هر آنچه درباره لکنت زبان در کودکان 5 ساله باید بدانیم

لکنت زبان در کودکان 5 ساله – میخوام همینجا یک اعتراف صادقانه کنم: در طول 15 سال فعالیتم به عنوان گفتاردرمانگر در کلینیک باران، لکنت زبان کودکان پنج ساله یکی از چالش‌برانگیزترین و در عین حال امیدبخش‌ترین حوزه‌های کاری من بوده است. هر بار که والدینی نگران با کودک 5 ساله‌شان وارد اتاق درمان می‌شوند، آن نگاه مضطرب و پر از سؤال را می‌بینم: “آیا فرزندم خوب می‌شود؟”، “آیا ما باعث این مشکل شده‌ایم؟”، “چطور می‌توانیم کمکش کنیم؟”

به یاد دارم روزی که محمد 5 ساله با مادرش به کلینیک آمد. مادرش با نگرانی می‌گفت: “دو ماهه که موقع حرف زدن گیر می‌کنه، قبلاً اینطوری نبود.” محمد پسر باهوش و پرانرژی بود، اما وقتی می‌خواست از بازی مورد علاقه‌اش صحبت کند، کلمات با تکرار “م-م-من د-د-دوست دارم” همراه می‌شد و صورتش از تلاش برای بیان کلمات سرخ می‌شد. این همان لکنت کودک پنج ساله است که امروز می‌خواهم درباره‌اش با شما صحبت کنم.

1. تفاوت ناروانی طبیعی ولکنت زبان در کودکان 5 ساله چیست؟

لکنت زبان در کودکان 5 ساله گاهی با ناروانی‌های طبیعی رشد زبان اشتباه گرفته می‌شود. به عنوان گفتاردرمانگر، یکی از سؤال‌هایی که مرتب از والدین می‌شنوم این است: “از کجا بفهمیم این فقط یک مرحله گذراست یا واقعاً لکنت است؟”

یادم می‌آید سال گذشته در کلینیک باران، پدر و مادری نگران دخترشان سارا بودند. سارا هنگام تعریف داستان‌های هیجان‌انگیز، گاهی کلمات کامل را تکرار می‌کرد: “من من رفتم پارک” یا جملاتش را اصلاح می‌کرد: “ما رفتیم به… با مامان رفتیم به خرید.” به والدینش توضیح دادم که این ناروانی‌های طبیعی است که در سنین رشد زبان دیده می‌شود.

اما وقتی هفته بعد علی 5 ساله را دیدم، وضعیت متفاوت بود. او هنگام صحبت، صداها و هجاها را تکرار می‌کرد: “م-م-م-مامان” و گاهی صدایش را به شکل غیرطبیعی می‌کشید: “مـــــن رفتم”. همچنین متوجه شدم وقتی می‌خواهد کلمه‌ای را که با حرف “ب” شروع می‌شود بگوید، لب‌هایش برای چند لحظه به هم قفل می‌شود و چشمانش پلک می‌زند. این نشانه‌های لکنت زبان در کودک پنج ساله بود که نیاز به توجه و مداخله داشت.

برای شناسایی بهتر، این چک‌لیست را به یاد داشته باشید:

ناروانی‌های طبیعی کودکان 5 ساله:

• تکرار کلمات کامل یا عبارات (“من من می‌خوام آب”)
• استفاده از صداهای پرکننده (“اممم”، “آآآ”)
• اصلاح جمله یا بازگشت (“من دیروز… یعنی پریروز رفتیم”)
• ناروانی‌ها معمولاً کمتر از 10 درصد گفتار را شامل می‌شوند
• کودک متوجه ناروانی خود نیست و نگرانی نشان نمی‌دهد

نشانه‌های لکنت زبان در کودکان پنج ساله:

• تکرار صداها یا هجاها (“م-م-من”، “با-با-بابا”)
• کشیدگی صداها (“سسسسلام”)
• قفل‌شدگی یا توقف در جریان گفتار همراه با تلاش آشکار
• حرکات همراه مانند پلک زدن، حرکت سر یا فک
• افزایش تدریجی تعداد و شدت ناروانی‌ها
• آگاهی و ناراحتی کودک از مشکل گفتاری‌اش
• اجتناب از صحبت کردن در موقعیت‌های خاص

2. علل شروع لکنت در 5 سالگی: چرا دقیقاً در این سن ممکن است بروز کند؟

یکی از سؤالاتی که همیشه در کلینیک باران از من پرسیده می‌شود این است: “چرا فرزندم که تا پیش از این مشکلی نداشت، الان در 5 سالگی دچار لکنت زبان شده؟”

راستش را بخواهید، من هم هنوز بعد از 15 سال کار در این حوزه، گاهی از پیچیدگی‌های لکنت شگفت‌زده می‌شوم. لکنت زبان کودکان پنج ساله معمولاً نتیجه یک علت واحد نیست، بلکه حاصل تعامل پیچیده‌ای از عوامل مختلف است که به آن “مدل چندعاملی” می‌گوییم.

