آفازی حرکتی چیست ؟

آفازی حرکتی یکی از اختلالات گفتاری است که در اثر آسیب به بخش‌های خاصی از مغز رخ می‌دهد. به زبان ساده، وقتی فردی دچار آفازی حرکتی می‌شود، مغز او در ارسال دستورات لازم برای حرکت درست عضلات گفتاری دچار مشکل می‌شود. درست مثل این است که فرد دقیقاً می‌داند چه می‌خواهد بگوید، اما نمی‌تواند کلمات را به درستی تولید کند.

این اختلال معمولاً به دنبال سکته مغزی، ضربه به سر، تومورهای مغزی یا عفونت‌های مغزی ایجاد می‌شود. تصور کنید مانند این است که رهبر یک ارکستر (در اینجا مغز) نتواند به درستی به نوازندگان (عضلات گفتار) دستور دهد که چه زمانی و چگونه بنوازند. در نتیجه، موسیقی (گفتار) نامنظم و ناهماهنگ می‌شود.

تشخیص این اختلال معمولاً توسط تیمی متشکل از متخصص مغز و اعصاب و گفتاردرمانگر انجام می‌شود. آنها با انجام آزمایش‌های دقیق، بررسی تصاویر مغزی و ارزیابی‌های گفتاری، میزان و شدت مشکل را مشخص می‌کنند. گفتاردرمانگر با ارزیابی‌های تخصصی، توانایی‌های گفتاری باقی‌مانده فرد را شناسایی می‌کند تا بتواند برنامه درمانی مناسبی را طراحی کند.

افراد مبتلا به این اختلال معمولاً در تولید صداها، کلمات و جملات مشکل دارند. گاهی کلمات را با تقلا و به سختی ادا می‌کنند، گاهی کلمات را جا می‌اندازند یا جایگزین می‌کنند، و گاهی در پیدا کردن کلمه مناسب مشکل دارند. با این حال، نکته امیدوارکننده این است که با تشخیص به موقع و درمان مناسب، بسیاری از این افراد می‌توانند مهارت‌های گفتاری خود را بهبود بخشند و به زندگی عادی بازگردند.

تجربه خانم محمدی از آفازی حرکتی :

آفازی حرکتی چیست و چه علائمی دارد؟

آفازی حرکتی یکی از انواع اختلالات زبانی است که در اثر آسیب به ناحیه‌ای از مغز به نام منطقه بروکا رخ می‌دهد. این منطقه در قسمت پیشانی چپ مغز قرار دارد و مسئول برنامه‌ریزی و تولید گفتار است. وقتی این ناحیه آسیب می‌بیند، فرد در بیان کلمات و جملات دچار مشکل می‌شود، هرچند درک گفتار دیگران معمولاً حفظ می‌شود.

شاید این نوشته برای شما مفید باشد
آفازی چیست؟ تعریف زبان پریشی به زبان ساده

۱. تعریف آفازی حرکتی

آفازی حرکتی نوعی اختلال زبانی است که در آن فرد می‌داند چه می‌خواهد بگوید، اما در بیان کلمات و جملات مشکل دارد. تصور کنید می‌خواهید بگویید “من گرسنه هستم” اما کلمات به سختی از دهانتان خارج می‌شوند و ممکن است فقط بتوانید “من… من… غذا” را بگویید.

برای بیماران سکته مغزی و خانواده‌هایشان، این مقاله ضروری است:
گفتار درمانی برای سکته مغزی (برنامه توانبخشی گفتار و زبان پس از سکته)

این اختلال مانند این است که شما پیانیستی ماهر باشید اما ناگهان انگشتانتان با مغزتان هماهنگ نباشند. شما نت‌ها را می‌شناسید و می‌دانید چه قطعه‌ای را می‌خواهید بنوازید، اما نمی‌توانید آن را اجرا کنید.

۲. علائم و نشانه‌های اصلی

افراد مبتلا به آفازی حرکتی معمولاً گفتار بریده بریده و با تلاش زیاد دارند. مثلاً برای گفتن “لطفاً یک لیوان آب به من بدهید” ممکن است بگویند: “آب… من… لطفاً”. آنها اغلب از کلمات تک‌هجایی استفاده می‌کنند و جملات کوتاه می‌سازند.

