علت چهار دست و پا نرفتن نوزاد چیست؟

هر کودک داستان منحصر به فرد خودش را دارد، درست مثل اثر انگشتش! وقتی صحبت از چهار دست و پا نرفتن نوزاد می‌شود، برخی والدین نگرانی‌هایی دارند. این نگرانی کاملا بجا است. هر پدر و مادری می‌خواهد فرزندش به موقع چهار دست و پا برود بیفتد. بنابراین طبیعی است که دنبال علت این تأخیر باشید.

اما یک خبر خوب داریم. در بیشتر موارد، این تأخیر جدی نیست. کودک شما هم می‌تواند این مهارت را به موقع یاد بگیرد. فقط کمی صبر و تمرین لازم است. با انجام تمرینات مناسب، فرزند شما هم کم‌کم چهار دست و پا می‌رود.

به طور معمول، نوزادان بین 6 تا 10 ماهگی شروع به چهار دست و پا رفتن می‌کنند. البته این بازه زمانی می‌تواند برای هر کودک متفاوت باشد و نباید آن را به عنوان یک قانون قطعی در نظر گرفت؛ هر کودکی مسیر رشد منحصر به فرد خودش را دارد و ممکن است برخی مهارت‌ها را زودتر یا دیرتر از همسالانش کسب کند. با این حال، اگر کودک شما تا 12 ماهگی تلاشی برای چهار دست و پا رفتن نمی‌کند یا حرکات غیرعادی دارد، بهتر است موضوع را به طور جدی پیگیری کنید.

در ادامه این مقاله به بررسی علت چهار دست و پا نرفتن نوزاد و راهکارهای موثر برای کمک به حرکت کودکتان خواهیم پرداخت. همچنین شما با تمرینات ساده و کاربردی آشنا خواهید شد که می‌توانید در محیط خانه انجام دهید. با ما همراه باشید.

هشت علت چهار دست و پا نرفتن نوزاد

چهار دست و پا رفتن یکی از نشانه‌های مهم رشد طبیعی کودک است. وقتی کودک شما در این مرحله تاخیر دارد، ممکن است دلایل مختلفی داشته باشد. برخی از این دلایل کاملاً طبیعی هستند و جای نگرانی ندارند، اما آگاهی از آنها به شما کمک می‌کند تا بهتر بتوانید به رشد و حرکت فرزندتان کمک کنید.

در ادامه، به بررسی دقیق 8 علت اصلی که می‌تواند باعث تاخیر در چهار دست و پا رفتن کودک شود می‌پردازیم:

1. ضعف ماهیچه‌های تنه (عضلات مرکزی بدن)

تصور کنید عضلات تنه کودک مثل ریشه‌های یک نهال جوان هستند. همانطور که ریشه‌های قوی به درخت اجازه می‌دهند تا راست و استوار بایستد و رشد کند، عضلات تنه قوی هم به کودک کمک می‌کنند تا بتواند تعادل خود را حفظ کند و چهار دست و پا برود.

عضلات تنه یا مرکزی بدن شامل:

• عضلات شکم
• عضلات کمر
• عضلات لگن

اما چرا این ماهیچه‌ها مهم هستند؟  وقتی کودک می‌خواهد چهار دست و پا برود، مثل یک میز است که باید وزن بدنش را نگه دارد. اگر پایه‌های میز (عضلات تنه) ضعیف باشند، نمی‌تواند درست تعادلش را حفظ کند و زمین می خورد. بنابراین کودک دچار تاخیر در چهار دست و پا رفتن می گردد.

نشانه‌های ضعف عضلات تنه:

• 4-6 ماهگی:
  • نوزاد در حفظ تعادل خود در وضعیت نشسته (حتی با کمک دیگران) ناتوان است.
  • کودک هنگام تغییر وضعیت بدن، کنترل کافی روی تنه خود ندارد.
  • نوزاد نمی‌تواند از حالت پشت به شکم غلت بزند.
• 7-9 ماهگی:
  • کودک در حالت چهار دست و پا خیلی زود خسته می‌شود.
  • نوزاد در حالت نشسته مرتباً به جلو یا عقب می‌افتد.
  • کودک نمی‌تواند وضعیت چهار دست و پا را برای مدت طولانی حفظ کند.
  • نوزاد در انجام حرکات هماهنگ دست‌ها و پاها مشکل دارد.
• 10-12 ماهگی:
  • کودک حتی با کمک دیگران نمی‌تواند بایستد.
  • نوزاد در حالت ایستاده با حمایت، خیلی سریع خسته می‌شود.
  • کودک در حفظ تعادل خود هنگام حرکت به سمت جلو مشکل دارد.

