سرگیجه گوش میانی یکی از شایع‌ترین مشکلاتی است که بیماران با آن به کلینیک‌های شنوایی‌شناسی مراجعه می‌کنند. در طول سال‌ها فعالیت حرفه‌ای من به عنوان شنوایی‌شناس، بیماران زیادی را دیده‌ام که با احساس چرخش محیط اطراف، عدم تعادل و حتی تهوع ناشی از مشکلات گوش میانی دست و پنجه نرم می‌کنند. این نوع سرگیجه با اختلال در سیستم تعادلی گوش میانی ارتباط مستقیم دارد و می‌تواند به شدت کیفیت زندگی فرد را تحت تأثیر قرار دهد.
خاطرم هست که چندی پیش، خانم مریم 45 ساله به کلینیک باران مراجعه کرد. او از سرگیجه‌های ناگهانی و شدید شکایت داشت که گاهی تا چند ساعت ادامه می‌یافت. مریم می‌گفت هنگام حمله سرگیجه، احساس می‌کند اتاق دور سرش می‌چرخد و همزمان دچار تهوع و احساس پری در گوش راست خود می‌شود. پس از انجام معاینات دقیق و تست‌های تشخیصی، متوجه شدیم که او دچار نوعی سرگیجه گوش میانی ناشی از بیماری منییر است. نکته مهمی که در مورد مریم وجود داشت، این بود که استرس و مصرف نمک زیاد، حملات سرگیجه او را تشدید می‌کرد.
براساس تحقیقات علمی، تشخیص دقیق سرگیجه گوش میانی نیازمند ارزیابی‌های تخصصی است. این ارزیابی‌ها شامل آزمایش‌های شنوایی‌سنجی، تست‌های تعادلی مانند ویدئونیستاگموگرافی (VNG) و گاهی تصویربرداری مغز می‌شود. درمان این نوع سرگیجه بسته به علت آن متفاوت است و می‌تواند شامل دارودرمانی، تمرینات توانبخشی تعادلی و در موارد خاص، مداخلات جراحی باشد. خوشبختانه، با تشخیص به موقع و درمان مناسب، اکثر بیماران مانند مریم می‌توانند به زندگی عادی خود بازگردند.
توصیه می‌کنم تا انتهای مقاله همراه ما باشید تا با جزئیات بیشتری از علل، روش‌های تشخیص و درمان این مشکل آشنا شوید.
سرگیجه گوش میانی: علائم، علل و روش‌های درمان
فهرست عناوین این نوشته
1. اهمیت سلامت گوش میانی
گوش میانی فضایی پر از هوا است که پشت پرده گوش قرار گرفته و حاوی سه استخوان کوچک (چکشی، سندانی و رکابی) می‌باشد که ارتعاشات صوتی را به گوش داخلی منتقل می‌کنند. سلامت این بخش از گوش نه تنها برای شنوایی بلکه برای حفظ تعادل نیز ضروری است. اختلالات گوش میانی مانند عفونت‌ها، تجمع مایع یا اختلال در عملکرد شیپور استاش می‌توانند منجر به سرگیجه گوش میانی شوند.
در کلینیک، بیمارانی را می‌بینم که به دلیل مشکلات گوش میانی دچار سرگیجه‌های مکرر شده‌اند، اما پس از درمان مناسب و رفع مشکل گوش میانی، سرگیجه‌های آنها به طور قابل توجهی بهبود یافته است. این نشان می‌دهد که توجه به سلامت گوش میانی در پیشگیری و درمان سرگیجه چقدر حائز اهمیت است.
2. سرگیجه و ارتباط آن با گوش میانی
سرگیجه حالتی است که در آن فرد احساس چرخش یا حرکت در محیط اطراف خود می‌کند، در حالی که چنین حرکتی وجود ندارد. سیستم تعادلی بدن از سه بخش اصلی تشکیل شده است: گوش داخلی، چشم‌ها و حس عمقی بدن. اختلال در هر یک از این سیستم‌ها می‌تواند منجر به سرگیجه شود. سرگیجه گوش میانی معمولاً زمانی رخ می‌دهد که اختلالی در فشار یا عملکرد گوش میانی ایجاد شده و این اختلال بر عملکرد گوش داخلی تأثیر می‌گذارد.