یکی از نشانه‌های مهم دیگر، تکرار یک کلمه یا هجا است. مثلاً فرد می‌خواهد بگوید “سلام” اما می‌گوید “س… س… سلام” یا “سل… سل… سلام”. همچنین ممکن است در تلفظ صداهای پیچیده‌تر مشکل داشته باشند.

۳. تفاوت با سایر اختلالات گفتاری

آفازی حرکتی با لکنت یا اختلالات تلفظی متفاوت است. در لکنت، مشکل در روانی گفتار است، اما در آفازی حرکتی، مشکل در برنامه‌ریزی و تولید کلمات است. همچنین برخلاف دیسارتری که یک مشکل عضلانی است، در آفازی حرکتی عضلات سالم هستند اما مغز در ارسال دستورات درست برای تولید گفتار مشکل دارد.

فرد مبتلا به آفازی حرکتی معمولاً می‌تواند گفتار دیگران را درک کند، در حالی که در آفازی ورنیکه (نوع دیگری از آفازی) درک گفتار نیز مختل می‌شود.

چگونه آفازی حرکتی را تشخیص دهیم؟

تشخیص آفازی حرکتی یک فرآیند چند مرحله‌ای است که معمولاً با مشاهده علائم اولیه توسط خانواده شروع می‌شود و با ارزیابی‌های تخصصی توسط تیم درمانی شامل نورولوژیست و گفتاردرمانگر ادامه می‌یابد. این تشخیص از طریق ترکیبی از معاینات بالینی، تصویربرداری مغزی و آزمون‌های استاندارد زبانی انجام می‌شود.

۱. نشانه‌های اولیه که باید جدی گرفته شوند

یکی از مهم‌ترین نشانه‌های اولیه آفازی حرکتی، تغییر ناگهانی در توانایی صحبت کردن است. مثلاً فردی که قبلاً به راحتی صحبت می‌کرد، ناگهان در بیان جملات کامل مشکل پیدا می‌کند و ممکن است فقط بتواند کلمات تکی مثل “آره”، “نه” یا “خوب” را بگوید.

نشانه دیگری که باید به آن توجه کرد، تلاش زیاد برای صحبت کردن است. مثلاً وقتی از فرد می‌خواهید نام خود را بگوید، می‌بینید که لب‌هایش حرکت می‌کند اما صدایی خارج نمی‌شود یا برای گفتن یک کلمه ساده چندین بار تلاش می‌کند.

۲. زمان مراجعه به گفتاردرمانگر

اگر بعد از یک حادثه مغزی مانند سکته یا ضربه به سر، متوجه مشکلات گفتاری شدید، باید بلافاصله به متخصص مراجعه کنید. حتی اگر مشکل گفتاری خفیف به نظر برسد، تشخیص و مداخله زودهنگام در آفازی حرکتی بسیار مهم است.

همچنین اگر فرد در موقعیت‌های روزمره مثل سفارش غذا، صحبت با تلفن یا بیان نیازهای اولیه خود دچار مشکل شده، باید فوراً به گفتاردرمانگر مراجعه کند. تأخیر در مراجعه می‌تواند روند بهبودی را کند کند.

۳. روند تشخیص توسط متخصصین

متخصصین برای تشخیص آفازی حرکتی، ابتدا یک ارزیابی جامع از توانایی‌های زبانی فرد انجام می‌دهند. این شامل بررسی مهارت‌های درک شنیداری، بیان گفتاری، خواندن و نوشتن است. مثلاً از فرد خواسته می‌شود تصاویر را نام‌گذاری کند، جملات را تکرار کند یا به دستورات ساده پاسخ دهد.

در مرحله بعد، معمولاً تصویربرداری مغزی مانند MRI یا CT-Scan انجام می‌شود تا محل و وسعت آسیب مغزی مشخص شود. این تصاویر به متخصصین کمک می‌کند تا تشخیص دقیق‌تری داشته باشند.