2. کمبود فرصت تمرین

کمبود فرصت تمرین و تحرک، یکی از دلایل تاخیر در چهار دست و پا رفتن نوزادان محسوب می‌شود. این مشکل زمانی رخ می‌دهد که نوزاد فرصت کافی برای بازی روی زمین و تجربه حرکات مختلف مثل غلت زدن و سینه خیز رفتن را نداشته باشد. در چنین شرایطی، نوزاد نمی‌تواند چهار دست و پا رفتن را به خوبی یاد بگیرد.

استفاده بیش از حد از وسایلی مانند کریر، روروئک و صندلی غذا می‌تواند منجر به محدود شدن فرصت تحرک نوزاد شود. وقتی نوزاد زمان زیادی را در این وسایل می‌گذراند، عضلات او فرصت کافی برای تقویت شدن پیدا نمی‌کنند و این موضوع می‌تواند باعث تأخیر در چهار دست و پا رفتن شود.

همچنین محیط بیش از حد محدود و کنترل شده می‌تواند فرصت کشف و حرکت را از نوزاد بگیرد. برای مثال، وقتی والدین از ترس آسیب دیدن نوزاد، او را مدام در تخت، پارکِ بازی یا فضاهای کوچک نگه می‌دارند، نوزاد نمی‌تواند آزادانه به جست و جوی محیط بپردازد. این محدودیت حرکتی باعث می‌شود نوزاد انگیزه و فرصت کافی برای تمرین چهار دست و پا رفتن را نداشته باشد.

بنابراین والدین می‌توانند با فراهم کردن محیطی مناسب برای بازی روی زمین، به رشد طبیعی مهارت‌های حرکتی نوزاد مثل غلت زدن و چهار دست و پا رفتن کمک کنند. تشویق نوزاد به حرکت و جست و جوی محیط اطراف، نقش مهمی در تقویت توانایی‌های حرکتی او خواهد داشت. همچنین، اختصاص زمان کافی برای بازی آزادانه روی زمین، به رشد این توانایی‌ها کمک زیادی می‌کند.

3. تاخیر در رشد

تاخیر در رشد حرکتی به زبان ساده یعنی کودک در انجام حرکات طبیعی مثل غلت زدن، نشستن، چهار دست و پا رفتن یا راه رفتن، نسبت به سن خودش کندتر عمل می‌کند. این تاخیر، دومین علت مهم چهار دست و پا نرفتن نوزاد است. البته همانند گل‌های محتلف که هر کدام در فصلی خاص شروع به رشد می‌کنند، هر کودک مسیر رشد منحصر به فرد خود را دارد و این تاخیر می تواند کاملا طبیعی باشد. برخی کودکان زودتر و برخی دیرتر به نقاط عطف رشد خود می‌رسند، درست مثل یادگیری دوچرخه‌سواری که بعضی در 4 سالگی و برخی در 6 سالگی یاد می‌گیرند.

مقاله پیشنهادی: [وسایل کمکی برای راه رفتن کودک]

تاخیر در رشد می‌تواند به دلایل مختلفی مانند عوامل ژنتیکی، مشکلات عصبی-عضلانی، یا شرایط محیطی مثل کم‌تحرکی ایجاد شود. گاهی این تاخیر به دلیل ضعف در ماهیچه‌های تنه است که همان طور که اشاره کردیم، وظیفه حفظ تعادل و کنترل حرکات بدن را بر عهده دارند. همچنین، نوع مراقبت و میزان تحرک کودک در محیط زندگی نیز می‌تواند در بروز این تاخیر نقش داشته باشد.

نشانه‌های تاخیر در رشد حرکتی:

• در 5-6 ماهگی:
  • مشکل در غلت زدن
  • بی‌قراری و گریه هنگام قرار گرفتن روی شکم
  • ضعف در حفظ تعادل در حالت نشسته با حمایت
• در 7-8 ماهگی:
  • عدم تلاش برای حرکت به جلو
  • ناتوانی در نشستن بدون کمک
  • ضعف در حفظ تعادل و کنترل تنه
• در 9-10 ماهگی:
  • عدم تمایل به تحرک و جست و جوی محیط
  • ناتوانی در تغییر وضعیت از حالت نشسته به چهار دست و پا
  • مشکل در هماهنگی دست و پا (زمین خوردن‌های مکرر)

4. وزن نامناسب نوزاد

وزن نامناسب نوزاد می‌تواند در چهار دست و پا رفتن مشکل ایجاد کند. نوزادی که وزن زیادی دارد، مانند کودکی است که یک کیف سنگین را حمل می‌کند. او برای حرکت کردن باید تلاش زیادی کند و زود خسته می‌شود. به همین دلیل تمایل کمتری به حرکت و تمرین چهار دست و پا رفتن نشان می‌دهد.

نوزادی که وزن کمی دارد نیز با مشکل مواجه می‌شود. عضلات این نوزاد ضعیف هستند و نمی‌توانند وزن بدن را به خوبی نگه دارند. مانند گیاهی که ریشه‌های ضعیفی دارد، این نوزاد نمی‌تواند به راحتی روی دست‌ها و زانوهایش تکیه کند و حرکت نماید.