در تجربه بالینی، بیماران مبتلا به اختلالات گوش میانی اغلب از احساس عدم تعادل، سبکی سر یا حتی سرگیجه چرخشی شکایت دارند. این علائم معمولاً با تغییرات فشار هوا (مانند پرواز یا رانندگی در ارتفاعات) تشدید می‌شوند. یکی از بیمارانم که مبتلا به عفونت مزمن گوش میانی بود، هر بار که سوار هواپیما می‌شد، دچار حملات شدید سرگیجه می‌شد که با درمان عفونت و بهبود عملکرد شیپور استاش، این مشکل برطرف شد.
3. شیوع مشکلات سرگیجه مرتبط با گوش میانی در جامعه
اختلالات تعادلی و سرگیجه از شایع‌ترین دلایل مراجعه به پزشکان و متخصصان گوش، حلق و بینی هستند. براساس آمارها، حدود 40 درصد از افراد در طول زندگی خود حداقل یک بار سرگیجه را تجربه می‌کنند. از این میان، حدود 10 تا 15 درصد موارد سرگیجه مرتبط با مشکلات گوش میانی است. افراد مبتلا به آلرژی‌های فصلی، سینوزیت مزمن و عفونت‌های مکرر گوش بیشتر در معرض ابتلا به سرگیجه ناشی از اختلالات گوش میانی هستند.
در طول سال‌های فعالیت بالینی، مشاهده کرده‌ام که بسیاری از بیماران مبتلا به اختلالات گوش میانی، به دلیل عدم آگاهی از ارتباط بین مشکلات گوش و سرگیجه، دیر به متخصص مراجعه می‌کنند. این تأخیر در تشخیص و درمان می‌تواند منجر به مزمن شدن مشکل و اثرات منفی بر کیفیت زندگی شود. آگاهی‌رسانی در مورد علائم و نشانه‌های سرگیجه گوش میانی می‌تواند به تشخیص زودهنگام و درمان مؤثرتر کمک کند.
علائم و نشانه‌های سرگیجه ناشی از مشکلات گوش میانی
تشخیص و درمان مناسب سرگیجه گوش میانی مستلزم شناخت دقیق علائم و نشانه‌های آن است. در این میان، متخصصان شنوایی‌شناسی با دانش عمیق خود از آناتومی و فیزیولوژی سیستم شنوایی و تعادلی، نقش بسیار مهمی در تشخیص دقیق سرگیجه‌های ناشی از اختلالات گوش میانی دارند. این متخصصان با استفاده از آزمون‌های تخصصی می‌توانند علت اصلی سرگیجه را شناسایی کرده و بیمار را به مسیر درمانی مناسب هدایت کنند.
۱. تفاوت بین احساس سرگیجه واقعی و احساس عدم تعادل
تشخیص دقیق بین سرگیجه واقعی (وِرتیگو) و احساس عدم تعادل، گام اول در تشخیص سرگیجه گوش میانی است. این تفاوت‌ها برای تشخیص صحیح بسیار حیاتی هستند. سرگیجه واقعی یک توهم حرکت است که در آن فرد احساس می‌کند خودش یا محیط اطرافش در حال چرخش است، در حالی که عدم تعادل، احساس ناپایداری یا کشیده شدن به یک سمت بدون حس چرخش است.
بیمارانی که دچار اختلالات گوش میانی هستند، معمولاً هر دو نوع این علائم را تجربه می‌کنند، اما غالباً یکی از آنها برجسته‌تر است. به عنوان مثال، بیماری که دچار اختلال در فشار گوش میانی است، ممکن است بیشتر احساس عدم تعادل داشته باشد، در حالی که بیماری با درگیری بیشتر مجاری نیم‌دایره‌ای، سرگیجه چرخشی شدیدتری را تجربه می‌کند.