۴. آزمون‌های تشخیصی رایج

یکی از مهم‌ترین آزمون‌های تشخیصی، آزمون جامع زبان‌پریشی است که شامل بخش‌های مختلفی مثل نام‌بردن اشیا، تکرار کلمات و جملات، و درک دستورات است. این آزمون به گفتاردرمانگر کمک می‌کند تا شدت و نوع دقیق آفازی را تشخیص دهد.

آزمون‌های دیگر شامل ارزیابی روانی گفتار، آزمون‌های حرکتی دهان و زبان، و بررسی مهارت‌های ارتباطی روزمره است. مثلاً از فرد خواسته می‌شود یک مکالمه ساده را انجام دهد یا داستان کوتاهی را تعریف کند تا توانایی‌های ارتباطی او در موقعیت‌های واقعی سنجیده شود

راهکارهای درمانی و توانبخشی در آفازی حرکتی

درمان آفازی حرکتی یک فرآیند تخصصی و چند بعدی است که محور اصلی آن گفتاردرمانی است. تصور کنید مغز مانند یک پیانوی آسیب دیده است که نت‌های آن به درستی نواخته نمی‌شوند. گفتاردرمانگر مانند یک تعمیرکار ماهر، با استفاده از تکنیک‌های مختلف، به بازسازی مسیرهای عصبی آسیب دیده کمک می‌کند. این فرآیند نیازمند صبر، تمرین مداوم و همکاری نزدیک خانواده است.

۱. روش‌های درمانی موثر و شواهدمحور

یکی از موثرترین روش‌های درمانی، “درمان ملودیک-ریتمیک” است. در این روش، از موسیقی و ریتم برای کمک به بیان کلمات استفاده می‌شود. مثلاً، جمله “من آب می‌خواهم” را با یک ملودی ساده آموزش می‌دهیم. تحقیقات نشان داده که مسیرهای موسیقیایی مغز اغلب سالم می‌مانند و می‌توانند به بازیابی گفتار کمک کنند.

۲. نقش خانواده در روند درمان

خانواده نقش حیاتی در بهبود بیمار مبتلا به آفازی حرکتی دارد. آنها باید محیطی حمایت‌کننده و صبور ایجاد کنند. مثلاً، وقتی بیمار تلاش می‌کند کلمه‌ای را بگوید، نباید جمله او را کامل کنند یا عجله کنند. باید به او فرصت کافی برای بیان منظورش داده شود.

همچنین، خانواده باید در جلسات گفتاردرمانی شرکت کنند تا تکنیک‌های صحیح ارتباط با بیمار را یاد بگیرند. مثلاً، استفاده از جملات کوتاه و ساده، صحبت کردن آرام و شمرده، و استفاده از اشارات و تصاویر برای کمک به درک بهتر.

تمرینات و فعالیت‌های کمک‌کننده در منزل

به عنوان یک گفتاردرمانگر، می‌خواهم راهنمای گام به گام تمرینات خانگی برای بیماران مبتلا به آفازی حرکتی را توضیح دهم. این تمرینات باید روزانه و با حوصله انجام شوند.

۱. تمرینات گفتاری روزانه:

الف) تمرین نام‌بردن اشیا (۱۵-۲۰ دقیقه):

• در یک اتاق مشخص (مثلاً آشپزخانه) شروع کنید
• به هر شیء اشاره کنید و ۵ ثانیه فرصت نام‌بردن دهید
• اگر نتوانست بگوید، خودتان بگویید و از او بخواهید تکرار کند
• برای هر شیء حداکثر ۳ بار تلاش کنید
• از اشیای پرکاربرد شروع کنید (مثل قاشق، لیوان، بشقاب)
• هر روز ۱۰ شیء جدید اضافه کنید

ب) تمرین جملات پایه (۲۰ دقیقه):

• با جملات دو کلمه‌ای شروع کنید: “من گرسنه”
• از کارت‌های تصویری استفاده کنید
• ابتدا شما جمله را بگویید
• از بیمار بخواهید همزمان با شما تکرار کند
• سپس به تنهایی تکرار کند
• روزانه ۵ جمله جدید اضافه کنید

۲. تمرینات نوشتاری:

