تشخیص فلج مغزی در نوزادان چگونه است؟

تشخیص فلج مغزی در نوزادان یکی از دغدغه‌های مهم والدین نگران است. یادم میاد اولین باری که با یک نوزاد مشکوک به فلج مغزی روبرو شدم، چقدر نگرانی رو در چشم‌های مادرش می‌دیدم. فلج مغزی یک اختلال حرکتی ناشی از آسیب به مغزِ در حال رشد است که روی توانایی کنترل عضلات تأثیر می‌گذاره و تشخیص زودهنگام اون می‌تونه زندگی کودک رو متحول کنه.

توی این مقاله می‌خوام مثل یک نقشه راه، مراحل و روش‌های اصلی تشخیص فلج مغزی در نوزادان رو براتون توضیح بدم. یکی از مهم‌ترین روش‌های تشخیص، مشاهده دقیق حرکات نوزاد و بررسی تأخیرهای رشدی اونه که در ادامه بیشتر توضیح می‌دم. این مسیر معمولاً شامل بررسی علائم، معاینات پزشکی، تست‌های رشدی و گاهی تصویربرداری می‌شه و کاردرمانگرها هم نقش مهمی در این فرآیند دارن.

نقشه راه تشخیص فلج مغزی در نوزادان:
1. مشاهده حرکات غیرطبیعی نوزاد
2. غربالگری نوزاد
3. تصویربرداری مغز (MRI و سونوگرافی)
4. ارزیابی توسط پزشک و کاردرمانگر
5. و در نهایت تشخیص قطعی فلج مغزی

1. حرکات غیرطبیعی نوزاد: اولین زنگ خطر فلج مغزی

توی کلینیک باران، همیشه به والدین می‌گم که چشم‌های شما دقیق‌ترین ابزار برای تشخیص اولیه هستند. مشاهده دقیق حرکات و وضعیت بدن نوزاد می‌تونه اولین نشانه‌های فلج مغزی رو آشکار کنه.

الف. تأخیر در رسیدن به نقاط عطف حرکتی

هر کودکی مسیر رشد منحصر به فردی داره، اما یک سری نقاط عطف حرکتی وجود دارن که اکثر نوزادان در سن مشخصی بهشون می‌رسن:

نقطه عطف حرکتی	سن تقریبی مورد انتظار
نگه داشتن سر	3-4 ماهگی
غلت زدن	4-6 ماهگی
نشستن بدون کمک	6-8 ماهگی
چهار دست و پا رفتن	9-11 ماهگی
ایستادن با کمک	9-12 ماهگی
راه رفتن	12-18 ماهگی

یادم میاد پسر کوچولویی به اسم امیرعلی که مادرش نگران بود چون در 11 ماهگی هنوز نمی‌تونست بدون کمک بشینه. بعد از ارزیابی‌های دقیق، متوجه شدیم که علائم اولیه فلج مغزی رو داره. البته تأخیر جزئی لزوماً به معنای فلج مغزی نیست، اما تأخیر قابل توجه یا الگوی غیرطبیعی در دستیابی به این مهارت‌ها نیاز به بررسی داره.

مقاله مفید: جدیدترین درمان فلج مغزی

ب. تون عضلانی غیرطبیعی (سفتی یا شلی بیش از حد)

تون عضلانی به میزان سفتی طبیعی عضله در حالت استراحت گفته می‌شه. در تشخیص فلج مغزی در نوزادان، دو نوع اختلال تون عضلانی رو بررسی می‌کنیم:

• هایپرتونی (سفتی بیش از حد): وقتی سعی می‌کنید دست یا پای نوزاد رو حرکت بدید، احساس مقاومت می‌کنید. این نوزادان معمولاً مشت‌های گره کرده دائمی دارن و وقتی بغلشون می‌کنید، پاهاشون رو به شکل قیچی‌وار روی هم می‌ندازن.
• هایپوتونی (شلی بیش از حد): نوزاد مثل یک “عروسک پارچه‌ای” احساس می‌شه، عضلاتش خیلی شل هستن و در نگه داشتن سرش مشکل داره.