5. مناسب نبودن محیط خانه برای تمرین

محیط خانه نقش مهمی در یادگیری چهار دست و پا رفتن نوزاد دارد. اگر کف خانه سرد، سخت یا لغزنده باشد، نوزاد تمایلی به حرکت نخواهد داشت. برای مثال، کف سرامیکی برای تمرین مناسب نیست زیرا هم سرد است و هم ممکن است باعث سر خوردن نوزاد شود.

فضای کافی برای حرکت نیز بسیار مهم است. در خانه‌ای که پر از وسایل است و فضای باز کمی دارد، نوزاد نمی‌تواند آزادانه حرکت کند؛ مانند اتاقی که با مبلمان زیاد پر شده و تحرک در آن دشوار است. نوزاد به فضای باز و ایمن نیاز دارد تا بتواند مهارت چهار دست و پا رفتن را تمرین کند.

نور کم یا زیاد نیز می‌تواند مشکل‌ساز باشد. اتاقی که نور کافی ندارد یا نور مستقیم خورشید چشم نوزاد را می‌زند، محیط مناسبی برای تمرین نیست. نوزاد باید بتواند به راحتی اطراف خود را ببیند تا با اعتماد به نفس حرکت کند.

عوامل دیگری نیز می‌توانند مانع یادگیری مناسب شوند. برای مثال، سطوح ناهموار یا فرش‌های پرزدار می‌توانند حرکت نوزاد را دشوار کنند. همچنین وجود سیم‌های برق، پریزهای بدون محافظ، یا گوشه‌های تیز مبلمان می‌تواند خطرآفرین باشد. دمای نامناسب محیط نیز می‌تواند بر تمایل نوزاد به حرکت تأثیر منفی بگذارد؛ اتاق خیلی گرم یا خیلی سرد باعث می‌شود نوزاد احساس ناراحتی کند و تمایلی به حرکت و چهار دست و پا رفتن نداشته باشد.

بنابراین، محیط نامناسب خانه می‌تواند تاثیر منفی قابل توجهی بر حرکت نوزاد داشته باشد. بنابراین محیط خانه باید گرم و تشویق‌کننده باشد. این شرایط به نوزاد کمک می‌کند تا با اعتماد به نفس حرکت کند. نوزاد در چنین محیطی با اشتیاق بیشتری تمرین می‌کند و در نتیجه، چهار دست و پا رفتن را بهتر یاد می‌گیرد.

6. مشکلات بینایی و ناتوانی در حفظ تعادل

از دیگر علت‌های چهار دست و پا نرفتن نوزاد، مشکلات بینایی می‌باشد. نوزادی که نمی‌تواند اشیاء و فاصله‌ها را به درستی ببیند، در تشخیص مسیر حرکت و موانع دچار مشکل می‌شود. به عنوان مثال، نوزادی که دید واضحی ندارد، ممکن است از حرکت به سمت اسباب بازی‌ها ترس داشته باشد زیرا نمی‌تواند فاصله خود را با آن‌ها تشخیص دهد.

ناتوانی در حفظ تعادل نیز با مشکلات بینایی ارتباط دارد. چشم‌ها به مغز کمک می‌کنند تا مغز متوجه شود بدن در چه جهتی است و به کدام سمت می‌رود. وقتی نوزاد نمی‌تواند به خوبی ببیند، مغز او نمی‌تواند تعادل بدن را به درستی حفظ کند. مانند فردی که در تاریکی راه می‌رود، نوزاد نیز احساس ناامنی می‌کند و ترجیح می‌دهد در یک جا بماند.

نوزادانی که مشکلات بینایی دارند، اغلب در هماهنگی حرکات دست و پا نیز مشکل دارند. آن‌ها نمی‌توانند به خوبی تشخیص دهند که دست و پای خود را کجا قرار دهند. این مشکل مانند این است که بخواهیم با چشم‌های بسته راه برویم. در نتیجه، این نوزادان در یادگیری چهار دست و پا رفتن تاخیر خواهند داشت.

7. ناهماهنگی بدن (حساسیت زیاد نسبت به لمس زمین)

ناهماهنگی بدن، سومین علت مهم تاخیر در چهار دست و پا رفتن نوزادان است. به زبان ساده، این مشکل زمانی رخ می‌دهد که مغز نوزاد در دریافت اطلاعات حسی (مانند لمس، حرکت و تعادل) و تبدیل آن‌ها به حرکات هماهنگ مثل چهار دست و پا رفتن، دچار مشکل می‌شود. درست مثل یک رهبر ارکستر که نمی‌تواند به خوبی نوازندگان را هماهنگ کند، مغز نیز در هماهنگ کردن حواس و حرکات بدن با چالش روبرو می‌شود.