نوشته پیشنهادی : درمان ناشنوایی مادرزادی با تزریق سلول های بنیادی
تفاوت‌های کلیدی بین سرگیجه واقعی و عدم تعادل:
- سرگیجه واقعی: احساس چرخش یا حرکت محیط اطراف
- عدم تعادل: احساس ناپایداری بدون چرخش
- سرگیجه واقعی: معمولاً همراه با حالت تهوع و استفراغ
- عدم تعادل: معمولاً بدون تهوع شدید
- سرگیجه واقعی: اغلب حملات ناگهانی و شدید
- عدم تعادل: معمولاً پایدار و مداوم
۲. علائم همراه مانند تهوع، استفراغ، احساس پری گوش و کاهش شنوایی
سرگیجه گوش میانی معمولاً با مجموعه‌ای از علائم همراه است که شناخت آنها می‌تواند به تشخیص دقیق‌تر کمک کند. این علائم ناشی از ارتباط نزدیک بین سیستم شنوایی و تعادلی است و معمولاً نشان‌دهنده درگیری هر دو سیستم می‌باشد.
از دیدگاه بالینی، زمانی که بیمار با شکایت سرگیجه مراجعه می‌کند، بررسی دقیق این علائم همراه می‌تواند راهنمای خوبی برای تشخیص باشد. به عنوان مثال، اگر بیماری همزمان با سرگیجه، کاهش شنوایی و وزوز گوش نیز داشته باشد، احتمال بیماری منییر افزایش می‌یابد. یا اگر بیمار پس از عفونت گوش میانی دچار سرگیجه شده باشد، احتمال لابیرنتیت یا نوریت وستیبولار بیشتر می‌شود.
علائم همراه با سرگیجه گوش میانی:
- تهوع و استفراغ (به ویژه در حملات شدید)
- احساس پری یا فشار در گوش
- وزوز گوش (صدای زنگ یا سوت)
- کاهش شنوایی (موقت یا دائمی)
- حساسیت به صداهای بلند
- اختلال در تمرکز و توجه
- نیستاگموس (حرکات غیرارادی چشم)
۳. زمان‌بندی و الگوی حملات سرگیجه مرتبط با گوش میانی
الگوی زمانی حملات سرگیجه اطلاعات ارزشمندی در مورد علت اصلی آن ارائه می‌دهد. سرگیجه گوش میانی الگوهای متفاوتی دارد که به نوع اختلال زمینه‌ای بستگی دارد. شناخت این الگوها می‌تواند به تشخیص افتراقی دقیق‌تر کمک کند.
در کلینیک، شناسایی این الگوها بخش مهمی از فرآیند تشخیص است. به عنوان مثال، بیماری با حملات سرگیجه کوتاه‌مدت چند ثانیه‌ای که با تغییر وضعیت سر ایجاد می‌شود، احتمالاً BPPV دارد، در حالی که بیماری با حملات سرگیجه چند ساعته همراه با کاهش شنوایی و احساس پری گوش، بیشتر مشکوک به بیماری منییر است.
الگوهای زمانی حملات سرگیجه گوش میانی:
- حملات کوتاه (چند ثانیه): معمولاً در BPPV
- حملات متوسط (چند دقیقه): معمولاً در TIA یا میگرن وستیبولار
- حملات طولانی (چند ساعت): معمولاً در بیماری منییر
- سرگیجه مداوم (روزها): معمولاً در نوریت وستیبولار یا لابیرنتیت
- سرگیجه وضعیتی: تشدید با تغییر وضعیت سر
- سرگیجه دوره‌ای: حملات مکرر با فواصل بدون علامت
۴. نشانه‌های هشداردهنده که نیاز به مراجعه فوری به پزشک دارند
برخی از نشانه‌های همراه با سرگیجه می‌توانند نشان‌دهنده شرایط اورژانسی باشند که نیاز به مراجعه فوری به پزشک دارند. این علائم می‌توانند نشان‌دهنده مشکلات جدی‌تر مانند سکته مغزی، تومور یا عفونت‌های شدید باشند.
