من می‌گم، تو بگو”
- استفاده از اپلیکیشن‌های موبایلی تایید شده برای تقویت گفتار
2. نحوه صحیح صحبت کردن با کودک کم شنوا
نحوه صحبت کردن با کودک کم شنوا، تاثیر مستقیمی بر توانایی او در درک و یادگیری گفتار دارد. اغلب والدین تصور می‌کنند باید با صدای بسیار بلند صحبت کنند، درحالی‌که وضوح گفتار بسیار مهم‌تر از بلندی صداست. هنگام صحبت با کودک کم شنوا، فاصله مناسبی را حفظ کنید (حدود 1 تا 1.5 متر)، روبروی او قرار بگیرید تا لب‌ها و چهره‌تان کاملاً قابل مشاهده باشد، و از نور کافی اطمینان حاصل کنید. برای مثال، صدا زدن کودک از اتاق دیگر یا صحبت کردن درحالی‌که پشت‌تان به اوست، باعث می‌شود بخش زیادی از پیام شما از دست برود. به جای آن، ابتدا توجه کودک را جلب کنید، سپس با سرعت متعادل (نه خیلی آهسته و کشیده، نه خیلی سریع) صحبت کنید.
زبان مورد استفاده برای صحبت با کودک کم شنوا نیز اهمیت بسزایی دارد. از جملات ساده اما کامل استفاده کنید و از خلاصه‌سازی بیش از حد بپرهیزید. به جای گفتن “آب بده” بگویید “لطفاً به من آب بده”. کلمات کلیدی جمله را با تأکید بیشتر ادا کنید و در صورت نیاز، پیام خود را به شیوه‌های مختلف بازگو کنید. فهرست نکات مهم در صحبت کردن با کودک کم شنوا عبارتند از:
- صحبت کردن در فضایی با حداقل نویز محیطی
- اطمینان از روشن بودن و کارکرد صحیح سمعک یا پردازشگر کاشت حلزون
- استفاده از لحن طبیعی اما واضح (نه مصنوعی یا اغراق‌شده)
- توجه به حالت چهره و زبان بدن مکمل
- تکرار کلمات کلیدی در موقعیت‌های مختلف روزانه
- صبر کردن و دادن زمان کافی برای پردازش و پاسخ
- استفاده از پرسش‌های باز به جای سوالات بله/خیر
- پرهیز از پوشاندن دهان یا صحبت کردن حین جویدن غذا
3. استفاده از تصاویر و اشیاء برای آموزش کلمات
استفاده از تصاویر و اشیاء، یکی از قدرتمندترین روش‌های آموزش کلمات به کودک کم شنوا است. این روش با فراهم کردن پشتیبانی بصری، درک و یادگیری واژگان را تسهیل می‌کند. کارت‌های تصویری (فلش کارت‌ها) ابزار بسیار مفیدی هستند که می‌توانید آنها را از تصاویر مجلات، کتاب‌ها یا حتی عکس‌های خانوادگی تهیه کنید. برای مثال، آلبومی از تصاویر اعضای خانواده تهیه کنید و هنگام نشان دادن هر تصویر، نام آن شخص را به وضوح تلفظ کنید. با ایجاد کتاب‌های موضوعی ساده (مانند حیوانات، میوه‌ها، وسایل نقلیه) می‌توانید واژگان مرتبط با هر موضوع را به صورت گروهی آموزش دهید. این رویکرد به کودک کمک می‌کند ارتباط معنایی بین کلماتی که می‌آموزد را نیز درک کند.