پارسال مادر آریا با اشک‌های جاری می‌گفت: “بعد از اینکه برادر کوچکش به دنیا اومد، لکنتش شروع شد. حتماً حسادت کرده!” اما واقعیت پیچیده‌تر بود. آریا سابقه خانوادگی لکنت داشت (عمویش تا نوجوانی لکنت داشت)، خلق‌وخوی حساسی داشت و همزمان با تولد برادر، وارد مهدکودک جدیدی هم شده بود که زبان دوم را هم آنجا یاد می‌گرفت. این ترکیب عوامل، فشار زیادی به سیستم گفتاری در حال رشد او وارد کرده بود.

عوامل اصلی دخیل در لکنت زبان کودکان پنج ساله عبارتند از:

عوامل ژنتیکی: حدود 60 درصد کودکانی که لکنت دارند، در خانواده‌شان سابقه لکنت وجود دارد. این نشان می‌دهد زمینه ژنتیکی نقش مهمی دارد.

تفاوت‌های مغزی: مطالعات تصویربرداری نشان داده‌اند که در مغز افراد دارای لکنت، مسیرهای عصبی مرتبط با گفتار کمی متفاوت عمل می‌کنند. این به معنای نقص یا بیماری نیست، فقط یک تفاوت است.

عوامل رشدی و زبانی: سن 5 سالگی، دوره‌ای است که کودکان جهش بزرگی در توانایی‌های زبانی دارند. واژگان آنها به سرعت گسترش می‌یابد و جملات پیچیده‌تری می‌سازند. این فشار زیادی روی سیستم برنامه‌ریزی و تولید گفتار ایجاد می‌کند.

خلق‌وخو: کودکانی که حساس‌تر یا کمال‌گراتر هستند، ممکن است در معرض خطر بیشتری برای لکنت باشند.

استرس‌های محیطی: تغییرات بزرگ زندگی مانند شروع مهدکودک، تولد خواهر یا برادر، اسباب‌کشی یا حتی فشارهای گفتاری (مثل انتظار سخنرانی یا بازگویی دقیق خاطرات) می‌تواند ماشه شروع لکنت را در کودکی که زمینه آن را دارد، بچکاند.

می‌خواهم یک نکته مهم را روشن کنم: لکنت زبان کودکان پنج ساله به دلیل اشتباه والدین، تقلید از دیگران یا یک ترس ناگهانی ایجاد نمی‌شود. این باورهای قدیمی امروزه رد شده‌اند. پس اگر فرزندتان لکنت دارد، لطفاً خودتان را سرزنش نکنید.

نوشته پیشنهادی : درمان لکنت در کودکان

3. مراجعه به گفتاردرمانگر برای کودک 5 ساله: چه نشانه‌هایی زنگ خطر جدی هستند؟

سال گذشته، مادر سپهر 5 ساله با من تماس گرفت و گفت: “چهار ماهه منتظرم خودش خوب بشه، اما انگار بدتر شده. الان دیگه از پاسخ دادن به تلفن هم امتناع می‌کنه.” این دقیقاً همان زنگ خطری است که نباید نادیده گرفته شود.

لکنت زبان در کودکان 5 ساله در برخی موارد نیاز به مداخله فوری دارد. به عنوان گفتاردرمانگر با تجربه کار در کلینیک باران، این نشانه‌ها را جدی بگیرید و بدون تأخیر با یک متخصص مشورت کنید:

