به عنوان یک شنوایی شناس با تجربه، در طول سال‌ها کار بالینی با کودکان، بارها شاهد تأثیر قابل توجه عفونت گوش و کم شنوایی در کودکان بوده‌ام. این مشکل یکی از شایع‌ترین دلایل مراجعه والدین نگران به کلینیک‌های شنوایی‌شناسی است. براساس مطالعات معتبر، حدود ۵ تا ۶ کودک از هر ۱۰ کودک زیر ۶ سال، حداقل یک بار عفونت گوش را تجربه می‌کنند که این آمار نشان‌دهنده اهمیت آگاهی خانواده‌ها در این زمینه است.
ارتباط بین عفونت گوش و کم‌شنوایی در کودکان بسیار نزدیک است. تحقیقات نشان می‌دهد که عفونت‌های مکرر گوش میانی (اوتیت میانی) می‌تواند منجر به تجمع مایع پشت پرده گوش شود که این مایع صدا را به درستی منتقل نمی‌کند و باعث کم‌شنوایی انتقالی موقت می‌شود. علائم هشداردهنده شامل درد گوش، تب، بی‌قراری، کشیدن گوش، مشکل در شنیدن و پاسخ‌دهی به صداها، و گاهی ترشح از گوش است. برای پیشگیری باید از شنا در آب‌های آلوده خودداری کرد، گوش‌ها را پس از استحمام خشک نگه داشت، و از قرار دادن اجسام خارجی در گوش خودداری کرد. درمان معمولاً شامل آنتی‌بیوتیک‌ها برای عفونت باکتریایی و در موارد مکرر، ممکن است جراحی و قرار دادن لوله تهویه گوش توصیه شود.
به یاد می‌آورم زهرا، دختر ۴ سالهای که با والدینش به کلینیک باران مراجعه کرد. زهرا از عفونت‌های مکرر گوش رنج می‌برد و والدینش متوجه شده بودند که او تلویزیون را با صدای بلند تماشا می‌کند و گاهی به سؤالات آنها پاسخ نمی‌دهد. پس از ارزیابی شنوایی، مشخص شد که زهرا به دلیل تجمع مایع در گوش میانی ناشی از عفونت‌های مکرر، دچار کم‌شنوایی انتقالی خفیف تا متوسط شده است. با همکاری متخصص گوش و حلق و بینی، تصمیم گرفتیم برای زهرا لوله تهویه گوش قرار داده شود. نکته مهمی که به والدین زهرا آموختم این بود که حتی کم‌شنوایی خفیف در سنین رشد زبان می‌تواند بر توانایی‌های گفتاری و یادگیری کودک تأثیر بگذارد، بنابراین مداخله زودهنگام بسیار حیاتی است.
توصیه می‌کنم تا انتهای مقاله همراه ما باشید تا اطلاعات بیشتری درباره پیشگیری، تشخیص و درمان به موقع این مشکل شایع کودکان کسب کنید.
تأثیر عفونت گوش و کم شنوایی در کودکان بر رشد گفتار و زبان
فهرست عناوین این نوشته
تأثیر کم‌شنوایی خفیف بر مهارت‌های گفتاری و زبانی
حتی کم‌شنوایی خفیف ناشی از عفونت گوش و کم شنوایی در کودکان می‌تواند مانند یک فیلتر صوتی عمل کند که صداها را مبهم می‌سازد. تصور کنید کودک شما در حال یادگیری زبان، مانند شخصی است که سعی می‌کند یک زبان خارجی را از طریق یک رادیوی با صدای خش‌دار بیاموزد. کودکان با کم‌شنوایی خفیف ممکن است تفاوت بین صداهای ظریف مانند “پ” و “ب” یا “س” و “ش” را تشخیص ندهند، که این امر منجر به تلفظ نادرست و استفاده نامناسب از این صداها در گفتار می‌شود.