یکی از مراجعین کلینیک باران، دختر 5 ماهه‌ای بود که وقتی روی شکم می‌خوابید، نمی‌تونست سرش رو بالا نگه داره و بازوهاش کاملاً شل بودن. این نشانه‌های هایپوتونی، ما رو به سمت ارزیابی‌های بیشتر هدایت کرد.

پ. الگوهای حرکتی و رفلکس‌های غیرمعمول

نوزادان سالم رفلکس‌های خاصی دارن که معمولاً با رشد مغز، در چند ماه اول از بین می‌رن. باقی موندن این رفلکس‌ها بیش از حد انتظار می‌تونه نشانه‌ای از فلج مغزی باشه.

رفلکس مورو یکی از مهم‌ترین این رفلکس‌هاست، که وقتی نوزاد احساس می‌کنه داره می‌افته، دست‌ها رو باز می‌کنه و بعد خودش رو بغل می‌گیره – این رفلکس معمولاً تا ۶ ماهگی باید محو بشه. توی کلینیک باران، کودکانی رو دیدم که این رفلکس‌ها رو در سنین بالاتر هنوز داشتن و بعداً تشخیص فلج مغزی گرفتن.

همچنین، حرکات غیرارادی، لرزش، حرکات پرشی یا استفاده بیشتر از یک سمت بدن هم می‌تونه نگران‌کننده باشه.

“همیشه به والدین می‌گم که شما فرزندتون رو بهتر از هر کسی می‌شناسید. اگر حس می‌کنید چیزی درست نیست، به اون حس اعتماد کنید و با متخصص مشورت کنید.”

2. غربالگری‌های رشدی: ابزار پزشکان برای بررسی اولیه

غربالگری رشدی یک بررسی سریع برای شناسایی کودکانی هست که ممکنه در معرض خطر تأخیر رشدی باشن. این غربالگری‌ها معمولاً در معاینات دوره‌ای نوزاد توسط پزشک اطفال یا در مراکز بهداشت انجام می‌شه.

توی کلینیک باران، ما از پرسشنامه‌هایی استفاده می‌کنیم که والدین پر می‌کنن و همراه با مشاهدات مستقیم ما از مهارت‌های کودک، تصویر کاملی از وضعیت رشدی اون به دست میاد. مثلاً پرسشنامه ASQ (Ages and Stages Questionnaire) یکی از ابزارهای رایجه که سوالاتی درباره توانایی‌های حرکتی، ارتباطی و اجتماعی کودک می‌پرسه.

یادم میاد خانواده‌ای رو که نگران پسر 9 ماهه‌شون بودن چون در غربالگری نتیجه مثبت گرفته بود. وقتی بهشون توضیح دادم که این فقط یک هشداره و به معنای تشخیص قطعی نیست، کمی آروم شدن. غربالگری مثبت فقط نشون می‌ده که نیاز به ارزیابی‌های دقیق‌تر وجود داره و گاهی ممکنه فقط یک تأخیر موقت باشه که با کمی تمرین برطرف می‌شه.

مقاله پیشنهادی: آینده کودکان مبتلا به فلج مغزی

3. تصویربرداری مغز (MRI و سونوگرافی): مشاهده دقیق ساختار مغز نوزاد

در تشخیص فلج مغزی در نوزادان، تصویربرداری مغز یکی از ابزارهای مهمه که به پزشک کمک می‌کنه ساختار مغز رو ببینه و دنبال علائم آسیب یا ناهنجاری‌هایی باشه که ممکنه باعث فلج مغزی شده باشن.