در تجربه بالینی، تشخیص به موقع این علائم هشداردهنده می‌تواند جان بیمار را نجات دهد. به عنوان مثال، بیماری که همزمان با سرگیجه گوش میانی علائمی مانند ضعف یک طرفه صورت یا بدن، اختلال در تکلم یا سردرد شدید و ناگهانی دارد، باید فوراً به اورژانس منتقل شود، زیرا این علائم می‌تواند نشان‌دهنده سکته مغزی باشد.
نشانه‌های هشداردهنده که نیاز به مراجعه فوری به پزشک دارند:
- سرگیجه شدید و ناگهانی که بیمار را زمین‌گیر می‌کند
- سردرد شدید و ناگهانی همراه با سرگیجه
- ضعف یا بی‌حسی در یک طرف بدن
- اختلال در تکلم یا بلع
- دوبینی یا تاری دید
- از دست دادن هوشیاری یا تشنج
- تب بالا همراه با سرگیجه و درد شدید گوش
- سرگیجه پس از ضربه به سر
تشخیص دقیق و درمان به موقع سرگیجه گوش میانی می‌تواند کیفیت زندگی بیمار را به طور قابل توجهی بهبود بخشد. توصیه می‌کنم در صورت تجربه هر یک از علائم ذکر شده، حتماً با متخصص شنوایی‌شناسی یا گوش، حلق و بینی مشورت کنید تا ارزیابی دقیق صورت گیرد و برنامه درمانی مناسب تدوین شود.
علل شایع سرگیجه گوش میانی و روش‌های تشخیص
۱. بیماری منییر و علائم آن
بیماری منییر یکی از علل شایع سرگیجه گوش میانی است که با حملات مکرر سرگیجه چرخشی، کاهش شنوایی، وزوز گوش و احساس پری در گوش مشخص می‌شود. این بیماری ناشی از افزایش فشار مایع درون گوش داخلی (آندولنف) است که بر عملکرد سیستم تعادلی تأثیر می‌گذارد. حملات سرگیجه در بیماری منییر معمولاً ناگهانی، شدید و چند ساعته هستند و می‌توانند کیفیت زندگی بیمار را به شدت تحت تأثیر قرار دهند.
تشخیص بیماری منییر بر اساس مجموعه‌ای از ارزیابی‌های بالینی و آزمایشگاهی انجام می‌شود. ارزیابی‌های شنوایی‌سنجی، آزمون‌های الکتروکوکلئوگرافی و تست‌های تعادلی مانند ویدئونیستاگموگرافی (VNG) به تشخیص دقیق کمک می‌کنند. درمان این بیماری معمولاً شامل رژیم غذایی کم نمک، پرهیز از کافئین و الکل، مصرف داروهای دیورتیک (ادرارآور) و در موارد شدیدتر، مداخلات جراحی است.
علائم اصلی بیماری منییر:
- حملات سرگیجه چرخشی شدید و مکرر (20 دقیقه تا چند ساعت)
- کاهش شنوایی نوسانی (ابتدا در فرکانس‌های پایین)
- وزوز گوش (صدای زنگ یا وزوز مداوم)
- احساس پری یا فشار در گوش
- تهوع و استفراغ شدید همراه با حملات سرگیجه
- عدم تعادل پایدار بین حملات
- تشدید علائم با استرس، خستگی یا تغییرات آب و هوایی
۲. هیدروپس آندولنف و ارتباط آن با سرگیجه
هیدروپس آندولنف (تجمع بیش از حد مایع در گوش داخلی) از علل اصلی سرگیجه گوش میانی است که می‌تواند به صورت اولیه (بیماری منییر) یا ثانویه (ناشی از عوامل دیگر مانند تروما، عفونت یا اختلالات خودایمنی) رخ دهد. این اختلال باعث افزایش فشار در سیستم آندولنفاتیک گوش داخلی می‌شود و عملکرد سلول‌های مویی حسی را مختل می‌کند.