در کلینیک، کودکانی را دیده‌ام که به دلیل تجمع مایع در گوش میانی ناشی از عفونت‌های مکرر، دچار افت شنوایی ۱۵ تا ۲۵ دسی‌بل شده‌اند. این میزان افت شنوایی باعث می‌شود کودک برخی از کلمات را در محیط‌های پر سر و صدا مانند کلاس درس یا مهدکودک نشنود و به تدریج از نظر ذخیره لغات و درک مفاهیم زبانی عقب بماند. این کودکان اغلب در مهارت‌های زیر مشکل دارند:
- تشخیص و تولید صحیح واج‌ها (صداهای گفتاری)
- درک دستورات پیچیده و چند مرحله‌ای
- یادگیری مفاهیم انتزاعی زبانی
- مهارت‌های روایت‌گری و بیان داستان
- گوش دادن فعال در محیط‌های پر سروصدا
نشانه‌های تأخیر در رشد گفتار و زبان مرتبط با مشکلات شنوایی
والدین باید هوشیار باشند که تأخیر در رشد گفتار و زبان می‌تواند از علائم هشداردهنده مشکلات شنوایی ناشی از عفونت‌های گوش باشد. برخلاف تصور عموم، کودک مبتلا به کم‌شنوایی خفیف تا متوسط ناشی از عفونت گوش، ممکن است به صداهای بلند مانند بسته شدن در یا صدا زدن نام خود واکنش نشان دهد، اما همچنان در درک اصوات ظریف گفتاری مشکل داشته باشد.
من بارها شاهد بوده‌ام که والدین متوجه نیستند افت شنوایی موقت ناشی از عفونت گوش میانی می‌تواند باعث علائم زیر شود:
- پاسخ نامناسب به سؤالات (کودک جواب نامربوط می‌دهد)
- درخواست مکرر تکرار صحبت‌ها با عبارت “چی گفتی؟”
- بلند کردن صدای تلویزیون یا نزدیک شدن بیش از حد به منبع صدا
- مشکل در یادگیری ترانه‌ها و اشعار کودکانه
- استفاده از جملات کوتاه‌تر نسبت به همسن و سالان
- مشکل در تعامل با همسالان و شرکت در بازی‌های گروهی
- خستگی زودهنگام در محیط‌های پر سروصدا مانند مهمانی‌ها
نوشته پیشنهادی : علائم کم شنوایی در کودک سه ساله
اهمیت مداخله زودهنگام برای کودکان مبتلا به کم‌شنوایی ناشی از عفونت گوش
مداخله زودهنگام در موارد عفونت گوش و کم شنوایی در کودکان بسیار حیاتی است. پنجره طلایی رشد زبان در سالهای اول زندگی کودک است و هر چه زودتر مشکلات شنوایی تشخیص داده شده و درمان شوند، احتمال جبران تأخیرهای زبانی بیشتر می‌شود. در تجربه بالینی خود، کودکانی را دیده‌ام که با تشخیص و درمان به موقع عفونت گوش و رفع مشکل شنوایی، به سرعت توانسته‌اند مهارت‌های گفتاری خود را بهبود بخشند. از سوی دیگر، کودکانی که سال‌ها با عفونت‌های مکرر گوش و کم‌شنوایی انتقالی مزمن زندگی کرده‌اند، حتی پس از بهبود شنوایی، همچنان در برخی جنبه‌های پردازش شنیداری و مهارت‌های زبانی مشکل داشته‌اند.
ما در کلینیک باران موارد متعددی داشته‌ایم که والدین پس از درمان موفق عفونت گوش و بهبود شنوایی فرزندشان، با تعجب گزارش می‌کنند که کودکشان ناگهان شروع به صحبت کردن بیشتر کرده، واژگان جدیدی را یاد گرفته و در مهدکودک یا مدرسه عملکرد بهتری پیدا کرده است. این نشان می‌دهد که کودک توانایی یادگیری را داشته، اما مشکل شنوایی مانند سدی در مسیر رشد او عمل می‌کرده است.