علاوه بر تصاویر، اشیاء واقعی محیط اطراف، ابزار قدرتمند دیگری برای آموزش کلمات هستند. کودکان کم شنوا از طریق لمس، بو کردن و مشاهده اشیاء، درک عمیق‌تری از معنای واژه‌ها پیدا می‌کنند. هنگام خرید میوه و سبزیجات، اجازه دهید کودک آنها را لمس، بو و مزه کند و همزمان نام آنها را تکرار کنید. یک “جعبه گنج” از اشیاء کوچک و متنوع (مانند کلید، جوراب، مداد، برس) تهیه کنید و در بازی‌های مختلف از آن استفاده نمایید. هر شیء را بیرون آورید، نامش را بگویید و کاربردش را نشان دهید. این تجربه چندحسی، به ماندگاری واژگان در ذهن کودک کم شنوا کمک شایانی می‌کند. می‌توانید با نصب برچسب‌های کوچک روی اشیاء منزل (درب، یخچال، تخت) و اشاره به آنها در طول روز، محیط خانه را به فضایی آموزشی تبدیل کنید.
4. تقویت اعتماد به نفس کودک
تقویت اعتماد به نفس، عنصر حیاتی و گاه مغفول در مسیر حرف زدن کودک کم شنوا است. کودکان کم شنوا ممکن است به دلیل چالش‌های ارتباطی، احساس ناکامی و خجالت کنند، که این می‌تواند منجر به اجتناب از موقعیت‌های گفتاری شود. ایجاد محیطی امن، پذیرا و عاری از قضاوت، اساس تقویت اعتماد به نفس است. هر تلاش کودک برای برقراری ارتباط، حتی اگر ناقص باشد، باید مورد تشویق قرار گیرد. به جای تمرکز بر اشتباهات تلفظی، بر محتوا و پیام کودک متمرکز شوید. برای مثال، اگر کودک می‌گوید “توپ قمز” (به جای “توپ قرمز”)، به جای اصلاح مستقیم، می‌توانید بگویید: “بله، توپ قرمز خیلی قشنگه!” – این روش، الگوی صحیح را ارائه می‌دهد بدون اینکه اعتماد به نفس کودک را خدشه‌دار کند.
برای تقویت اعتماد به نفس کودک کم شنوا، مسئولیت‌های متناسب با سن به او بدهید و موفقیت‌های کوچک را جشن بگیرید. ایجاد “دفتر پیشرفت” که در آن کلمات جدیدی که کودک یاد می‌گیرد ثبت می‌شود، می‌تواند انگیزه بخش باشد. همچنین، قرار دادن کودک در موقعیت‌های ارتباطی کنترل شده (مانند خرید از مغازه آشنا یا صحبت با بستگان نزدیک)، به او کمک می‌کند مهارت‌های ارتباطی را در محیط واقعی تمرین کند.
فهرست راهکارهای تقویت اعتماد به نفس شامل:
- ایجاد فرصت‌های موفقیت برای کودک در فعالیت‌های متنوع
- تشویق به بیان احساسات و نیازها با هر روشی که برای کودک ممکن است
- استفاده از تقویت‌کننده‌های مثبت کلامی و غیر کلامی
- پرهیز از مقایسه کودک با همسالان شنوا
- آموزش استراتژی‌های ساده برای درخواست تکرار یا توضیح بیشتر
- حضور در گروه‌های حمایتی خانواده‌های دارای کودک کم شنوا
- الگوسازی برخورد مثبت با چالش‌ها و اشتباهات
- آشنا کردن کودک با افراد موفق کم شنوا به عنوان الگو
تجربه شخصی من
در طول سال‌ها کار با کودکان کم شنوا، دریافته‌ام که حرف زدن کودک کم شنوا تنها یک فرایند آموزشی نیست؛ بلکه سفری عاطفی برای کودک و خانواده اوست. اخیراً با دختربچه 4 سالهای کار می‌کردم که با وجود کاشت حلزون در 2 سالگی، در بیان کلمات بسیار محتاط و کم‌گو بود. والدین او با استفاده از راهکارهای فوق، به خصوص استفاده از تصاویر و اشیاء واقعی در قالب بازی‌های خلاقانه، توانستند فضایی امن برای تجربه‌های گفتاری او ایجاد کنند. تحول شگفت‌انگیز این کودک در کمتر از 6 ماه، یادآور این حقیقت است که محیط غنی و حمایتگر خانواده، قدرتی بی‌نظیر در شکوفایی توانایی‌های گفتاری کودکان کم شنوا دارد.
