جیغ زدن کودک اوتیسم یکی از چالش‌برانگیزترین رفتارهایی است که والدین کودکان طیف اوتیسم با آن مواجه می‌شوند. به یاد دارم امیرمحمد، پسر ۵ ساله‌ای که وقتی برای اولین بار به کلینیک ما آمد، با جیغ‌های بلند و ممتد واکنش نشان می‌داد. والدینش خسته و نگران بودند و می‌گفتند این رفتار در خانه، فروشگاه‌ها و مهمانی‌ها نیز تکرار می‌شود. آنچه به والدین امیرمحمد گفتم و می‌خواهم به شما نیز بگویم، این است که جیغ زدن نوعی ارتباط است؛ کودک شما تلاش می‌کند چیزی را بیان کند که هنوز نمی‌تواند به روش مناسب‌تری ابراز نماید.
تحقیقات معتبر نشان می‌دهند که دلایل متعددی برای جیغ زدن در کودکان اوتیسم وجود دارد، از جمله:
- حساسیت‌های حسی (واکنش به صداهای بلند، نورهای شدید یا بافت‌های خاص)
- ناتوانی در برقراری ارتباط مؤثر و بیان نیازها
- احساس ناامنی، اضطراب یا ترس
- تلاش برای جلب توجه دیگران
- ابراز درد یا ناراحتی جسمی که نمی‌توانند به شکل دیگری بیان کنند
- تغییرات ناگهانی در محیط یا برنامه روزانه
- خستگی یا گرسنگی
- احساس ناکامی یا سرخوردگی
در این مقاله قصد داریم علل جیغ زدن کودک اوتیسم، راهکارهای کاربردی برای کاهش آن و تأثیر گفتاردرمانی بر این رفتار را به زبانی ساده توضیح دهیم.
برای مطالعه بیشتر: اوتیسم کودکان چیست ؟
باور دارم که درک صحیح از دلایل این رفتار، اولین قدم در مسیر مدیریت آن است. به عنوان گفتاردرمانگر، بارها شاهد بوده‌ام که چگونه شناخت درست نیازهای کودک و آموزش روش‌های ارتباطی جایگزین، می‌تواند تفاوتی چشمگیر در کاهش جیغ‌زدن‌های مکرر ایجاد کند. از تجربه خانواده امیرمحمد می‌توانم بگویم که با صبر، پشتکار و استفاده از تکنیک‌های مناسب، این رفتار به طور قابل توجهی کاهش یافت و کیفیت زندگی همه اعضای خانواده بهبود پیدا کرد. توصیه می‌کنم تا انتهای مقاله همراه ما باشید.
علل جیغ زدن کودک اوتیسم چیست؟
فهرست عناوین این نوشته
جیغ زدن کودک اوتیسم یکی از رفتارهای چالش‌برانگیزی است که بسیاری از خانواده‌ها با آن مواجه می‌شوند. این رفتار معمولاً نشان‌دهنده تلاش کودک برای برقراری ارتباط یا واکنش به محرک‌های محیطی است. درک علل اصلی این رفتار می‌تواند به والدین کمک کند تا راهکارهای مؤثرتری برای مدیریت آن پیدا کنند. در ادامه به بررسی مهم‌ترین دلایل جیغ زدن در کودکان طیف اوتیسم می‌پردازیم.
مطلب مفید پیشنهادی: گریه در کودکان اوتیسم
۱. دلایل رفتاری و حسی جیغ زدن در کودکان اوتیسم
جیغ زدن کودکان مبتلا به اوتیسم اغلب ریشه در مشکلات رفتاری و حسی دارد.
کودکان طیف اوتیسم ممکن است از جیغ زدن به عنوان روشی برای تنظیم هیجانات خود استفاده کنند. به عنوان مثال، سام، پسر ۶ ساله‌ای که با او کار می‌کردم، هر زمان که با موقعیت جدید یا غیرقابل پیش‌بینی روبرو می‌شد، شروع به جیغ زدن می‌کرد. این رفتار در واقع مکانیسم دفاعی او برای مقابله با اضطراب و استرس بود. همچنین، برخی کودکان از جیغ زدن برای جلب توجه، فرار از موقعیت‌های ناخوشایند یا ابراز ناکامی استفاده می‌کنند. شناسایی الگوهای رفتاری و محرک‌های محیطی که منجر به جیغ زدن می‌شوند، اولین قدم در مدیریت این رفتار است.