عفونت گوش و کم شنوایی در کودکان: علائم هشداردهنده
در مسیر سلامت شنوایی کودکان، شنوایی شناس نقش محوری دارد. به عنوان پزشک متخصص در این حوزه، باید تأکید کنم که تشخیص به موقع عفونت گوش و کم شنوایی در کودکان می‌تواند از بروز مشکلات جدی در آینده جلوگیری کند. گوش میانی به دلیل ساختار خاص آناتومیکی در کودکان (شیپور استاش کوتاه‌تر و افقی‌تر) بیشتر مستعد عفونت است و همین عفونت‌ها می‌توانند باعث افت شنوایی شوند. آگاهی والدین از علائم هشداردهنده اولین قدم برای محافظت از شنوایی فرزندانشان است.
۱. نشانه‌های عفونت گوش که والدین باید به آن توجه کنند
عفونت گوش و کم شنوایی در کودکان اغلب با علائمی همراه است که گاهی به راحتی قابل تشخیص نیست، به خصوص در نوزادان و کودکان خردسال که نمی‌توانند درد خود را بیان کنند. شایع‌ترین علامت، درد گوش است که کودک ممکن است با کشیدن، مالیدن یا دست گذاشتن روی گوش آن را نشان دهد. کودکان مبتلا به عفونت گوش معمولاً تب بالای ۳۸ درجه سانتیگراد، بی‌قراری غیرعادی و مشکل در خوابیدن دارند. به یاد داشته باشید که نوزادان ممکن است فقط با گریه‌های شدید و بدون دلیل مشخص، درد گوش خود را نشان دهند.
والدین باید به تغییرات رفتاری مانند تحریک‌پذیری، کاهش اشتها، و بیدار شدن‌های مکرر در شب توجه ویژه داشته باشند. گاهی علائم دیگری مانند ترشح مایع از گوش (که می‌تواند زرد، سفید یا حتی خونی باشد)، بوی نامطبوع از گوش، یا مشکل در تعادل نیز دیده می‌شود. در موارد عفونت حاد، کودک ممکن است به صداهای معمولی واکنش کمتری نشان دهد، تلویزیون را با صدای بلندتر تماشا کند یا هنگام صحبت کردن با او، مکرراً بپرسد “چی گفتی؟” که این نشانه‌هایی از افت موقت شنوایی هستند.
۲. ارتباط بین عفونت‌های مکرر گوش و کاهش شنوایی موقت
عفونت‌های مکرر گوش می‌توانند منجر به تجمع مایع در گوش میانی شوند که این حالت را “اوتیت میانی با افیوژن” می‌نامیم. این مایع مانند یک سد صوتی عمل می‌کند و انتقال امواج صوتی را مختل می‌سازد. در چنین شرایطی، کودک دچار افت شنوایی انتقالی می‌شود که معمولاً موقتی است اما اگر مایع برای مدت طولانی (بیش از ۳ ماه) در گوش باقی بماند، می‌تواند بر رشد گفتار و زبان تأثیر منفی بگذارد. تحقیقات نشان می‌دهد کودکانی که بیش از سه بار در سال دچار عفونت گوش می‌شوند، در معرض خطر بیشتری برای اختلالات پردازش شنیداری و مشکلات یادگیری هستند.
تصور کنید کودک شما در کلاس درس نشسته و معلم در حال آموزش حروف الفبا است. با وجود مایع در گوش میانی، او صداهای ظریف مانند “س”، “ش” یا “ف” را به درستی نمی‌شنود و این باعث یادگیری نادرست تلفظ و هجی کلمات می‌شود. افت شنوایی ناشی از افیوژن گوش میانی معمولاً در حدود ۲۵-۴۰ دسی‌بل است؛ معادل صحبت کردن از پشت یک در بسته. این نوع کم‌شنوایی چون تدریجی است، ممکن است والدین آن را تشخیص ندهند، در حالی که کودک به تدریج از فرصت‌های یادگیری زبانی محروم می‌شود.