به یاد داشته باشید که مسیر حرف زدن کودک کم شنوا، مسیری منحصر به فرد است و مقایسه پیشرفت او با دیگران، نه تنها کمکی نمی‌کند بلکه می‌تواند مضر باشد. آنچه اهمیت دارد، پیشرفت مستمر، هرچند کوچک، است. هر واژه جدید، هر جمله کوتاه و هر تلاش ارتباطی، گامی ارزشمند در این مسیر است. با صبر، پشتکار و بهره‌گیری از راهکارهای علمی و عملی، می‌توانید به توانمندسازی گفتاری کودک کم شنوا کمک کنید و آینده‌ای روشن در انتظار او باشد. گفتاردرمانی برای کودکان دارای افت شنوایی، فرایندی طولانی اما ثمربخش است که با همراهی خانواده و متخصصان، به نتایج درخشانی می‌انجامد.
مراحل رشد گفتار در کودک کم شنوا
1. جدول زمانی رشد طبیعی گفتار
درک جدول زمانی رشد طبیعی گفتار، پایه و اساس ارزیابی پیشرفت حرف زدن کودک کم شنوا است. رشد گفتار فرایندی تدریجی و مرحله به مرحله است که از همان روزهای نخست زندگی آغاز می‌شود. نوزادان در سه ماه اول زندگی با گریه‌های متفاوت و صداهای ساده ارتباط برقرار می‌کنند. بین 4 تا 6 ماهگی، مرحله بابلینگ (سر و صداسازی) آغاز می‌شود که در آن، کودک با صداهایی مانند “باباباب” یا “ماماما” با محیط تعامل می‌کند. این مرحله بسیار مهم است زیرا نوعی تمرین برای تولید صداهای گفتاری محسوب می‌شود. در 9 تا 12 ماهگی، کودکان معمولاً اولین کلمات معنی‌دار خود مانند “بابا”، “ماما” یا “نه” را بیان می‌کنند. بین 18 تا 24 ماهگی، خزانه واژگان کودک به سرعت گسترش می‌یابد و به 50 تا 100 کلمه می‌رسد. در این دوره، کودک شروع به ترکیب دو کلمه مانند “بابا رفت” یا “آب بده” می‌کند.
رشد گفتار در سالهای بعدی با سرعت بیشتری ادامه می‌یابد. بین 2 تا 3 سالگی، کودک جملات 3 تا 4 کلمه‌ای می‌سازد و از برخی قواعد دستوری ساده استفاده می‌کند. در 3 تا 4 سالگی، جملات پیچیده‌تر می‌شوند و کودک می‌تواند داستان‌های کوتاه تعریف کند. در 4 تا 5 سالگی، گفتار کودک بسیار شبیه به بزرگسالان می‌شود، هرچند ممکن است برخی صداها هنوز به درستی تلفظ نشوند. فهرست مراحل کلیدی رشد گفتار طبیعی عبارتند از:
- 0-3 ماهگی: گریه متفاوت، لبخند اجتماعی، صداهای حلقی ساده
- 4-6 ماهگی: خنده صدادار، بابلینگ ساده (تکرار یک هجا)
- 7-9 ماهگی: بابلینگ دوتایی (ماماما، بابابا)، واکنش به نام خود
- 10-12 ماهگی: اولین کلمات معنی‌دار، درک دستورات ساده
- 12-18 ماهگی: افزایش واژگان تا حدود 20 کلمه، اشاره به اشیاء آشنا
- 18-24 ماهگی: ترکیب دو کلمه، واژگان 50-100 کلمه‌ای
- 2-3 سالگی: جملات 3-4 کلمه‌ای، استفاده از ضمایر و افعال
- 3-4 سالگی: جملات پیچیده، پرسش سؤالات، تعریف داستان
- 4-5 سالگی: گفتار روان با جملات کامل، درک مفاهیم زمانی
2. تفاوت‌های رشد گفتار در کودکان کم شنوا
رشد گفتار در کودکان کم شنوا الگوی متفاوتی نسبت به کودکان با شنوایی طبیعی دارد، اما این به معنای عدم امکان دستیابی به گفتار مطلوب نیست. مهم‌ترین تفاوت در سرعت پیشرفت مراحل و نیاز به حمایت بیشتر در این مسیر است. در کودکان کم شنوا، مرحله بابلینگ که برای تمرین تولید صداهای گفتاری حیاتی است، ممکن است با تأخیر آغاز شود یا حتی در کودکان با افت شنوایی شدید که مداخله زودهنگام دریافت نکرده‌اند، رخ ندهد.