1. لکنت بیش از 6 ماه طول کشیده است: ناروانی‌های طبیعی معمولاً طی چند هفته تا چند ماه برطرف می‌شوند. اگر لکنت فرزندتان طولانی‌تر شده، زمان مراجعه فرا رسیده است.
2. دفعات و شدت لکنت در حال افزایش است: اگر می‌بینید تعداد دفعات لکنت یا شدت آن روز به روز بیشتر می‌شود، منتظر نمانید.
3. تنش و تقلای فیزیکی هنگام صحبت: وقتی می‌بینید کودک 5 ساله‌تان برای بیرون دادن کلمات تقلا می‌کند و همزمان چشمک می‌زند، سرش حرکت می‌کند، فکش قفل می‌شود یا صورتش سرخ می‌شود، این نشانه لکنت جدی است.
4. آگاهی و نگرانی کودک از لکنت: زمانی که فرزندتان می‌گوید “نمی‌تونم درست حرف بزنم” یا از موقعیت‌های گفتاری اجتناب می‌کند (مثلاً نمی‌خواهد در مهمانی‌ها صحبت کند)، این نشانه مهمی است که لکنت از سطح یک مشکل گفتاری ساده فراتر رفته و بر روانشناسی او تأثیر گذاشته است.
5. سابقه خانوادگی لکنت: اگر در خانواده شما (والدین، خواهر و برادر، عمو، عمه، دایی، خاله یا پدربزرگ و مادربزرگ) کسی لکنت داشته، ریسک ماندگاری لکنت در فرزندتان بالاتر است.
6. شروع لکنت بعد از 4 سالگی: برخلاف باور عمومی، لکنتی که در سنین بالاتر (مثل 5 سالگی) شروع می‌شود، گاهی نیاز به توجه بیشتری دارد زیرا احتمال خودبه‌خودی بودن بهبود آن کمتر است.

نکته مهمی که باید اضافه کنم این است که پسران حدود 4 برابر بیشتر از دختران در معرض خطر ماندگاری لکنت هستند. پس اگر فرزند پسر 5 ساله‌تان لکنت دارد، حتی اگر خفیف باشد، بهتر است یک ارزیابی تخصصی انجام دهید.

یکی از تأثیرگذارترین لحظات کاری من در کلینیک باران، ملاقات با خانواده‌ای بود که پدر خانواده با بغض می‌گفت: “من هم از بچگی لکنت داشتم و چقدر عذاب کشیدم. نمی‌خواهم پسرم هم همان مسیر را طی کند.” همان روز ارزیابی را شروع کردیم و خوشبختانه با مداخله زودهنگام، امروز آن کودک بدون هیچ نشانه‌ای از لکنت به مدرسه می‌رود.

4. گفتاردرمانی برای لکنت 5 سالگی: دقیقاً چه کمکی به کودک و والدین می‌کند؟

لکنت زبان کودکان پنج ساله با مداخله تخصصی و به‌موقع، شانس بهبودی بسیار بالایی دارد. در طول 15 سال کار در کلینیک باران، بارها شاهد بوده‌ام که چطور گفتاردرمانی هدفمند می‌تواند زندگی یک کودک و خانواده‌اش را متحول کند. اما دقیقاً گفتاردرمانی چه کاری انجام می‌دهد؟

وقتی کودکی با لکنت به کلینیک می‌آید، ابتدا یک ارزیابی جامع انجام می‌دهم که طی آن نه تنها ویژگی‌های لکنت (نوع، شدت، بسامد)، بلکه مهارت‌های زبانی، شناختی و اجتماعی-عاطفی کودک را هم بررسی می‌کنم. همچنین از والدین درباره تاریخچه رشد کودک، سابقه خانوادگی لکنت، نگرش کودک نسبت به گفتارش و تأثیر لکنت بر زندگی روزمره‌اش سؤال می‌کنم. این ارزیابی به من کمک می‌کند تا برنامه درمانی متناسب با نیازهای خاص هر کودک 5 ساله طراحی کنم.

برای کودکان 5 ساله با لکنت، معمولاً از ترکیبی از رویکردهای مستقیم و غیرمستقیم استفاده می‌کنیم. در رویکرد غیرمستقیم، بخش عمده‌ای از درمان روی آموزش والدین و تعدیل محیط گفتاری کودک متمرکز است. مثلاً به یاد دارم مادر یاسمین 5 ساله که همیشه با سرعت زیاد با او صحبت می‌کرد و مدام سؤالات پی‌درپی می‌پرسید. با آموزش‌هایی که دریافت کرد و اعمال تغییراتی در سبک ارتباطی‌اش، لکنت یاسمین در مدت کوتاهی کاهش چشمگیری یافت.

در رویکرد مستقیم، تکنیک‌هایی را به خود کودک آموزش می‌دهیم. یکی از روش‌های موفقی که در کلینیک باران استفاده می‌کنیم، برنامه لیدکامب است. در این روش، والدین تحت نظارت من، یاد می‌گیرند چطور به صورت ساختارمند و در عین حال طبیعی، به گفتار کودکشان بازخورد دهند. آنها روزانه جلسات کوتاه و شادی با کودک دارند که طی آن به صورت محترمانه گفتار روان کودک را تحسین می‌کنند و در مواقع لکنت، با لحنی دوستانه آن را گوشزد می‌کنند.