برای مثال، برخی نوزادان نسبت به لمس کف دست‌ها یا زانوها روی سطوح مختلف (مثل فرش، سرامیک یا موکت) واکنش منفی نشان می‌دهند و از تماس با این سطوح اجتناب می‌کنند. همچنین ممکن است نتوانند خوب تشخیص بدهند که بدنشان در چه وضعیتی قرار دارد، درست مثل کسی که در یک اتاق تاریک راه می‌رود و نمی‌داند دقیقاً کجا قرار دارد.

این ناهماهنگی‌ها می‌توانند باعث شوند نوزاد از تجربه‌های مهمی مثل چهار دست و پا رفتن اجتناب کند. طبق مطالعات انجام شده در دانشگاه‌های معتبری مانند هاروارد و استنفورد، تشخیص زودهنگام این مشکلات با کمک متخصصین کاردرمانی و فیزیوتراپی می‌تواند به بهبود قابل توجه مهارت‌های حرکتی نوزاد کمک کند.

نشانه های ناهماهنگی:

• در 4-6 ماهگی:
  • ترس از حرکت و جابجایی
  • حساسیت غیرعادی به صداهای محیط
  • واکنش نامناسب به تغییر وضعیت بدن (مثلاً هنگام بلند کردن، کودک بی قراری می کند)
  • اجتناب از لمس اسباب‌بازی‌های مختلف
• در 7-9 ماهگی:
  • عدم علاقه به کشف و جست و جوی محیط اطراف
  • ناتوانی در تحمل وزن روی دست‌ها و زانوها
  • اضطراب هنگام قرار گرفتن در وضعیت‌های جدید
  • حساسیت بیش از حد به حرکات چرخشی مثل غلت زدن روی زمین
• در 10-12 ماهگی:
  • ترس از سطوح ناهموار
  • اجتناب از فعالیت‌های نیازمند تعادل مثل ایستادن

8. نوزاد راه دیگری را برای حرکت ترجیح می‌دهد!

بعضی از نوزادان به جای چهار دست و پا رفتن، روش‌های دیگری را برای حرکت کردن انتخاب می‌کنند. برای مثال، ممکن است نوزاد روی باسن بنشیند و با کمک دست‌ها خود را به جلو بکشد یا اینکه روی کف پا و کف دست‌ها حرکت کند. برخی نوزادان هم ترجیح می‌دهند با غلت زدن یا سینه‌خیز رفتن از جایی به جای دیگر بروند.

طبق تحقیقات انجام شده، این رفتار کاملا طبیعی است و نشان‌دهنده خلاقیت نوزاد در یافتن راه‌های مختلف برای رسیدن به هدفش است. هر نوزادی مسیر رشد منحصر به فرد خودش را دارد و ممکن است برخی از مراحل رشد را به شیوه‌ای متفاوت طی کند. با این حال، اگر نوزاد شما تا 12 ماهگی هیچ علاقه‌ای به چهار دست و پا رفتن نشان نداد یا از روش‌های غیرمعمول برای حرکت استفاده کرد، بهتر است با متخصص اطفال یا کاردرمانگر مشورت کنید.

مطالعات نشان می‌دهد که چهار دست و پا رفتن نقش مهمی در تقویت عضلات و آمادگی برای راه رفتن دارد. پس اگرچه استفاده از روش‌های جایگزین طبیعی است، اما تشویق و هدایت کودک به سمت چهار دست و پا رفتن می‌تواند به تقویت مهارت‌ها و بهبود تعادل او کمک کرده و زمینه را برای مراحل بعدی رشد، به ویژه راه رفتن، فراهم کند.

مقاله پیشنهادی: [زمان راه افتادن کودک پسر]

راه‌های کمک به چهار دست و پا رفتن نوزاد

در بخش قبل با مهم‌ترین علت‌های چهار دست و پا نرفتن نوزاد آشنا شدیم. حال می‌خواهیم راهکارهای عملی و مؤثری را معرفی کنیم که می‌توانید در خانه انجام دهید. این تمرینات و راهکارها به تقویت عضلات و بهبود تعادل نوزاد شما کمک خواهند کرد. با انجام منظم این تمرینات، می‌توانید به چهار دست و پا رفتن فرزندتان کمک کنید.

1. تقویت ماهیچه‌های کودک

برای اینکه نوزاد بتواند چهار دست و پا برود، نیاز دارد که ماهیچه‌های مختلف بدنش به اندازه کافی قوی باشند. مهمترین این ماهیچه‌ها شامل ماهیچه‌های شکم، کمر، دست‌ها و پاها هستند. وقتی نوزاد چهار دست و پا می‌رود، عضلات شکم و کمر کمک می‌کنند تا بدنش صاف و متعادل بماند، دست‌هایش باید قوی باشند تا بتوانند وزن بدنش را تحمل کنند و پاهایش هم به او کمک می‌کنند تا به جلو حرکت کند.