MRI (ام‌آر‌آی) تصاویر دقیقی از مغز ارائه می‌ده و روش ارجح برای بسیاری از نوزادان، به‌خصوص پس از دوره نوزادی، هست. یادم میاد نوزادی که برای MRI نیاز به آرام‌بخشی خفیف داشت و والدینش خیلی نگران بودن. بهشون اطمینان دادم که این یک روش ایمنه و اطلاعات ارزشمندی در اختیارمون می‌ذاره.

سونوگرافی جمجمه روشی ساده، بدون درد و قابل انجام در کنار تخت نوزاده، به‌ویژه برای نوزادان نارس در NICU. این روش می‌تونه خونریزی یا آسیب‌های عمده رو نشون بده، اما دقت کمتری نسبت به MRI داره.

نکته مهمی که همیشه به والدین می‌گم اینه که نتیجه تصویربرداری به تنهایی تشخیص رو تأیید یا رد نمی‌کنه. توی کلینیک باران، کودکانی رو دیدم که با وجود اسکن طبیعی، علائم فلج مغزی داشتن و برعکس، کودکانی که با اسکن غیرطبیعی، علائم خفیفی نشون می‌دادن.

4. ارزیابی تخصصی: نقش کلیدی پزشکان و کاردرمانگران

وقتی علائم یا نتایج غربالگری نشون می‌ده که ممکنه مشکلی وجود داشته باشه، نوزاد برای ارزیابی دقیق‌تر به متخصصان ارجاع داده می‌شه.

متخصص مغز و اعصاب کودکان (نورولوژیست) معاینه عصبی کاملی انجام می‌ده، رفلکس‌ها، تون عضلانی و حرکات رو بررسی می‌کنه و به رد سایر بیماری‌های عصبی کمک می‌کنه.

نقش کاردرمانگرها هم در این فرآیند خیلی مهمه. کاردرمانگر‌ها روی ارزیابی عملکردی تمرکز می‌کنن، یعنی بررسی می‌کنن که کودک چطور از دست‌ها و بدنش در فعالیت‌های روزمره مثل بازی و غذا خوردن استفاده می‌کنه. توی کلینیک باران، ما مهارت‌های حرکتی ظریف، هماهنگی چشم و دست، مشکلات حسی و نیازهای تطابقی رو ارزیابی می‌کنیم.

یکی از بهترین قسمت‌های کار ما اینه که حتی قبل از تشخیص قطعی، می‌تونیم مداخلات اولیه رو شروع کنیم. یادم میاد دختر کوچولویی که مشکل در گرفتن اشیا داشت. با طراحی بازی‌های هدفمند و آموزش به والدینش، تونستیم در عرض چند هفته پیشرفت قابل توجهی در مهارت‌های دستی‌اش ایجاد کنیم. این مداخلات زودهنگام می‌تونه به بهبود عملکرد، افزایش استقلال و ارتقای کیفیت زندگی کودک کمک کنه.

فیزیوتراپیست روی مهارت‌های حرکتی درشت مثل نشستن و راه رفتن، قدرت عضلانی و تعادل تمرکز می‌کنه و تمرینات مناسبی رو تجویز می‌کنه.

سایر متخصصان مثل متخصص اطفال تکاملی، گفتاردرمانگر (برای مشکلات تغذیه یا گفتار) و ارتوپد هم ممکنه در صورت نیاز وارد تیم درمانی بشن.

5. تشخیص قطعی فلج مغزی: فرآیندی چند مرحله‌ای و نیازمند زمان

یکی از سوالاتی که والدین همیشه ازم می‌پرسن اینه: “چرا تشخیص اینقدر طول می‌کشه؟” توی کلینیک باران، همیشه توضیح می‌دم که تشخیص فلج مغزی به ندرت با یک آزمایش یا معاینه واحد انجام می‌شه. این یک تشخیص بالینیه که بر اساس مجموعه‌ای از اطلاعات شامل تاریخچه پزشکی، علائم بالینی، یافته‌های معاینات و گاهی نتایج تصویربرداری صورت می‌گیره.