۲. ارتباط بین مشکلات پردازش حسی و جیغ زدن کودک اوتیسم
مشکلات پردازش حسی یکی از دلایل اصلی جیغ زدن در کودکان اوتیسم است. این کودکان ممکن است به محرک‌های حسی به شکل متفاوتی واکنش نشان دهند. برخی از مشکلات پردازش حسی که می‌تواند منجر به جیغ زدن شود عبارتند از:
- حساسیت شنیداری: واکنش شدید به صداهای بلند یا خاص مانند جاروبرقی یا دست زدن
- حساسیت بینایی: ناراحتی از نورهای شدید یا فلاش دوربین
- حساسیت لامسه: واکنش منفی به لمس شدن یا بافت‌های خاص لباس
- حساسیت بویایی: آشفتگی از بوهای خاص مانند عطر یا مواد شوینده
نازنین، دختر ۴ ساله‌ای که در کلینیک ما درمان می‌شد، هنگام ورود به فضاهای شلوغ و پر سر و صدا مانند مراکز خرید، شروع به جیغ زدن می‌کرد. پس از ارزیابی دقیق متوجه شدیم که او دچار حساسیت شنیداری است و صداهای محیطی برای او بسیار آزاردهنده است.
۳. نقش ناتوانی در برقراری ارتباط مؤثر و تأثیر آن بر جیغ زدن
ناتوانی در برقراری ارتباط مؤثر یکی دیگر از علل مهم جیغ زدن کودکان طیف اوتیسم است.
وقتی کودک نمی‌تواند نیازها، خواسته‌ها یا احساسات خود را به شکل مناسب بیان کند، ممکن است از جیغ زدن به عنوان روشی برای ارتباط استفاده کند. این مشکل ارتباطی می‌تواند شامل محدودیت در مهارت‌های کلامی، ضعف در درک زبان یا ناتوانی در استفاده از زبان بدن باشد. به عنوان مثال، مریم، کودک ۵ ساله‌ای که توانایی کلامی محدودی داشت، هنگامی که تشنه یا گرسنه بود یا نیاز به استراحت داشت، شروع به جیغ زدن می‌کرد. پس از آموزش روش‌های ارتباطی جایگزین مانند استفاده از تصاویر یا اشارات ساده، جیغ زدن‌های او به طور قابل توجهی کاهش یافت.
در طول سال‌ها کار با کودکان طیف اوتیسم، دریافته‌ام که جیغ زدن کودک اوتیسم اغلب یک پیام است، نه یک مشکل. وقتی والدین می‌آموزند که این پیام را رمزگشایی کنند و نیازهای زیربنایی کودک را شناسایی کنند، می‌توانند راهکارهای مؤثرتری برای کمک به فرزندشان پیدا کنند. همچنین، اختلال طیف اوتیسم و رفتارهای چالشی در اوتیسم نیازمند رویکردی صبورانه و منسجم است که در آن همکاری بین خانواده و متخصصان نقش کلیدی دارد.
راهکارهای کاربردی برای کاهش جیغ زدن کودک اوتیسم
پس از شناخت علل جیغ زدن کودک اوتیسم، مهم‌ترین گام، یافتن راهکارهایی مؤثر برای کاهش این رفتار است. خانواده‌ها نقش کلیدی در این فرآیند دارند و با استفاده از روش‌های مناسب می‌توانند به کودک خود کمک کنند تا روش‌های مناسب‌تری برای ابراز نیازها و احساسات خود بیاموزد. در ادامه، تکنیک‌های کاربردی و مؤثری را معرفی می‌کنیم که می‌تواند به کاهش جیغ زدن در کودکان طیف اوتیسم کمک کند.