برای تقویت این عضلات، تمرین تامی تایم (Tummy Time) یکی از موثرترین روش‌هاست. در این تمرین، نوزاد را روزانه چندین بار و هر بار به مدت 3-5 دقیقه روی شکم قرار می‌دهیم. همچنین می‌توانید اسباب‌بازی‌های مورد علاقه کودک را در فاصله مناسبی قرار دهید تا برای رسیدن به آن‌ها تلاش کند. این حرکت به طور طبیعی باعث تقویت عضلات گردن، شانه و بازوها می‌شود. همچنین استفاده از توپ‌های بزرگ فیزیوتراپی نیز می‌تواند به تقویت عضلات کودک کمک کند؛ نوزاد را به شکم روی توپ قرار دهید و به آرامی توپ را حرکت دهید.

تمرینات دیگری مانند
الف. کمک به غلت زدن کودک
ب. تشویق کودک به نشستن
پ. تشویق کودک به خم شدن به جلو
نیز در تقویت عضلات موثر هستند.

برای مثال، می‌توانید هنگامی که نوزاد به پشت خوابیده، اسباب‌بازی را کمی بالاتر از سطح چشم‌هایش نگه دارید تا برای گرفتن آن تلاش کند. این حرکت باعث تقویت عضلات شکم می‌شود. همچنین قرار دادن اسباب‌بازی در کنار نوزاد و تشویق او به چرخش برای رسیدن به آن، به تقویت عضلات پهلو و کمر کمک می‌کند. مهم است که این تمرینات را به تدریج و با توجه به توانایی نوزاد انجام دهید و هرگز او را مجبور به انجام حرکتی نکنید.

2. آماده‌سازی خانه برای چهار دست و پا رفتن نوزاد

محیط مناسب می‌تواند نوزاد شما را تشویق کند تا زودتر چهار دست و پا برود. بهتر است کف اتاق کودک یا محل بازی او را با یک فرش معمولی یا تشک مخصوص بازی بپوشانید. سطح زمین باید نرم باشد تا زانوها و دست‌های نوزاد اذیت نشوند، اما آنقدر نرم نباشد که در آن فرو برود. کودک باید بتواند آزادانه روی این فرش یا تشک غلت بزند و تحرک داشته باشد.

برای تشویق نوزاد به حرکت، اسباب‌بازی‌های مورد علاقه‌اش را در فاصله‌های مختلف قرار دهید. مثلاً یک عروسک موزیکال را نیم متر جلوتر از او بگذارید، یک توپ رنگی را کمی دورتر و یک جغجغه را در فاصله یک متری. این کار باعث می‌شود نوزاد برای رسیدن به اسباب‌بازی‌ها تلاش کند و کم کم به سمت چهار دست و پا رفتن پیش برود. یک آینه ایمن کودک هم می‌تواند وسیله جالبی باشد؛ بیشتر نوزادان عاشق دیدن تصویر خودشان هستند!

ایمنی محیط هم خیلی مهم است. همه وسایل تیز و خطرناک را از محیط بازی دور کنید. پریزهای برق را با درپوش مخصوص بپوشانید و مطمئن شوید هیچ وسیله سنگینی در مسیر حرکت نوزاد نباشد. لباس نوزاد هم باید راحت باشد؛ لباس‌های گشاد و نرم که دست و پاگیر نباشند، بهترین انتخاب هستند. دمای اتاق را هم مناسب نگه دارید تا نوزاد احساس راحتی کند. یادتان باشد که سطح زمین نیز نباید خیلی لیز باشد؛ چون ممکن است دست و پای نوزاد سُر بخورد.

3. تشویق نوزاد با اسباب‌بازی

اسباب‌بازی‌های رنگی و صدادار بهترین وسیله برای تشویق نوزاد به حرکت هستند. همانطور که قبل‌تر هم اشاره کردیم، با قرار دادن این وسایل کمی جلوتر از دسترس کودک، می‌توانید او را تشویق کنید تا با چهار دست و پا رفتن به سمت اسباب‌بازی برود.

همچنین می‌توانید از اسباب‌بازی‌های مختلف به شکل هدفمند استفاده کنید. مثلا یک حلقه‌ی پلاستیکی رنگی را روی زمین بغلتانید تا کمی جلوتر از نوزاد برود. یا یک عروسک کوکی را که راه می‌رود، در مسیر نوزاد قرار دهید. نوزادان معمولاً دوست دارند اشیاء متحرک را دنبال کنند و این کار باعث می‌شود بدون اینکه متوجه شوند، تمرین چهار دست و پا رفتن را انجام دهند.