هدف اصلی ما در گفتاردرمانی لکنت کودکان پنج ساله، نه تنها کاهش لکنت، بلکه پیشگیری از شکل‌گیری نگرش منفی نسبت به صحبت کردن است. یادم می‌آید امیرعلی 5 ساله که قبل از درمان، هنگام معرفی خودش در مهدکودک سرش را پایین می‌انداخت و به زحمت چند کلمه می‌گفت. پس از چند ماه درمان در کلینیک باران، وقتی با اعتماد به نفس دست بالا برد تا داوطلبانه داستانی را برای هم‌کلاسی‌هایش تعریف کند، از خوشحالی اشک در چشمان مادرش حلقه زد. این همان هدفی است که دنبالش هستیم: کودکی که با وجود چالش‌های گفتاری، اعتماد به نفس خود را حفظ کند و از ارتباط با دیگران لذت ببرد.

5. والدین آرام، کودک روان‌تر: چگونه واکنش شما به لکنت کودک 5 ساله‌تان می‌تواند روند بهبود را تسریع کند؟

باید یک حقیقت مهم را با شما در میان بگذارم: نحوه واکنش شما به لکنت زبان کودک پنج ساله‌تان می‌تواند تأثیر شگفت‌انگیزی بر بهبود او داشته باشد. در کلینیک باران، بارها دیده‌ام که تغییر نگرش و رفتار والدین، حتی پیش از شروع جلسات رسمی درمان، باعث کاهش چشمگیر لکنت شده است.

یادم می‌آید پدری که با نگرانی آشکار، هر بار فرزندش دچار لکنت می‌شد، جمله‌اش را کامل می‌کرد یا می‌گفت: “آروم باش، یه نفس عمیق بکش و دوباره بگو.” او با نیت کمک این کار را می‌کرد، اما ناخواسته باعث افزایش فشار و استرس کودکش می‌شد. وقتی در جلسات مشاوره، راهکارهای مناسب را آموخت، در عرض چند هفته شاهد تغییر قابل توجهی در روانی گفتار فرزندش بودیم.

اگر فرزند 5 ساله شما دچار لکنت است، این “بایدها” و “نبایدها” را به خاطر بسپارید:

بایدها:

• صبورانه گوش دهید و اجازه دهید کودک جمله‌اش را کامل کند.
• تماس چشمی طبیعی و گرم را حفظ کنید، حتی زمانی که لکنت شدید است.
• به محتوای صحبت کودک توجه کنید، نه به نحوه بیان آن.
• با زبان بدن و حالت چهره نشان دهید که برای شنیدن حرف‌هایش وقت کافی دارید و عجله‌ای نیست.
• محیطی آرام و عاری از فشار برای صحبت کردن ایجاد کنید.
• اگر کودک خودش درباره لکنتش صحبت کرد، با آرامش به او گوش دهید و احساساتش را تأیید کنید.

نبایدها:

• حرف کودک را قطع نکنید یا جملاتش را کامل نکنید، حتی با نیت کمک.
• به او نگویید “آرام باش”، “نفس عمیق بکش”، “فکر کن بعد حرف بزن” یا “دوباره بگو”.
• واکنش‌های منفی مانند اخم، بی‌حوصلگی، نگاه به ساعت یا نگرانی آشکار نشان ندهید.
• از دیگران (مثل خواهر یا برادر بزرگتر) نخواهید به جای او صحبت کنند.
• لکنت را موضوع شوخی قرار ندهید یا در حضور دیگران درباره آن صحبت نکنید.
• بیش از حد روی طرز صحبت کردن کودک تمرکز نکنید.

هدف از این راهکارها، کاهش فشار و اضطراب مرتبط با صحبت کردن است. به یاد داشته باشید که لکنت زبان کودکان پنج ساله مانند کوه یخی است که بخش بزرگی از آن زیر آب قرار دارد – استرس و اضطراب کودک از صحبت کردن می‌تواند بسیار بزرگتر از آن چیزی باشد که شما می‌بینید.

در کلینیک باران، یکی از زیباترین لحظات برای من زمانی است که می‌بینم یک کودک که قبلاً از صحبت کردن می‌ترسید، با اعتماد به نفس شروع به بیان افکار و احساساتش می‌کند، حتی اگر هنوز گاهی لکنت داشته باشد. این نشان می‌دهد که هدف اصلی ما – ارتباط مؤثر و بدون ترس – محقق شده است.

6. راهکار خانگی 1: الگوی گفتار آرام و شمرده؛ سرعت حرف زدن خود را کمی کم کنید تا فرزندتان نیز آرام‌تر صحبت کند.