۳. چرا تشخیص زودهنگام عفونت گوش برای جلوگیری از آسیب شنوایی مهم است
تشخیص و درمان زودهنگام عفونت گوش نقش حیاتی در پیشگیری از آسیب‌های طولانی‌مدت شنوایی دارد. مغز کودک در سالهای اول زندگی با سرعت بسیار زیادی در حال رشد است و این دوره طلایی برای یادگیری زبان و گفتار است. حتی یک دوره کوتاه کم‌شنوایی در این سنین می‌تواند باعث تأخیر در مهارت‌های زبانی شود که جبران آن در آینده دشوارتر است. مطالعات نشان داده‌اند کودکانی که عفونت‌های گوش آنها به سرعت تشخیص داده و درمان شده، نسبت به کودکانی که با تأخیر مراجعه کرده‌اند، مشکلات شنوایی و زبانی کمتری در آینده داشته‌اند.
در کلینیک، بارها شاهد تفاوت چشمگیر بین کودکانی که در مراحل اولیه عفونت گوش مراجعه کرده‌اند و آنهایی که با تأخیر آمده‌اند، بوده‌ام. در یک مورد خاص، دختربچه ۵ سالهای که با عفونت‌های مکرر گوش درمان نشده برای ارزیابی شنوایی آمد، علیرغم هوش طبیعی، در مهارت‌های زبانی دو سال از همسالانش عقب‌تر بود. این در حالی است که با درمان مناسب و کار گفتاردرمانی، پس از یک سال پیشرفت قابل توجهی داشت، اما همچنان برخی از کمبودهای زبانی اولیه جبران نشده بود. این نشان می‌دهد که تشخیص زودهنگام عفونت گوش و کم شنوایی در کودکان تا چه اندازه در پیشگیری از عوارض بلندمدت اهمیت دارد.
به عنوان یک پزشک متخصص، می‌خواهم اطلاعات مهمی درباره عفونت‌های گوش در کودکان با شما به اشتراک بگذارم.
انواع شایع عفونت‌های گوش در کودکان
عفونت‌های گوش از شایع‌ترین مشکلات پزشکی در کودکان هستند. تشخیص و درمان به موقع این عفونت‌ها نقش حیاتی در حفظ سلامت شنوایی کودکان دارد. در این میان، شنوایی‌شناس مهم‌ترین متخصص در ارزیابی آسیب‌های احتمالی ناشی از عفونت‌های گوش بر شنوایی کودک است. ارزیابی دقیق و مداخله به‌موقع می‌تواند از بروز مشکلات شنوایی پایدار در کودکان جلوگیری کند.
اوتیت میانی حاد: علت‌ها، علائم و درمان
اوتیت میانی حاد یکی از شایع‌ترین عفونت‌های گوش در کودکان است که فضای پشت پرده گوش را درگیر می‌کند. این عفونت اغلب به دنبال یک سرماخوردگی یا آلرژی رخ می‌دهد. وقتی لوله استاش (لوله‌ای که گوش میانی را به پشت حلق متصل می‌کند) مسدود می‌شود، مایعات در گوش میانی جمع شده و محیط مناسبی برای رشد باکتری‌ها فراهم می‌کند. به عنوان مثال، کودکی که اخیراً سرماخوردگی داشته، ممکن است شروع به کشیدن گوش خود کند و بی‌قراری نشان دهد که نشانه‌ای از درد ناشی از عفونت گوش و کم شنوایی در کودکان است.
کودکان مبتلا به اوتیت میانی حاد معمولاً علائمی مانند درد گوش، تب، بی‌قراری، مشکل در خواب، کاهش اشتها و گاهی ترشح از گوش را نشان می‌دهند. در برخی موارد، کودک ممکن است کم‌شنوایی موقت را تجربه کند که می‌تواند با عدم پاسخ به صداها یا افزایش صدای تلویزیون مشخص شود. درمان معمولاً شامل استفاده از آنتی‌بیوتیک‌ها، مسکن‌ها برای کاهش درد و تب، و در برخی موارد شدید، جراحی برای قرار دادن لوله تهویه در پرده گوش است.