برای موفقیت در این روش، باید صبور باشید و بازی را تکرار کنید. اسباب‌بازی‌ها را در فاصله‌های مختلف قرار دهید؛ گاهی نزدیک‌تر و گاهی کمی دورتر. وقتی نوزاد به اسباب‌بازی می‌رسد، او را تشویق کنید و با هم بازی کنید. می‌توانید چند اسباب‌بازی را پشت سر هم بچینید تا مسیری برای حرکت نوزاد درست شود. فقط مراقب باشید که اسباب‌بازی‌ها کوچک و خطرناک نباشند؛ اسباب‌بازی‌های بزرگ و نرم که نوزاد نمی‌تواند آنها را در دهانش بگذارد، بهترین انتخاب هستند.

4. انجام بازی‌های دو نفره با نوزاد

بازی (دنبالم بیا) یکی از بهترین بازی‌هاست. شما در فاصله کمی از نوزاد می‌نشینید و او را صدا می‌زنید. وقتی نوزاد به سمت شما حرکت می‌کند، کمی عقب‌تر می‌روید و دوباره او را صدا می‌زنید. این بازی ساده باعث می‌شود نوزاد برای رسیدن به شما تلاش کند و کم‌کم حرکت چهار دست و پا را یاد بگیرد. صدای خنده‌های شما و تشویق‌هایتان به او انگیزه بیشتری می‌دهد.

بازی (تونل شادی) هم بسیار مؤثر است. با چند بالش یا پتوی تا شده، یک تونل کوتاه درست کنید. در یک طرف تونل بنشینید و نوزاد را در طرف دیگر قرار دهید. با نشان دادن اسباب‌بازی مورد علاقه‌اش از آن طرف تونل، او را تشویق کنید که از تونل رد شود. این بازی نه تنها برای چهار دست و پا رفتن عالی است، بلکه به تقویت ماهیچه‌های شکم و کمر نوزاد هم کمک می‌کند.

(قایم باشک نشسته) بازی جذاب دیگری است. در فاصله کمی از نوزاد پشت یک پتو یا پرده نازک قایم شوید، طوری که نوزاد سایه‌تان را ببیند. صدایش کنید و گاهی سرتان را نشان دهید. نوزاد برای پیدا کردن شما تلاش می‌کند و به سمتتان حرکت می‌کند. این بازی علاوه بر کمک به چهار دست و پا رفتن، باعث تقویت حس کنجکاوی و اعتماد به نفس نوزاد نیز می‌شود.

(بازی آینه) هم می‌تواند جالب باشد. این بازی را می‌توانید با نشستن روبروی نوزاد شروع کنید. شما هم مثل او چهار دست و پا شوید و حرکاتش را تقلید کنید. گاهی هم شما حرکت کنید و از او بخواهید شما را دنبال کند. این بازی به نوزاد کمک می‌کند تا با دیدن حرکات شما، الگوی صحیح چهار دست و پا رفتن را یاد بگیرد. همچنین باعث می‌شود احساس کند که این کار سرگرم‌کننده است و مدت زمان بیشتری را صرف چهار دست و پا رفتن نماید.

5. ورزش‌های کودکانه

در ادامه، ورزش‌ها و تمریناتی را معرفی می‌کنیم که کمک زیادی به تقویت ماهیچه‌های نوزاد می‌کنند؛ حرکاتی ساده اما مفید و کاربردی برای چهار دست و پا رفتن کودک:

الف. شنای نوزادی!

شنای نوزادی یکی از بهترین حرکت‌هاست. نوزاد را روی شکم بخوابانید و یک حوله کوچک لوله شده زیر سینه‌اش قرار دهید. این کار باعث می‌شود سر و قفسه سینه نوزاد کمی بالاتر قرار بگیرد. حال با یک اسباب‌بازی او را سرگرم کنید تا در این وضعیت بماند. این حرکت به تقویت عضلات گردن، شانه و بازوها کمک می‌کند که برای چهار دست و پا رفتن ضروری هستند.

ب. بالا و پایین!

این حرکت را می‌توانید این‌طور انجام دهید: نوزاد را روی شکم بخوابانید و دست‌هایش را به سمت جلو دراز کنید. حالا به آرامی مچ پاهای او را بگیرید و کمی از زمین بلند کنید، طوری که شکمش روی زمین باشد. این حرکت به تقویت همزمان عضلات پشت، شکم و پاها کمک می‌کند.

پ. پرواز روی دست!

پرواز روی دست یک حرکت سرگرم‌کننده است. نوزاد را روی ساعد خود بخوابانید طوری که شکمش روی ساعد شما باشد و دست و پاهایش آزادانه آویزان باشند. حالا به آرامی او را در هوا حرکت دهید. این وضعیت به نوزاد کمک می‌کند تا تعادل خود را حفظ کند و ماهیچه‌های تنه‌اش را تقویت کند که برای چهار دست و پا رفتن بسیار مهم هستند.