ارزیابی هیدروپس آندولنف نیازمند آزمون‌های تخصصی است. الکتروکوکلئوگرافی یکی از مهم‌ترین آزمون‌هایی است که می‌تواند وجود هیدروپس آندولنف را تأیید کند. همچنین امروزه تصویربرداری با تشدید مغناطیسی (MRI) با تزریق ماده حاجب داخل تیمپانیک می‌تواند تصویر دقیقی از وضعیت آندولنف ارائه دهد. درمان هیدروپس آندولنف به علت زمینه‌ای آن بستگی دارد و می‌تواند شامل درمان‌های دارویی، تغییرات سبک زندگی یا مداخلات جراحی باشد.
ویژگی‌های هیدروپس آندولنف:
- افزایش فشار مایع در گوش داخلی
- حملات سرگیجه ناگهانی و غیرقابل پیش‌بینی
- نوسان در شنوایی و وزوز گوش
- پاسخ مثبت به داروهای دیورتیک (ادرارآور)
- ارتباط با استرس و مصرف نمک زیاد
- احتمال پیشرفت به کاهش شنوایی دائمی
- تشخیص با الکتروکوکلئوگرافی و MRI اختصاصی
۳. عفونت‌های گوش میانی و تأثیر آنها بر تعادل
عفونت‌های گوش میانی (اوتیت مدیا) از علل شایع سرگیجه ناشی از اختلالات گوش میانی هستند. این عفونت‌ها می‌توانند حاد یا مزمن باشند و از طریق چند مکانیسم بر سیستم تعادلی تأثیر بگذارند. تجمع مایع در گوش میانی می‌تواند باعث تغییر فشار و انتقال این تغییر به گوش داخلی شود. همچنین التهاب می‌تواند از طریق پنجره بیضی یا گرد به گوش داخلی گسترش یابد و سیستم تعادلی را مستقیماً درگیر کند.
تشخیص عفونت گوش میانی معمولاً با اتوسکوپی (معاینه گوش) و تمپانومتری (ارزیابی تحرک پرده گوش) انجام می‌شود. در مواردی که عفونت با سرگیجه همراه است، ارزیابی‌های تعادلی مانند آزمون‌های کالریک و ویدئونیستاگموگرافی نیز ممکن است لازم باشد. درمان معمولاً شامل آنتی‌بیوتیک‌ها، داروهای ضدالتهاب و در موارد مزمن، قرار دادن لوله تهویه در پرده گوش است. درمان به موقع عفونت‌های گوش میانی می‌تواند از عوارض تعادلی آن پیشگیری کند.
تأثیرات عفونت گوش میانی بر تعادل:
- ایجاد سرگیجه وضعیتی گذرا
- احساس ناپایداری و عدم تعادل
- وزوز گوش و کاهش شنوایی هدایتی
- احتمال گسترش عفونت به گوش داخلی (لابیرنتیت)
- تأثیر بر عملکرد شیپور استاش
- احتمال ایجاد کلستئاتوم در عفونت‌های مزمن
- افزایش خطر سرگیجه در سفرهای هوایی یا غواصی
درمان به موقع و مناسب سرگیجه گوش میانی مستلزم تشخیص دقیق علت زمینه‌ای آن است. همکاری نزدیک بین بیمار، متخصص شنوایی‌شناسی و پزشک متخصص گوش، حلق و بینی می‌تواند به نتایج درمانی مطلوب منجر شود. با توجه به تأثیر قابل توجه سرگیجه بر کیفیت زندگی، توصیه می‌شود در صورت تجربه علائم مشکوک، در اسرع وقت به متخصصین مراجعه کنید.
نوشته پیشنهادی : همه علائم از بین رفتن عصب گوش و بهترین راه درمان
منابع :
- Vertigo: Symptoms, Causes & Treatment : این مقاله از کلینیک کلیولند به بررسی علل مختلف سرگیجه و ارتباط آن با اختلالات گوش میانی، مانند التهاب و عملکرد غیرطبیعی لوله استاش، پرداخته است.
- Vertigo – Symptoms and Causes : این مقاله از دانشگاه پن راجع‌به سرگیجه گوش میانی، علل آن (از جمله عفونت و اختلال عملکرد لوله استاش) و روش‌های تشخیص و درمان اطلاعات جامعی ارائه می‌دهد.