۱. تکنیک‌های آرام‌سازی محیطی برای کاهش تحریکات حسی
تنظیم محیط یکی از مهم‌ترین راهکارها برای کاهش جیغ زدن کودک اوتیسم است. با توجه به اینکه بسیاری از این کودکان دارای حساسیت‌های حسی هستند، ایجاد محیطی آرام و متناسب با نیازهای حسی آنها می‌تواند تأثیر چشمگیری در کاهش جیغ زدن داشته باشد. در اینجا چند تکنیک مؤثر معرفی می‌شود:
- کاهش نور: استفاده از نور ملایم، پرهیز از نورهای فلورسنت و نصب پرده‌های ضخیم برای کنترل نور خارجی. برای اجرا، می‌توانید از لامپ‌های دیمردار استفاده کنید و شدت نور را متناسب با نیاز کودک تنظیم کنید.
- کاهش صدا: استفاده از عایق‌های صوتی، هدفون‌های کاهش صدا و ایجاد فضای آرام در خانه. برای اجرا، می‌توانید یک اتاق آرام (quiet room) در خانه ایجاد کنید که کودک در زمان‌های پراسترس به آنجا برود.
- کنترل بو: پرهیز از استفاده از مواد شوینده با بوی تند و عطرهای قوی. برای اجرا، از مواد شوینده بدون بو استفاده کنید و محیط را مرتب تهویه نمایید.
- تنظیم دما: حفظ دمای مناسب و پرهیز از تغییرات ناگهانی دما. برای اجرا، از ترموستات‌های هوشمند استفاده کنید تا دما ثابت بماند.
- فضای شخصی: ایجاد گوشه‌ای آرام و امن برای کودک با وسایل مورد علاقه‌اش. برای اجرا، یک چادر کوچک یا فضایی با بالش‌های نرم فراهم کنید که کودک بتواند در آن آرامش پیدا کند.
۲. روش‌های جایگزین برای ابراز نیازها به جای جیغ زدن کودک اوتیسم
آموزش روش‌های ارتباطی جایگزین یکی از مؤثرترین راهکارها برای کاهش جیغ زدن در کودکان اوتیسم است.
وقتی کودک روش‌های مناسب‌تری برای بیان نیازها و احساسات خود بیاموزد، نیاز کمتری به جیغ زدن خواهد داشت. به یاد دارم نازنین، دختر ۵ ساله‌ای که برای درمان به کلینیک ما می‌آمد، با استفاده از سیستم ارتباط تبادل تصویر (PECS) توانست به جای جیغ زدن، از کارت‌های تصویری برای درخواست آب، غذا یا استراحت استفاده کند.
این روش در طول دو ماه، جیغ زدن‌های او را به میزان قابل توجهی کاهش داد. سایر روش‌های جایگزین شامل زبان اشاره ساده، استفاده از دستگاه‌های کمک ارتباطی، برنامه‌های ارتباطی روی تبلت و آموزش واژه‌های کلیدی ساده می‌شود. نکته مهم این است که روش انتخابی باید متناسب با توانایی‌های کودک باشد و به تدریج و با صبر و حوصله آموزش داده شود.
۳. استراتژی‌های رفتاری مؤثر برای والدین در مواجهه با جیغ زدن
مدیریت رفتار نقش مهمی در کاهش جیغ زدن کودک اوتیسم دارد. والدین می‌توانند با استفاده از تکنیک‌های رفتاری مناسب، به کودک خود کمک کنند تا رفتارهای جایگزین مثبت را بیاموزد.