تشخیص ممکنه تا سن 1 یا 2 سالگی زمان ببره، چون مغز نوزاد هنوز در حال رشده و برخی علائم ممکنه با گذشت زمان آشکارتر بشن. پزشکان همچنین باید سایر شرایطی که می‌تونن علائم مشابهی ایجاد کنن رو رد کنن، این فرآیند رو “تشخیص افتراقی” می‌گن.

پیگیری منظم خیلی مهمه. به والدین همیشه تأکید می‌کنم که مراجعه منظم به پزشک و درمانگرها برای نظارت بر روند رشد و تکامل کودک و تنظیم برنامه‌های درمانی ضروریه.

شناسایی عوامل خطر: چه چیزهایی احتمال فلج مغزی را افزایش می‌دهند؟

فلج مغزی نتیجه یک رویداد یا مجموعه‌ای از رویدادهاست که به مغز در حال رشد آسیب می‌زنه. شناخت عوامل خطر می‌تونه به تشخیص زودهنگام کمک کنه:

عوامل پیش از تولد (Prenatal):

• عفونت‌های مادر در دوران بارداری (سرخجه، سیتومگالوویروس، توکسوپلاسموز)
• ناسازگاری خونی مادر و جنین (Rh)
• قرار گرفتن در معرض مواد سمی
• جهش‌های ژنتیکی نادر
• مشکلات جفت

عوامل حین تولد (Perinatal):

• زایمان زودرس (نارس بودن)
• وزن کم هنگام تولد
• نرسیدن اکسیژن به مغز نوزاد (آسفیکسی)
• زایمان سخت و طولانی
• نمایش بریچ (پا اول)

عوامل پس از تولد (Postnatal):

• عفونت‌های مغزی (مننژیت، آنسفالیت)
• آسیب‌های شدید به سر
• زردی شدید درمان نشده (کرن ایکتروس)
• اختلالات لخته شدن خون
• تشنج‌های شدید

توی کلینیک باران، همیشه به والدین تأکید می‌کنم که داشتن یک یا چند عامل خطر به معنای ابتلای قطعی نوزاد به فلج مغزی نیست. در بسیاری از موارد، علت دقیق ناشناخته باقی می‌مونه. هدف از دونستن این عوامل، افزایش آگاهی و مراقبت‌های پیشگیرانه است.

توانبخشی و کاردرمانی: کلید بهبود توانایی‌های کودک مبتلا به CP

اگرچه آسیب مغزی اولیه قابل ترمیم نیست، اما درمان و توانبخشی می‌تونه به طور قابل توجهی به بهبود عملکرد، افزایش استقلال و ارتقای کیفیت زندگی کودک کمک کنه.

انواع روش‌های درمانی اصلی:

کاردرمانی (OT): توی کلینیک باران، من روی بهبود مهارت‌های لازم برای زندگی روزمره مثل غذا خوردن، لباس پوشیدن، بازی و نوشتن تمرکز می‌کنم. همچنین به تقویت حرکات ظریف دست، هماهنگی، پردازش حسی و تجویز وسایل کمکی مناسب می‌پردازم.

یادم میاد پسری که نمی‌تونست قاشق رو درست نگه داره. با استفاده از قاشق‌های مخصوص با دسته ضخیم و تمرینات هدفمند، تونست در عرض چند ماه به استقلال نسبی در غذا خوردن برسه. این پیشرفت‌های کوچک، تأثیر بزرگی روی اعتماد به نفس کودک و کاهش فشار روی خانواده داره.

فیزیوتراپی (PT): روی بهبود حرکات درشت مثل راه رفتن، نشستن و تعادل، افزایش قدرت و دامنه حرکتی مفاصل و کاهش سفتی عضلات تمرکز داره.

گفتار درمانی (SLT): به مشکلات بلع، تغذیه، آبریزش دهان و توسعه مهارت‌های ارتباطی و گفتاری کمک می‌کنه.