یکی از ساده‌ترین اما مؤثرترین راهکارهایی که در کلینیک باران به والدین کودکان 5 ساله دارای لکنت آموزش می‌دهم، کاهش سرعت گفتار است. در واقع، کودکان به طور ناخودآگاه از الگوی گفتاری والدین و اطرافیانشان تقلید می‌کنند.

یادم می‌آید روزی که مادر نیما (کودک 5 ساله‌ای که لکنت متوسطی داشت) با ناباوری به من گفت: “باورم نمیشه! فقط دو هفته است که سرعت حرف زدنم رو کم کردم و لکنت نیما تقریباً نصف شده!”

البته تاکید می‌کنم منظور من حرف زدن به شکل کشیده، مصنوعی یا رباتیک نیست. این کار نه تنها کمکی نمی‌کند، بلکه ممکن است باعث شود کودک احساس کند “متفاوت” یا “مشکل‌دار” است. آنچه توصیه می‌کنم، کاهش طبیعی سرعت صحبت کردن (حدود 10 تا 15 درصد آهسته‌تر) است، به طوری که فاصله‌های طبیعی بین کلمات کمی بیشتر شود و جملات با ریتم آرام‌تری بیان شوند.

این روش به چند دلیل برای لکنت زبان کودکان پنج ساله مؤثر است:

1. فشار زمانی کمتری برای پاسخگویی به کودک وارد می‌کند.
2. به سیستم گفتاری کودک فرصت بیشتری برای برنامه‌ریزی و اجرای دقیق حرکات گفتاری می‌دهد.
3. محیط ارتباطی آرام‌تری ایجاد می‌کند که در آن عجله و شتاب کمتری حس می‌شود.

برای پیاده‌سازی این تکنیک در زندگی روزمره، می‌توانید:

• هنگام قصه گفتن برای کودک، از ریتم آرام‌تر و مکث‌های طبیعی بیشتر استفاده کنید.
• در گفتگوهای خانوادگی، مخصوصاً سر میز شام، با سرعت متعادل‌تری صحبت کنید.
• بین جملات خود فاصله‌های کوتاه بگذارید.
• برخی کلمات مهم را با تأکید آرام‌تری ادا کنید.

به یاد داشته باشید که هدف، صحبت کردن طبیعی اما کمی آرام‌تر است. این روش نه تنها به کودک 5 ساله‌تان در کاهش لکنت کمک می‌کند، بلکه باعث می‌شود همه اعضای خانواده گفتگوهای عمیق‌تر و شنوندگان بهتری شوند.

7. راهکار خانگی 2: زمان ویژه گفتگو؛ روزانه 5 تا 10 دقیقه را فقط به صحبت با کودک بدون هیچ‌گونه فشار یا انتظار اختصاص دهید.

در کلینیک باران، یکی از تکنیک‌های طلایی که به والدین کودکان 5 ساله دارای لکنت آموزش می‌دهیم، ایجاد “زمان ویژه گفتگو” است. این شاید ساده به نظر برسد، اما تأثیر فوق‌العاده‌ای دارد.

لکنت زبان در کودکان 5 ساله

به تازگی، پدر سینای 5 ساله با هیجان برایم تعریف کرد: “دکتر، باورتون نمیشه! ما هر شب قبل از خواب، 10 دقیقه رو فقط به حرف زدن با هم اختصاص می‌دیم. موبایلم رو خاموش می‌کنم و فقط به حرف‌هاش گوش می‌دم. هفته اول، مدام لکنت داشت، اما الان روز پنجم هفته دومه و دیشب تقریباً بدون لکنت کل ماجرای مهد رو برام تعریف کرد!”

منظور از “زمان ویژه گفتگو” یک دوره کوتاه (5 تا 10 دقیقه) اما منظم (ترجیحاً هر روز) است که در آن:

• تمام توجه شما فقط به کودکتان است (بدون تلویزیون، موبایل، لپ‌تاپ یا هر حواس‌پرتی دیگر)
• در محیطی آرام و راحت (مثلاً اتاق کودک، روی تخت یا مبل راحتی) می‌نشینید
• اجازه می‌دهید کودک موضوع گفتگو را انتخاب کند
• با علاقه حقیقی گوش می‌دهید و با جملات کوتاه نشان می‌دهید که حواستان به اوست
• از پرسیدن سؤالات زیاد یا پیچیده خودداری می‌کنید
• هیچ فشار یا انتظاری برای صحبت “خوب” یا “بدون لکنت” وجود ندارد

نکته مهم این است که هدف این زمان، “تمرین صحبت کردن” یا “درمان لکنت” نیست. هدف اصلی، لذت بردن از لحظات ارتباط واقعی با کودکتان و ایجاد فضای امن برای بیان افکار و احساسات است.