علائم اوتیت میانی حاد:
- درد گوش (کودک ممکن است گوش خود را بکشد)
- تب (معمولاً بیش از ۳۸ درجه سانتیگراد)
- بی‌قراری و گریه بیش از حد
- مشکل در خواب
- کاهش اشتها
- ترشح از گوش (در صورت پارگی پرده گوش)
- کاهش موقت شنوایی
درمان اوتیت میانی حاد:
- آنتی‌بیوتیک‌ها (در موارد شدید یا طولانی‌مدت)
- مسکن و تب‌بر مانند استامینوفن یا ایبوپروفن
- استراحت کافی
- نوشیدن مایعات فراوان
- قرار دادن لوله تهویه در موارد مکرر یا مقاوم به درمان
۲. اوتیت میانی با افیوژن (گوش پر از مایع) و تأثیر آن بر شنوایی
اوتیت میانی با افیوژن (OME) حالتی است که در آن مایع در فضای گوش میانی جمع می‌شود، اما علائم عفونت حاد مانند درد یا تب وجود ندارد. این وضعیت اغلب پس از بهبود یک عفونت حاد گوش رخ می‌دهد، اما می‌تواند بدون سابقه قبلی عفونت نیز ایجاد شود. تصور کنید که گوش میانی کودک مانند یک اتاق پر از آب است؛ این مایع مانع از حرکت آزادانه استخوانچه‌های گوش می‌شود و در نتیجه، انتقال صدا به گوش داخلی با مشکل مواجه می‌شود.
وجود مایع در گوش میانی می‌تواند منجر به کم‌شنوایی انتقالی خفیف تا متوسط شود که ممکن است بر یادگیری زبان و مهارت‌های ارتباطی کودک تأثیر بگذارد. این کم‌شنوایی معمولاً موقت است، اما اگر مایع برای مدت طولانی (بیش از ۳ ماه) باقی بماند، ممکن است اثرات طولانی‌مدتی بر تکامل گفتار و زبان کودک داشته باشد. به همین دلیل، پیگیری منظم توسط متخصص گوش و حلق و بینی و شنوایی‌شناس برای کودکانی که دچار عفونت گوش و کم شنوایی در کودکان هستند، ضروری است.
علائم اوتیت میانی با افیوژن:
- کم‌شنوایی خفیف تا متوسط
- احساس پری در گوش
- صدای وزوز یا پژواک هنگام صحبت کردن
- مشکل در تمرکز در محیط‌های پر سر و صدا
- تأخیر در گفتار و زبان (در موارد طولانی‌مدت)
- مشکلات تعادلی در برخی موارد
درمان اوتیت میانی با افیوژن:
- نظارت و پیگیری منظم
- در بیشتر موارد، مایع به خودی خود طی ۳ ماه جذب می‌شود
- ارزیابی شنوایی منظم
- در موارد مزمن، جراحی برای قرار دادن لوله تهویه در پرده گوش
- درمان مشکلات زمینه‌ای مانند آلرژی یا سینوزیت
اوتیت خارجی (گوش شناگر): چگونه از آن پیشگیری کنیم
اوتیت خارجی یا “گوش شناگر” عفونتی است که مجرای خارجی گوش را درگیر می‌کند. این عفونت معمولاً در اثر رطوبت اضافی در کانال گوش، به خصوص پس از شنا یا استحمام، ایجاد می‌شود. رطوبت باعث از بین رفتن چربی محافظ طبیعی پوست مجرای گوش شده و زمینه را برای رشد باکتری‌ها و قارچ‌ها فراهم می‌کند. تصور کنید که مجرای گوش مانند یک تونل مرطوب و گرم است که در صورت باقی ماندن آب در آن، به محیط مناسبی برای رشد میکروب‌ها تبدیل می‌شود.