جدول زیر، شرایط مختلف جیغ زدن و نحوه صحیح برخورد با آن را نشان می‌دهد:
| شرایط جیغ زدن | نحوه صحیح برخورد | نکات کلیدی |
|---|---|---|
| جیغ زدن به دلیل حساسیت حسی | حذف یا کاهش محرک حسی، استفاده از ابزارهای کمکی مانند هدفون | آرام بمانید و با صدای آهسته صحبت کنید |
| جیغ زدن برای جلب توجه | توجه نکردن به جیغ و توجه فوری به ارتباط مناسب | ثبات در واکنش بسیار مهم است |
| جیغ زدن به دلیل ناکامی | کمک به حل مشکل و آموزش روش‌های ابراز ناکامی | از زبان ساده و مستقیم استفاده کنید |
| جیغ زدن برای فرار از موقعیت | تغییر تدریجی موقعیت و آماده‌سازی کودک برای تغییرات | از تکنیک‌های آرام‌سازی استفاده کنید |
| جیغ زدن به دلیل درد یا ناراحتی | بررسی سریع علت فیزیکی و رفع آن | از چک‌لیست‌های بررسی علل فیزیکی استفاده کنید |
| جیغ زدن در زمان خستگی | فراهم کردن فضای آرام و زمان استراحت | به نشانه‌های خستگی قبل از جیغ زدن توجه کنید |
تأثیر درمان گفتار و زبان بر کاهش جیغ زدن کودک اوتیسم
گفتاردرمانی نقش بسیار مهمی در کاهش جیغ زدن کودک اوتیسم دارد. بسیاری از کودکان طیف اوتیسم به دلیل ناتوانی در برقراری ارتباط مؤثر، از جیغ زدن به عنوان روشی برای بیان نیازها و احساسات خود استفاده می‌کنند. گفتاردرمانگران با ارزیابی دقیق مهارت‌های ارتباطی کودک و شناسایی نقاط قوت و ضعف او، برنامه‌ای مناسب برای آموزش روش‌های ارتباطی جایگزین طراحی می‌کنند. این روش‌های جایگزین، راه‌های مناسب‌تری برای ابراز نیازها به کودک می‌آموزند و در نتیجه، نیاز او به جیغ زدن کاهش می‌یابد. در ادامه به بررسی دقیق‌تر تأثیر گفتاردرمانی بر کاهش رفتارهای چالشی اوتیسم می‌پردازیم.
۱. نقش گفتاردرمانی در بهبود مهارت‌های ارتباطی و کاهش جیغ زدن کودک اوتیسم
گفتاردرمانی تخصصی با هدف بهبود مهارت‌های ارتباطی، می‌تواند تأثیر چشمگیری در کاهش جیغ زدن کودک اوتیسم داشته باشد. در کلینیک باران، سام، پسر ۶ ساله‌ای را درمان می‌کردیم که جیغ‌های بلند و مکرر او باعث شده بود خانواده از حضور در مکان‌های عمومی خودداری کنند. پس از ارزیابی‌های دقیق، متوجه شدیم سام در درک و بیان زبان مشکلات اساسی دارد و از جیغ زدن برای بیان گرسنگی، خستگی و ناراحتی استفاده می‌کند.
برنامه درمانی ما شامل آموزش زبان اشاره ساده، استفاده از سیستم ارتباط تبادل تصویر (PECS) و تقویت مهارت‌های کلامی پایه بود. پس از ۶ ماه درمان منظم، سام یاد گرفت برای بیان نیازهای اولیه خود از کارت‌های تصویری و اشاره استفاده کند و جیغ زدن‌های او به میزان ۷۰٪ کاهش یافت. این نمونه واقعی نشان می‌دهد چگونه گفتاردرمانی با ارائه ابزارهای ارتباطی مناسب، می‌تواند به کاهش رفتارهای اوتیستیک مانند جیغ زدن کمک کند.
۲. تمرین‌های ارتباطی مناسب برای استفاده در منزل
والدین می‌توانند با انجام تمرین‌های ارتباطی در منزل، به کاهش جیغ زدن کودک اوتیسم کمک کنند. این تمرین‌ها باید متناسب با سطح توانایی کودک و به طور منظم انجام شوند:
۱. بازی تقاضا کردن
قرار دادن اسباب‌بازی‌های مورد علاقه کودک در قفسه‌ای بلند که نتواند به آن دسترسی داشته باشد. برای اجرا، وقتی کودک به اسباب‌بازی اشاره کرد، به او یاد دهید از کارت تصویری یا کلمه ساده به جای جیغ زدن استفاده کند.