این روش به چند دلیل برای کودک 5 ساله دارای لکنت مؤثر است:

1. احساس امنیت و پذیرش بدون قید و شرط را تقویت می‌کند
2. اعتماد به نفس کودک برای صحبت کردن را افزایش می‌دهد
3. استرس و فشار مرتبط با صحبت کردن را کاهش می‌دهد
4. فرصتی برای تجربه گفتار روان‌تر در محیطی بدون قضاوت فراهم می‌کند

در یکی از جلسات کلینیک باران، مادری با اشک شوق تعریف می‌کرد: “هر شب با پسرم 10 دقیقه گفتگوی ویژه داریم. دیشب برای اولین بار از من پرسید ‘مامان، چرا بعضی وقت‌ها زبونم گیر می‌کنه؟’ توانستم با آرامش و صداقت با او در این مورد صحبت کنم. احساس می‌کنم این گفتگوها نه تنها به کاهش لکنتش کمک کرده، بلکه رابطه ما را هم عمیق‌تر کرده است.”

نوشته پیشنهادی : مراکز گفتاردرمانی کشور

8. راهکار خانگی 3: کاهش سوالات، افزایش نظرات؛ به جای پرسیدن مداوم، مشاهدات و نظرات خود را بیان کنید تا فشار پاسخگویی کم شود.

در طول سال‌های فعالیتم در کلینیک باران، یکی از الگوهایی که بارها در خانواده‌های کودکان 5 ساله دارای لکنت مشاهده کرده‌ام، سیل سؤالات متوالی است که والدین از کودکشان می‌پرسند.

گرچه این سؤالات معمولاً با نیت خوب و برای تشویق کودک به صحبت کردن مطرح می‌شوند، اما می‌توانند فشار زیادی به سیستم گفتاری کودک وارد کنند.

خاطرم هست وقتی مهسا 5 ساله را برای اولین بار در کلینیک دیدم، مادرش به محض ورود شروع کرد: “مهسا، به خانم دکتر بگو امروز مهد چطور بود؟ با کی بازی کردی؟ ناهار چی خوردی؟ مربی‌ات چی گفت؟” و من دیدم که با هر سؤال، لکنت مهسا شدیدتر می‌شد.

به مادر مهسا یک راهکار ساده اما قدرتمند آموزش دادم: “به جای سؤال پرسیدن، نظر و مشاهده خود را بیان کنید.” این تکنیک به طرز شگفت‌انگیزی مؤثر بود و در جلسات بعدی، شاهد کاهش قابل توجه لکنت مهسا بودیم.

چرا این روش برای لکنت زبان کودکان پنج ساله مؤثر است؟ سؤالات، مخصوصاً سؤالات پی‌درپی، فشار پاسخگویی سریع و مناسب را به کودک تحمیل می‌کنند. کودکان دارای لکنت معمولاً در شرایط فشار، لکنت بیشتری را تجربه می‌کنند. بیان نظرات و مشاهدات به جای سؤال پرسیدن، این فشار را برمی‌دارد و به کودک اجازه می‌دهد آزادانه و در صورت تمایل به گفتگو بپیوندد.

مثال‌های عملی این راهکار:

به جای: “امروز مهد چطور بود؟ با کی بازی کردی؟”
بگویید: “به نظر میاد امروز تو مهد خوش گذرونده باشی. لباست خاکی شده، حتماً بازی هیجان‌انگیزی داشتی.”

به جای: “اون نقاشی چیه کشیدی؟ واسه کیه؟ چرا آبی کشیدیش؟”
بگویید: “نقاشی جالبی کشیدی! رنگ آبی خیلی قشنگی استفاده کردی. من هم دوست دارم گاهی نقاشی بکشم.”

به جای: “تو پارک چی بازی کردی؟ دوستت هم اومده بود؟ خوش گذشت؟”
بگویید: “دیدم تو پارک چقدر با شوق از سرسره پایین می‌اومدی. هوا هم خیلی خوب بود برای بازی.”

البته این به معنای حذف کامل سؤالات نیست. گاهی سؤال پرسیدن ضروری است. اما سعی کنید:

1. سؤالات را محدود و با فاصله بپرسید.
2. از سؤالات باز (که نیاز به توضیح دارند) کمتر استفاده کنید.
3. بین سؤالات به کودک زمان کافی برای پاسخ بدهید.
4. سؤالات را با نظرات و مشاهدات متعادل کنید.