علائم اوتیت خارجی شامل خارش شدید در مجرای گوش، درد (به خصوص هنگام کشیدن لاله گوش یا فشار دادن دریچه گوش)، قرمزی و تورم مجرا، و ترشح از گوش است. برخلاف اوتیت میانی، این عفونت معمولاً تأثیر مستقیمی بر شنوایی ندارد، مگر در موارد شدید که تورم منجر به انسداد کامل مجرا شود. پیشگیری از این نوع عفونت بسیار مهم است، به خصوص برای کودکانی که علاقه زیادی به شنا دارند.
علائم اوتیت خارجی:
- خارش شدید در مجرای گوش
- درد گوش (به خصوص هنگام جویدن یا کشیدن لاله گوش)
- قرمزی و تورم مجرای گوش
- ترشح زرد یا سبز رنگ از گوش
- احساس پری در گوش
- کم‌شنوایی موقت (در صورت انسداد کامل مجرا)
پیشگیری از اوتیت خارجی:
- خشک کردن گوش‌ها پس از شنا یا استحمام (با استفاده از حوله یا سشوار با دمای کم)
- استفاده از قطره‌های خشک‌کننده گوش پس از شنا
- اجتناب از فرو بردن اجسام خارجی در گوش
- اجتناب از استفاده از گوش‌پاک‌کن برای تمیز کردن عمیق گوش
- استفاده از محافظ گوش هنگام شنا در صورت ابتلای مکرر به عفونت
اوتیت میانی حاد: علت‌ها، علائم و درمان
اوتیت میانی حاد یکی از شایع‌ترین عفونت‌های گوش در کودکان است که فضای پشت پرده گوش را درگیر می‌کند. این عفونت اغلب به دنبال یک سرماخوردگی یا آلرژی رخ می‌دهد. وقتی لوله استاش مسدود می‌شود، مایعات در گوش میانی جمع شده و محیط مناسبی برای رشد باکتری‌ها فراهم می‌کند. به عنوان مثال، کودکی که اخیراً سرماخوردگی داشته، ممکن است شروع به کشیدن گوش خود کند و بی‌قراری نشان دهد.
کودکان مبتلا به اوتیت میانی حاد معمولاً علائمی مانند درد گوش، تب، بی‌قراری، مشکل در خواب، کاهش اشتها و گاهی ترشح از گوش را نشان می‌دهند. در برخی موارد، کودک ممکن است کم‌شنوایی موقت را تجربه کند که با عدم پاسخ به صداها مشخص می‌شود.
علائم اوتیت میانی حاد:
- درد گوش (کودک ممکن است گوش خود را بکشد)
- تب (معمولاً بیش از ۳۸ درجه)
- بی‌قراری و گریه بیش از حد
- مشکل در خواب
- کاهش اشتها
- ترشح از گوش (در صورت پارگی پرده گوش)
- کاهش موقت شنوایی
درمان اوتیت میانی حاد:
- آنتی‌بیوتیک‌ها (در موارد شدید)
- مسکن و تب‌بر
- استراحت کافی
- نوشیدن مایعات فراوان
- قرار دادن لوله تهویه در موارد مکرر
نوشته پیشنهادی : علائم از بین رفتن عصب گوش
منابع
- Ear Infections in Children, Babies & Toddlers : این مقاله از مؤسسه ملی ناشنوایی و سایر اختلالات ارتباطی (NIDCD) به بررسی عفونت گوش (اوتیت میانی) در کودکان پرداخته است.
- Causes of Hearing Loss in Children : این مقاله توسط انجمن شنوایی‌شناسی آمریکا (ASHA) منتشر شده و به بررسی عوامل مختلف مؤثر بر کم‌شنوایی در کودکان، از جمله عفونت‌های گوش (اوتیت میانی)، پرداخته است.