سایر مداخلات شامل درمان‌های دارویی برای کنترل سفتی عضلات یا تشنج، تزریق بوتاکس، استفاده از ارتزها (مانند بریس) و در موارد خاص، جراحی ارتوپدی می‌شه.

نقش حیاتی خانواده در فرآیند درمان:

همیشه به خانواده‌ها می‌گم که شما مهم‌ترین بخش تیم درمانی هستید. انجام تمرینات در خانه، ایجاد محیط حمایتی و تطبیق یافته، و مشارکت فعال در جلسات درمانی، تأثیر فوق‌العاده‌ای روی پیشرفت کودک داره.

یکی از موفق‌ترین مراجعین کلینیک باران، دختری بود که والدینش تمرینات رو به بخشی از بازی‌های روزانه تبدیل کرده بودن. این رویکرد باعث شد پیشرفت اون خیلی سریع‌تر از انتظار ما باشه.

انواع فلج مغزی: تفاوت در علائم و نواحی درگیر بدن

فلج مغزی بر اساس نوع اختلال حرکتی غالب و قسمت‌هایی از بدن که تحت تأثیر قرار گرفته‌اند، طبقه‌بندی می‌شه. دونستن نوع فلج مغزی به تعیین بهترین رویکرد درمانی کمک می‌کنه.

بر اساس نوع اختلال حرکتی:

• اسپاستیک: شایع‌ترین نوع که با سفت و خشک بودن عضلات مشخص می‌شه. حرکات این کودکان معمولاً کند و محدوده.
• دیسکینتیک: شامل حرکات غیرارادی، کنترل نشده و متغیر. این کودکان ممکنه حرکات پیچشی، لرزشی یا پرشی داشته باشن.
• آتاکسیک: با مشکلات تعادل و هماهنگی مشخص می‌شه. این کودکان معمولاً راه رفتن لرزان و نامطمئنی دارن.
• ترکیبی: وقتی کودک علائم بیش از یک نوع رو نشون می‌ده.

بر اساس نواحی درگیر بدن:

• همی‌پلژی: یک سمت بدن (دست و پای همان سمت) درگیره. مثلاً ممکنه فقط دست و پای راست تحت تأثیر قرار گرفته باشن.
• دای‌پلژی: پاها بیشتر از دست‌ها درگیر هستن. این کودکان معمولاً در راه رفتن مشکل دارن اما می‌تونن از دست‌هاشون نسبتاً خوب استفاده کنن.
• کوادری‌پلژی: هر چهار اندام، معمولاً همراه با تنه و عضلات صورت و دهان درگیر هستن. این شدیدترین نوع فلج مغزیه.

توی کلینیک باران، ما شدت فلج مغزی رو از خفیف تا شدید طبقه‌بندی می‌کنیم. کودکان با فلج مغزی خفیف معمولاً می‌تونن بدون کمک راه برن و فعالیت‌های روزمره رو انجام بدن، در حالی که کودکان با فلج مغزی شدید ممکنه به کمک قابل توجهی برای فعالیت‌های روزانه نیاز داشته باشن.

سوالات متداول

در کلینیک باران، ما معتقدیم که تشخیص فلج مغزی در نوزادان فقط یک برچسب نیست، بلکه شروع مسیری برای کمک به کودک و خانواده‌اش برای رسیدن به بهترین توانایی‌های ممکنه. با تشخیص زودهنگام، مداخله به موقع و همکاری نزدیک با خانواده، می‌تونیم آینده روشن‌تری برای این کودکان رقم بزنیم.

برخی از منابع:

1. Cerebral palsy
لینک مقاله: Mayo Clinic

2. Diagnosing Cerebral Palsy in Children
لینک:  Diagnosing Cerebral Palsy in Children – NYU Langone Health

3. Early Signs and Symptoms of Cerebral Palsy
لینک:  Cerebral Palsy Symptoms | Early Signs, Diagnosis & Support – Cerebral Palsy Guide