یکی از بهترین بازخوردهایی که از والدین در کلینیک باران دریافت کرده‌ام، از پدری بود که گفت: “این راهکار نه تنها به کاهش لکنت پسرم کمک کرد، بلکه باعث شد من شنونده بهتری بشوم و بفهمم گاهی لازم نیست همه چیز را بپرسم. کافیه فقط حضور داشته باشم و مشاهده کنم.”

9. راهکار خانگی 4: عادی‌سازی ارتباط؛ هنگام صحبت با کودک، طوری رفتار کنید که انگار لکنتی وجود ندارد.

یکی از پرقدرت‌ترین راهکارهایی که در کلینیک باران به والدین کودکان 5 ساله دارای لکنت آموزش می‌دهیم، “عادی‌سازی ارتباط” است. این راهکار ساده اما عمیقاً تأثیرگذار است.

هرگز فراموش نمی‌کنم روزی را که علی 5 ساله با پدر و مادرش به کلینیک آمدند. علی با لکنت نسبتاً شدیدی می‌گفت: “م-م-من د-د-دوست دارم ف-ف-فوتبال ب-بازی کنم.” مادرش بلافاصله با نگرانی به صورتش خیره شد، دستش را گرفت و گفت: “آروم باش عزیزم، یه نفس عمیق بکش و دوباره بگو.” پدرش هم با ناراحتی آشکاری رو به من کرد و گفت: “همیشه همینطوره، نمی‌تونه درست حرف بزنه.”

من از والدین خواستم در جلسات بعدی، واکنش متفاوتی داشته باشند. وقتی علی لکنت می‌کرد، والدینش یاد گرفتند طبیعی به حرفش گوش دهند، تماس چشمی را حفظ کنند و به محتوای کلامش (نه نحوه بیانش) واکنش نشان دهند. نتیجه شگفت‌انگیز بود. در عرض چند هفته، لکنت علی کاهش یافت و مهم‌تر از آن، او با اعتماد به نفس بیشتری صحبت می‌کرد.

عادی‌سازی ارتباط یعنی:

1. وقتی کودک لکنت می‌کند، تماس چشمی معمول و گرم را حفظ کنید، نه خیره شدن ناراحت یا نگرانی آشکار.
2. اجازه دهید کودک حرفش را کامل کند، بدون اینکه به او کمک کنید یا جمله‌اش را تمام کنید.
3. به محتوای کلام کودک پاسخ دهید، نه به نحوه بیان آن.
4. از واکنش‌های خاص (مانند تغییر لحن صدا، نگاه ترحم‌آمیز، یا تلاش برای آرام کردن) خودداری کنید.
5. لکنت را بزرگ نکنید و مدام درباره‌اش صحبت نکنید، مگر اینکه خود کودک موضوع را مطرح کند.

یکی از والدین در کلینیک باران می‌گفت: “قبلاً هر بار دخترم لکنت می‌کرد، من هم دستپاچه می‌شدم و سعی می‌کردم کمکش کنم یا حواسش را پرت کنم. الان فهمیدم که آن رفتار من، ناخواسته به او می‌فهماند که چیزی اشتباه است. وقتی یاد گرفتم عادی برخورد کنم، انگار استرس از دوش هر دویمان برداشته شد.”

به یاد داشته باشید که عادی‌سازی ارتباط به معنای نادیده گرفتن مشکل نیست. شما همچنان برای کمک به فرزندتان اقدام می‌کنید و به دنبال درمان مناسب هستید. اما در تعاملات روزمره، با رفتار طبیعی خود، فضایی امن برای کودکتان ایجاد می‌کنید تا بدون ترس از قضاوت یا واکنش منفی، ارتباط برقرار کند.

این رویکرد به کودک 5 ساله‌تان کمک می‌کند تا:

• کمتر روی لکنتش متمرکز شود
• احساس پذیرش بیشتری داشته باشد
• اضطراب کمتری هنگام صحبت کردن تجربه کند
• از ایجاد نگرش منفی نسبت به گفتار جلوگیری شود

یکی از زیباترین لحظات کاری من در کلینیک باران زمانی بود که مادر یک پسر 5 ساله با اشک شوق گفت: “دیشب برای اولین بار از من پرسید آیا می‌تواند در جشن تولد دوستش شعر بخواند. قبلاً همیشه از هر موقعیتی که باید جلوی دیگران صحبت می‌کرد، فرار می‌کرد.”

10. عواقب نادیده گرفتن لکنت در 5 سالگی: چرا مداخله زودهنگام اهمیت دارد؟

یکی از تلخ‌ترین تجربیاتم دیدن کودکانی بوده که لکنتشان در دوره طلایی درمان (4 تا 7 سالگی) نادیده گرفته شده و حالا به عنوان نوجوان یا جوان، با مشکلات پیچیده‌تری مواجه شده‌اند.