کودکان کم شنوا همچنین در درک و استفاده از عناصر ظریف زبان مانند حروف اضافه، پسوندها و زمان‌های فعلی چالش بیشتری دارند. این عناصر معمولاً فرکانس بالا و شدت کمتری دارند و ممکن است توسط کودک کم شنوا شنیده نشوند. طول جملات نیز معمولاً کوتاه‌تر است و ساختار دستوری ساده‌تری دارد. با این حال، این تفاوت‌ها با مداخله زودهنگام، استفاده مناسب از وسایل کمک شنیداری و توانبخشی هدفمند، قابل مدیریت و بهبود هستند. فهرست تفاوت‌های کلیدی در رشد گفتار کودکان کم شنوا شامل:
- تأخیر در آغاز مرحله بابلینگ و کاهش تنوع صداها در این مرحله
- کاهش میزان خودانگیختگی در تولید صدا و گفتار
- دشواری در تولید و تمایز صداهای با فرکانس بالا
- چالش در کنترل زیر و بمی و ریتم طبیعی گفتار
- واژگان محدودتر در مراحل اولیه رشد زبانی
- تأخیر در استفاده از ساختارهای دستوری پیچیده
- مشکلات تلفظی خاص مرتبط با صداهایی که دیده می‌شوند اما شنیده نمی‌شوند
- نیاز به بازخورد بیشتر برای اصلاح و پالایش مهارت‌های گفتاری
- پیشرفت ناهمگون در مهارت‌های مختلف زبانی (درک، بیان، خواندن و نوشتن)
3. نشانه‌های هشداردهنده تأخیر در گفتار
شناسایی زودهنگام نشانه‌های تأخیر در گفتار، کلید موفقیت در مداخله و پیشگیری از مشکلات عمیق‌تر ارتباطی در مسیر حرف زدن کودک کم شنوا است. بسیاری از والدین با امید به اینکه “کودک خودش کم‌کم شروع به حرف زدن خواهد کرد”، زمان طلایی مداخله را از دست می‌دهند. در حالی که هر ماه تأخیر در تشخیص و مداخله، می‌تواند تأثیری چندماهه در روند رشد گفتار داشته باشد. یکی از مهم‌ترین نشانه‌های هشداردهنده، عدم واکنش یا واکنش ناپایدار به صداها و اسم کودک است. اگر نوزاد 6 ماهه با شنیدن صدای بلند از خواب بیدار نمی‌شود، یا کودک 9 ماهه به نام خود واکنش نشان نمی‌دهد، این علائم جدی نیازمند ارزیابی شنوایی است. همچنین، اگر کودک 12 ماهه هنوز هیچ صدای معناداری تولید نمی‌کند یا بابلینگ او بسیار محدود است، باید به متخصص مراجعه کنید.
نشانه‌های دیگر تأخیر در گفتار شامل رشد محدود واژگان، عدم پیشرفت از مرحله تک‌کلمه‌ای به دوکلمه‌ای در سن مناسب، و مشکل در پیروی از دستورات ساده است. کودک 2 سالهای که کمتر از 50 کلمه می‌گوید یا هنوز دو کلمه را با هم ترکیب نمی‌کند، نیازمند ارزیابی تخصصی است. گاهی نشانه‌های ظریف‌تری نیز وجود دارد، مانند استفاده بیش از حد از اشاره و ژست به جای گفتار، یا ناتوانی در تقلید صداها و کلمات. یک نشانه مهم دیگر، افزایش ناامیدی و پرخاشگری کودک به دلیل ناتوانی در برقراری ارتباط مؤثر است. اگر کودک 3 سالهای دارید که برای بیان نیازهای اولیه خود همچنان متکی به اشاره و گریه است، این می‌تواند نشانه‌ای از مشکلات زبانی باشد که نیاز به بررسی دارد. به یاد داشته باشید، تشخیص زودهنگام و مداخله به موقع، مهم‌ترین عامل در موفقیت درمان است.