نقش کاردرمانی در کمک به چهار دست و پا رفتن چیست؟

کاردرمانگر مثل یک راهنمای مهربان، با بازی و سرگرمی به کودک کمک می‌کند تا مهارت‌های حرکتی‌اش را بهتر کند. وقتی کودک در چهار دست و پا رفتن مشکل دارد، کاردرمانگر با ارزیابی دقیق و طراحی بازی‌های هدفمند، به او کمک می‌کند تا این مهارت را به شکل درست و با لذت یاد بگیرد. مثلاً با ساختن یک مسیر جذاب از اسباب‌بازی‌های رنگی، کودک را تشویق می‌کند تا برای رسیدن به آنها چهار دست و پا برود.

در جلسات کاردرمانی، فضایی شاد و پر از انگیزه ایجاد می‌شود. کاردرمانگر با صبر و حوصله، حرکات را به بخش‌های کوچک‌تر تقسیم می‌کند تا یادگیری برای کودک آسان‌تر شود. مثلا ابتدا به کودک کمک می‌کند تا روی دست‌هایش تکیه کند، سپس تعادلش را حفظ کند و کم‌کم حرکت کردن را شروع کند. هر موفقیت کوچک کودک با تشویق همراه می‌شود و این باعث می‌شود او با اشتیاق بیشتری به تمرین ادامه دهد.

بنابراین چهار دست و پا نرفتن نوزاد یکی از مشکلاتی است که کاردرمانی می‌تواند به خوبی آن را برطرف کند. در کنار این، کاردرمانی فواید گسترده‌ای برای رشد کودک دارد: تقویت عضلات دست و انگشتان برای نقاشی و نوشتن، بهبود تعادل برای راه رفتن، افزایش تمرکز و توجه، کمک به ارتباط گرفتن با همسالان، و مهم‌تر از همه، افزایش اعتماد به نفس کودک. همچنین کاردرمانگر به والدین آموزش می‌دهد چطور در خانه با کودک تمرین کنند تا پیشرفت او سریع‌تر شود.

نقش تغذیه در چهار دست و پا رفتن کودک

تغذیه خوب و مناسب برای چهار دست و پا رفتن نوزاد خیلی مهم است. وقتی نوزاد مواد مغذی کافی مثل آهن، کلسیم و ویتامین D زا دریافت نکند، عضله‌ها و استخوان‌هایش ضعیف می‌شوند و نمی‌تواند به خوبی چهار دست و پا برود. این مواد مغذی به تقویت بدن نوزاد کمک می‌کنند تا بتواند راحت‌تر حرکت کند و چهار دست و پا برود.

بنابراین برای اینکه نوزاد بتواند خوب چهار دست و پا برود، باید به میزان کافی از شیر مادر یا شیر خشک که پر از کلسیم و ویتامین D است تغذیه کند. وقتی هم که بزرگتر شد و توانست غذای کمکی بخورد، گوشت قرمز و سبزیجات سبز که آهن دارند برایش خوب است. همینطور باید نوزاد را (با احتیاط) در معرض نور آفتاب قرار دهیم تا ویتامین D بدنش بیشتر شود و استخوان‌هایش قوی‌تر شوند.

مقاله پیشنهادی: [غذاهای مقوی برای راه افتادن کودک]

چه زمانی باید نگران چهار دست و پا نرفتن کودک باشیم؟

برای تشخیص اینکه آیا تاخیر در چهار دست و پا رفتن کودک نیاز به پیگیری پزشکی دارد یا خیر، باید به نشانه‌های هشداردهنده زیر توجه کنیم:

• عدم تحمل وزن روی دست‌ها و پاها: مثلاً وقتی کودک را روی شکم می‌گذارید، نمی‌تواند وزنش را روی دست‌هایش نگه دارد و سریع خسته می‌شود.
• ضعف یا سفتی غیرعادی در ماهیچه‌ها: مثل سفت بودن بیش از حد پاها یا شل بودن غیرطبیعی عضلات.
• عدم تمایل به حرکت: کودک علاقه‌ای به جابجا شدن و جست‌و‌جوی محیط اطراف نشان نمی‌دهد.
• نداشتن تقارن هنگام حرکت: مثلاً فقط از یک سمت بدن برای حرکت استفاده می‌کند.
• مشکل در نگه داشتن سر و گردن: حتی بعد از ۴ ماهگی هنوز در کنترل سر مشکل دارد.

در صورت مشاهده هر کدام از نشانه‌های بالا به مدت طولانی، بهتر است به یک متخصص کودکان و یا کاردرمانگر مراجعه کنید.

همچنین در صورتی که کودک شما تا 12 ماهگی هیچ تلاشی برای چهار دست و پا رفتن نکرده است، نیز بهتر است با یک کاردرمانگر مشورت کنید. البته توجه داشته باشید که برخی کودکان ممکن است اصلا مرحله چهار دست و پا رفتن را طی نکنند و مستقیما به راه رفتن برسند که این مورد می‌تواند طبیعی باشد، اما باز هم بررسی توسط متخصص توصیه می‌شود.