الف) تمرین نوشتن روزانه (۱۵ دقیقه):

• یک دفترچه مخصوص تهیه کنید
• از نوشتن تاریخ شروع کنید
• کلمات ساده روزمره را بنویسید
• از کپی کردن شروع کنید
• به تدریج به نوشتن از حافظه برسید
• هر اشتباه را با آرامش اصلاح کنید

ب) تکمیل جملات (۱۰ دقیقه):

• جملات ناتمام بنویسید: “من صبحانه … خوردم”
• گزینه‌های تصویری ارائه دهید
• از بیمار بخواهید جای خالی را پر کند
• در صورت نیاز با انگشت به تصویر درست اشاره کند

۳. تمرینات عملی:

الف) بازی با کارت‌های تصویری (۲۰ دقیقه):

• کارت‌های تصویری موضوعی تهیه کنید (غذاها، لباس‌ها، وسایل خانه)
• ابتدا ۵ کارت را نشان دهید
• از ساده به مشکل پیش بروید
• برای هر تصویر ۱۰ ثانیه وقت بدهید
• موفقیت‌ها را تشویق کنید

ب) تمرین مکالمه تلفنی (۱۰ دقیقه):

• ابتدا مکالمات را تمرین کنید
• جملات ثابت را روی کارت بنویسید
• از مکالمات کوتاه شروع کنید: “سلام، حالت چطوره؟”
• به تدریج مکالمات را طولانی‌تر کنید

۴. تمرینات تقویت حافظه:

الف) بازی حافظه (۱۵ دقیقه):

• با ۴ کارت مشابه شروع کنید
• کارت‌ها را نشان دهید و برگردانید
• از بیمار بخواهید جای کارت‌ها را پیدا کند
• هر هفته ۲ کارت اضافه کنید

ب) طبقه‌بندی اشیا (۱۵ دقیقه):

• دو دسته اشیا انتخاب کنید (مثلاً میوه‌ها و لباس‌ها)
• از بیمار بخواهید آنها را جدا کند
• به تدریج دسته‌های بیشتری اضافه کنید

نکات مهم:

• هر روز حداقل ۱ ساعت تمرین کنید
• بین تمرینات استراحت کوتاه بدهید
• محیط آرام و بدون استرس فراهم کنید
• پیشرفت‌ها را یادداشت کنید
• صبور باشید و تشویق کنید
• در صورت خستگی بیمار، تمرین را متوقف کنید
• با گفتاردرمانگر در ارتباط باشید و پیشرفت‌ها را گزارش دهید.

برخی از منابع :

1. • • لینک: https://www.asha.org/public/speech/disorders/motor-speech-disorders/
     • توضیح فارسی: این منبع از انجمن گفتار، زبان و شنوایی آمریکا، به بررسی اختلالات گفتاری حرکتی می‌پردازد که آفازی حرکتی یکی از جنبه‌های آن است و اطلاعاتی درباره علائم، علل و درمان آن ارائه می‌دهد.
   • منبع: Motor Aphasia – ScienceDirect
     • لینک: https://www.sciencedirect.com/topics/neuroscience/motor-aphasia
     • توضیح فارسی: این صفحه از ScienceDirect یک منبع علمی است که به طور خاص به آفازی حرکتی پرداخته و جنبه‌های نوروساینسی، پاتولوژی و مکانیسم‌های مرتبط با این اختلال را مورد بحث قرار می‌دهد.
   • منبع: Aphasia – National Institute of Neurological Disorders and Stroke (NINDS) – (اگرچه به طور مستقیم به “Motor Aphasia” اشاره نمی‌کند، اما در زیربخش آفازی بروکا به جنبه‌های حرکتی مرتبط اشاره می‌کند.)
     • لینک: https://www.ninds.nih.gov/health-information/disorders/aphasia
     • توضیح فارسی: این منبع از موسسه ملی اختلالات عصبی و سکته مغزی آمریکا، اطلاعات جامعی در مورد انواع آفازی از جمله آفازی بروکا (که جنبه‌های حرکتی دارد) ارائه می‌دهد و می‌تواند در درک آفازی حرکتی مفید باشد.