4. زمان مناسب برای مداخلات درمانی
زمان طلایی برای مداخلات درمانی در کودکان کم شنوا بسیار زودتر از آن چیزی است که اغلب تصور می‌شود. ایده‌آل‌ترین سناریو، تشخیص کم‌شنوایی در نوزادی (ترجیحاً پیش از 3 ماهگی) و آغاز مداخلات درمانی پیش از 6 ماهگی است. این بازه زمانی با دوره حساس رشد مغز برای یادگیری زبان همپوشانی دارد. در سالهای اول زندگی، انعطاف‌پذیری مغز (نوروپلاستیسیتی) در بالاترین حد خود قرار دارد و مسیرهای عصبی مربوط به پردازش شنیداری و زبانی در حال شکل‌گیری هستند. مداخله در این دوره می‌تواند تأثیر شگرفی بر توسعه مهارت‌های گفتاری داشته باشد. مطالعات نشان داده‌اند کودکانی که مداخلات توانبخشی را پیش از 6 ماهگی آغاز می‌کنند، در 3 سالگی مهارت‌های زبانی مشابه با همسالان شنوای خود دارند، درحالی‌که تأخیر در مداخله، این فاصله را افزایش می‌دهد.
مداخلات درمانی باید جامع و چندبعدی باشند. پس از تشخیص کم‌شنوایی، اولین گام تجویز و تنظیم وسایل کمک شنیداری مناسب (سمعک یا کاشت حلزون) است. این وسایل باید در کوتاه‌ترین زمان ممکن تهیه شده و به صورت مداوم (حداقل 10 ساعت در روز) استفاده شوند. همزمان، برنامه توانبخشی شنیداری-کلامی باید آغاز شود. این برنامه شامل جلسات منظم با متخصصان و تمرینات روزانه در خانه است. برای کودکان بزرگتر که تشخیص دیرهنگام داشته‌اند، هرگز برای مداخله دیر نیست، اما رویکرد درمانی باید متناسب با سن، میزان افت شنوایی و مهارت‌های موجود کودک تنظیم شود. در این موارد، ممکن است از روش‌های ترکیبی شامل رویکردهای شنیداری-کلامی، نشانه‌های دستی یا زبان اشاره استفاده شود. به یاد داشته باشید، هرچند زمان طلایی مداخله در سالهای اول زندگی است، اما هر زمانی که مداخله آغاز شود، می‌تواند به بهبود مهارت‌های ارتباطی کودک کمک کند.
5. نقش توانبخشی شنوایی در رشد گفتار
توانبخشی شنوایی، قلب فرایند کمک به حرف زدن کودک کم شنوا است و فراتر از صرفاً تجویز سمعک یا انجام جراحی کاشت حلزون می‌رود. این فرایند، آموزش مغز برای شنیدن، پردازش و تفسیر صداهاست – مهارت‌هایی که کودکان با شنوایی طبیعی به صورت خودکار کسب می‌کنند. توانبخشی شنوایی با تمرینات هدفمند، به کودک کم شنوا کمک می‌کند تا معنای صداهایی را که از طریق وسایل کمک شنیداری دریافت می‌کند، درک کند. برای مثال، در جلسات اولیه، کودک می‌آموزد بین صداهای بلند و آرام، کوتاه و بلند، و زیر و بم تمایز قائل شود. سپس به تدریج، تشخیص صداهای گفتاری، تمایز بین کلمات مشابه و درک جملات آموزش داده می‌شود. تصور کنید کودکی که تازه سمعک دریافت کرده است، صدای یک هواپیما را برای اولین بار می‌شنود – بدون توانبخشی، او نمی‌داند این صدا چیست و چه ارتباطی با آن شیء نقره‌ای در آسمان دارد.