به یاد دارم نوجوان 15 ساله‌ای که مادرش با بغض می‌گفت: “دکتر، وقتی 5 ساله بود، به ما گفتند نگران نباشید، خودش خوب می‌شه… کاش همان موقع به حرف مادربزرگش گوش کرده بودیم و برای درمان اقدام می‌کردیم.”

لکنت زبان در کودکان پنج ساله، به خصوص اگر با عوامل خطر همراه باشد (مانند سابقه خانوادگی، مدت طولانی لکنت، وجود تنش و تقلا، یا آگاهی و نگرانی کودک)، ریسک بالایی برای ماندگاری دارد. اگرچه حدود 75 درصد کودکانی که لکنت را تجربه می‌کنند، به صورت خودبه‌خودی بهبود می‌یابند، اما این درصد برای کودکانی که لکنتشان تا 5 سالگی ادامه داشته، به طور قابل توجهی کاهش می‌یابد.

نادیده گرفتن لکنت در این سن حساس می‌تواند عواقب جدی زیر را به همراه داشته باشد:

1. تثبیت و پیچیده‌تر شدن لکنت: با گذشت زمان، الگوهای لکنت تثبیت می‌شوند و رفتارهای ثانویه مانند حرکات صورت، اجتناب از کلمات خاص، یا جایگزینی کلمات شکل می‌گیرند که اصلاح آنها در سنین بالاتر دشوارتر است.

2. شکل‌گیری ترس و اضطراب از صحبت کردن: کودک 5 ساله‌ای که مکرراً تجربه لکنت و واکنش‌های منفی دیگران را دارد، کم‌کم نسبت به موقعیت‌های گفتاری احساس ترس و اضطراب پیدا می‌کند.

3. کاهش اعتماد به نفس و عزت نفس: وقتی کودک به دلیل لکنت، مورد تمسخر همسالان قرار می‌گیرد یا نمی‌تواند خود را به خوبی بیان کند، اعتماد به نفسش آسیب می‌بیند.

4. محدودیت در تعاملات اجتماعی: کودکانی که لکنت درمان‌نشده دارند، ممکن است از شرکت در فعالیت‌های گروهی، پاسخ دادن در کلاس یا صحبت در جمع خودداری کنند.

5. تأثیر منفی بر عملکرد تحصیلی: در سال‌های آتی، لکنت می‌تواند بر مشارکت کلاسی، ارائه‌های شفاهی و حتی انتخاب رشته تحصیلی تأثیر منفی بگذارد.

6. محدودیت در انتخاب‌های شغلی آینده: متأسفانه برخی نوجوانان و جوانان دارای لکنت، مسیرهای شغلی مورد علاقه خود را فقط به دلیل نیاز به ارتباط کلامی زیاد در آن حرفه، کنار می‌گذارند.

در مقابل، مداخله زودهنگام گفتاردرمانی برای لکنت زبان کودکان پنج ساله می‌تواند:

• شانس بهبودی کامل را به طور چشمگیری افزایش دهد
• از شکل‌گیری رفتارهای ثانویه و پیچیده شدن لکنت جلوگیری کند
• مهارت‌های ارتباطی و اعتماد به نفس کودک را تقویت کند
• به والدین آموزش دهد چگونه محیط گفتاری حمایت‌کننده‌ای ایجاد کنند

در کلینیک باران، یکی از افتخارات من دیدن کودکانی است که با مداخله به‌موقع، امروز به عنوان نوجوان یا جوان، با اعتماد به نفس صحبت می‌کنند و لکنت، مانعی در مسیر رشد و شکوفایی آنها نبوده است.

به عنوان یک گفتاردرمانگر با تجربه 15 ساله، صمیمانه از شما می‌خواهم اگر فرزند 5 ساله‌تان نشانه‌های لکنت را دارد، برای ارزیابی تخصصی اقدام کنید. حتی اگر نیاز به درمان گسترده نباشد، مشاوره با یک متخصص، آرامش خاطر و راهنمایی‌های ارزشمندی به شما خواهد داد. فراموش نکنیم این جمله طلایی را: “در درمان لکنت، هرگز برای اقدام زود نیست، اما ممکن است دیر باشد.”

برخی از منابع :
https://www.mumsnet.com/talk/parenting/4992132-sudden-stuttering-in-5-year-old
https://www.cdc.gov/ncbddd/actearly/milestones/milestones-5yr.html