۲. بازی انتخاب
نشان دادن دو گزینه (مانند دو اسباب‌بازی یا دو خوراکی) و تشویق کودک به انتخاب با اشاره یا کلام. برای اجرا، دو گزینه را در دستان خود نگه دارید و منتظر پاسخ مناسب (نه جیغ) باشید.
۳. بازی نوبتی
انجام بازی‌های ساده نوبتی مانند توپ‌بازی یا قایم‌باشک برای تقویت مهارت‌های تعاملی. برای اجرا، از عبارات ساده مانند “نوبت من” و “نوبت تو” استفاده کنید.
۴. کتاب‌خوانی تعاملی
خواندن کتاب‌های ساده و مصور و تشویق کودک به اشاره به تصاویر یا نام بردن آنها. برای اجرا، از سؤالات ساده مانند “این چیه؟” استفاده کنید.
۵. آینه‌بازی
تقلید حالات چهره و حرکات کودک در مقابل آینه برای افزایش آگاهی از بدن و تقویت ارتباط غیرکلامی. برای اجرا، مقابل آینه بنشینید و حالات مختلف چهره را نشان دهید.
۶. بازی ضبط صدا
ضبط صدای کودک و پخش آن برای افزایش آگاهی از صداهای تولیدی. برای اجرا، از تلفن همراه برای ضبط صداهای مختلف (نه جیغ) استفاده کنید و آنها را پخش کنید.
۳. اهمیت همکاری خانواده با گفتاردرمانگر در روند درمان
همکاری خانواده با گفتاردرمانگر نقش تعیین‌کننده‌ای در موفقیت درمان و کاهش جیغ زدن کودک اوتیسم دارد. مقایسه دو کودک با شرایط مشابه در کلینیک ما، این موضوع را به خوبی نشان می‌دهد. نازنین و مریم، هر دو ۵ ساله و با اختلال طیف اوتیسم متوسط بودند و هر دو از جیغ زدن برای ارتباط استفاده می‌کردند. خانواده نازنین تمرین‌های ارتباطی را روزانه در خانه انجام می‌دادند، از روش‌های یکسان با کلینیک استفاده می‌کردند و گزارش منظمی از پیشرفت‌ها و چالش‌ها ارائه می‌دادند.
مطلب مفید: نقش گفتاردرمانی در اوتیسم
در مقابل، خانواده مریم به دلیل مشغله کاری، تنها به جلسات هفتگی اکتفا می‌کردند و تمرین‌ها در خانه به طور نامنظم انجام می‌شد. پس از ۶ ماه، جیغ زدن‌های نازنین ۸۰٪ کاهش یافته بود و او می‌توانست از روش‌های ارتباطی جایگزین استفاده کند، در حالی که پیشرفت مریم تنها حدود ۳۰٪ بود. این مثال نشان می‌دهد چگونه تداوم و ثبات در تمرین‌ها و همکاری نزدیک با گفتاردرمانگر می‌تواند سرعت بهبود را به طور قابل توجهی افزایش دهد.
در طول سال‌ها کار با کودکان طیف اوتیسم، دریافته‌ام که ثبات و صبر دو عنصر کلیدی در کاهش جیغ زدن کودک اوتیسم هستند. هیچ راهکار سریعی وجود ندارد و اغلب ترکیبی از روش‌های مختلف مورد نیاز است. همچنین، هر کودک منحصر به فرد است و راهکارهایی که برای یک کودک مؤثر است، ممکن است برای کودک دیگر کارایی نداشته باشد. توصیه می‌کنم با متخصصان اختلال طیف اوتیسم همکاری نزدیک داشته باشید و یک برنامه مداخله‌ای شخصی‌سازی شده برای کودک خود تهیه کنید. با پیگیری مداوم و مشارکت فعال، می‌توانید شاهد کاهش قابل توجه رفتارهای چالشی در اوتیسم و بهبود کیفیت زندگی کودک و خانواده باشید.