تجربه شخصی من
در طول سال‌ها کار با کودکان کم شنوا، الگوهای متنوعی از رشد گفتار را مشاهده کرده‌ام که همگی یک نکته مشترک داشتند: اهمیت حیاتی مداخله زودهنگام و توانبخشی پیگیرانه. اخیراً با پسربچه 4 سالهای کار می‌کردم که در 6 ماهگی تشخیص کم‌شنوایی عمیق گرفته بود. والدین او بلافاصله سمعک تهیه کرده و برنامه توانبخشی را آغاز کردند. در 18 ماهگی، به دلیل عدم پاسخ کافی به سمعک، کاشت حلزون انجام شد. امروز، این کودک جملات کامل و پیچیده می‌سازد، داستان تعریف می‌کند و تقریباً هیچ تفاوتی با همسالان شنوایش ندارد. در مقابل، با دختر 5 سالهای کار کرده‌ام که کم‌شنوایی متوسط او تا 3 سالگی تشخیص داده نشد. علی‌رغم تلاش‌های فشرده توانبخشی، او همچنان با چالش‌های جدی در ساختار جملات و تلفظ صداها مواجه است.
این تجارب به من آموخته‌اند که حرف زدن کودک کم شنوا نه تنها به شدت کم‌شنوایی، بلکه به زمان تشخیص، کیفیت مداخلات و مهم‌تر از همه، مشارکت فعال خانواده بستگی دارد. والدینی که محیط غنی از زبان و ارتباط ایجاد می‌کنند، تمرینات توانبخشی را با جدیت پیگیری می‌کنند و انتظارات واقع‌بینانه اما مثبتی دارند، بیشترین تأثیر را بر پیشرفت فرزندشان می‌گذارند. به عنوان یک شنوایی شناس، بزرگترین لذت حرفه‌ای من، دیدن کودکانی است که با وجود چالش کم‌شنوایی، به توانایی‌های کامل ارتباطی خود دست می‌یابند. رشد گفتار در کودکان با مشکلات شنوایی ممکن است مسیری متفاوت طی کند، اما با راهنمایی درست و حمایت مناسب، دستیابی به مهارت‌های گفتاری مطلوب کاملاً در دسترس است.
مهارت‌های ارتباطی کودکان دارای افت شنوایی، با مداخله علمی و هدفمند، می‌تواند به سطح قابل توجهی ارتقا یابد. حرف زدن کودک کم شنوا فرایندی پویاست که با شناخت دقیق مراحل رشد، مداخله به موقع و تعامل مؤثر خانواده و متخصصان، به نتایج درخشانی می‌انجامد. باور داشته باشید که با دانش، صبر و پشتکار، می‌توانید به فرزندتان کمک کنید تا توانایی‌های ارتباطی خود را به طور کامل شکوفا سازد.
نوشته پیشنهادی : ناشنوایی جزئی چند دسیبل است ؟
منابع :
- Effects of Hearing Loss on Development : این مقاله از انجمن گفتار-زبان-شنوایی آمریکا (ASHA) به بررسی تاثیر کم شنوایی بر رشد گفتار و زبان کودکان، مشکلات احتمالی در صحبت کردن، خواندن و مهارت‌های اجتماعی، و اهمیت مداخله زودهنگام می‌پردازد. لینک منبع
- Speech and Language Development in the Context of Hearing Loss hearing-loss) : این مقاله از بیمارستان کودکان فیلادلفیا (CHOP) به تاثیر کم شنوایی بر رشد گفتار و زبان کودکان، عوامل موثر در توسعه گفتار کودکان کم شنوا، و اهمیت استفاده از تکنولوژی شنوایی و حمایت تخصصی اشاره دارد. لینک منبع