تفاوت تاخیر طبیعی و تاخیر غیرطبیعی در چهار دست و پا رفتن

والدین اغلب نگران این هستند که آیا تاخیر در چهار دست و پا رفتن فرزندشان طبیعی است یا نه. این نگرانی کاملا قابل درک است، چون تشخیص اینکه آیا تاخیر کودک یک روند طبیعی است یا نشانه‌ای از یک مشکل جدی‌تر، می‌تواند برای پدر و مادرها سخت باشد.
بیایید با چند مثال واقعی این موضوع را بررسی کنیم:

تاخیر طبیعی، مثال علی:

• علی 10 ماهه است و هنوز چهار دست و پا نمی‌رود
• اما مدام در تلاش است که به اسباب‌بازی‌هایش برسد
• غلت می‌زند
• با دیدن مادرش لبخند می‌زند و صداهایی از خودش در می‌آورد
• کم کم دارد تلاش می‌کند روی دست و پا بایستد
• اشتهای خوبی دارد و خوب می‌خوابد

تاخیر غیرطبیعی، مثال مریم:

• مریم 11 ماهه است و هیچ تلاشی برای حرکت نمی‌کند
• حتی وقتی اسباب‌بازی مورد علاقه‌اش را دور از دسترس او می‌گذارند، سعی نمی‌کند به سمت آن حرکت کند
• پاهایش خیلی سفت است و به سختی خم می‌شود
• به ندرت به چشم‌های مادرش نگاه می‌کند
• در مکیدن و بلعیدن هم مشکل دارد

نکات مهم برای والدین:

1. به روند پیشرفت کودک توجه کنید، نه فقط سن او.
2. مقایسه با کودکان دیگر مفید نیست، هر کودک مسیر خودش را دارد.
3. اگر کودک:
   • تلاش می‌کند
   • پیشرفت تدریجی دارد
   • در سایر موارد رشد (مثل خوردن و خندیدن) مشکلی ندارد احتمالاً تاخیر طبیعی است.
4. اما اگر کودک:
   • هیچ تلاشی برای حرکت نمی‌کند
   • در موارد دیگر رشد هم مشکل دارد
   • عضلاتش خیلی شل یا خیلی سفت است، بهتر است با پزشک مشورت کنید.

توصیه نهایی: 

اگر نگران هستید، مشورت با پزشک اطفال یا متخصص کاردرمانی ضرری ندارد. حتی اگر مشکل جدی نباشد، راهنمایی‌های آنها می‌تواند به رشد بهتر کودک کمک کند.

جمع‌ بندی:

در این مقاله، علت‌های اصلی چهار دست و پا نرفتن نوزاد را بررسی کردیم و راه‌حل‌های ساده و موثری برای کمک به رشد و تحرک کودک ارائه دادیم. همچنین درباره نقش مهم کاردرمانی در کمک به نوزادانی که در چهار دست و پا رفتن مشکل دارند صحبت کردیم.

همانطور که پیش‌تر هم اشاره کردیم، هر کودک مسیر رشد خودش را طی می‌کند و با کودکان دیگر متمایز است؛ بنابراین مقایسه کودکان با یکدیگر درست نیست و بهتر است هر کودک را نسبت به روند پیشرفت خودش بسنجیم.

همچنین باید توجه داشته باشیم که اگر کودک ما تا 12 ماهگی تلاشی برای چهار دست و پا رفتن نکرده است، بهتر است با یک متخصص کاردرمان مشورت کنیم. اغلب چند جلسه کاردرمانی می‌تواند بسیار کمک کننده باشد و نه تنها باعث پیشرفت کودک در چهار دست و پا رفتن شود بلکه به راه افتادن کودک نیز کمک کند.

البته این نکته نیز حائز اهمیت است که بسیاری از این تاخیرها طبیعی بوده و با حمایت مناسب والدین، کودک مسیر رشد خودش را پی می‌گیرد. همچنین در صورت وجود مشکل حادتر، تشخیص و مداخله زودهنگام و مراجعه به کاردمان در اسرع وقت بسیار موثر است.

در نهایت نگران سن دقیق چهار دست و پا رفتن کودک خود نباشید. مهم این است که آیا فرزندتان در حال پیشرفت است یا نه. مثلا اگر کودک شما در 8 ماهگی هنوز چهار دست و پا نمی‌رود، ولی کم کم یاد می‌گیرد که غلت بزند و بنشیند، یعنی در حال رشد طبیعی است و جای نگرانی نیست.

برخی از منابع (مقاله علت چهار دست و پا نرفتن نوزاد)

FDNA (Why Does my Baby Have a Crawling Delay?)
Crawling patterns in infants: A systematic review
mustela

سوالات متداول درباره علت چهار دست و پا نرفتن نوزاد