علائم عقب ماندگی ذهنی خفیف می تواند کمی با دیگر مشکلات هم پوشانی داشته باشد. به این معنا که ممکن است کودکی یک علامت را داشته باشد اما بخاطر عقب ماندگی ذهنی نباشد و مشکل چیز دیگری نظر بیش فعالی باشد. عقب ماندگی ذهنی اختلالی است که در آن فرد مبتلا، توانایی هوشی و ذهنی پایین تر از میانگین جامعه دارد. فرد عقب مانده ذهنی معمولا مشکلاتی در امور روزمره خود پیدا می کند. هر یک از ما برای گذران امور زندگی روزمره خود نیاز به مهارت هایی داریم. معمولا افراد دارای عقب ماندگی ذهنی برخی از این مهارتها را ندارند و یا در آنها ضعیف عمل می کنند.
علائم عقب ماندگی ذهنی خفیف با توجه به سن بروز
در ادامه، علائم مشخص‌تر کم‌توانی ذهنی خفیف را با ذکر سن بروز و مثال‌های دقیق‌تر ارائه می‌کنم:
۱. تأخیر مشخص در دستیابی به مراحل رشدی
سن بروز: ۱-۳ سالگی
مثال واضح: کودک ۱۸ ماهه هنوز قادر به راه رفتن مستقل نیست، یا کودک ۲.۵ ساله هنوز نمی‌تواند ۱۰ کلمه معنادار بگوید، درحالی که این مهارتها معمولاً تا ۱۵ ماهگی و ۲ سالگی کسب می‌شوند.
۲. ناتوانی در یادگیری مفاهیم پیش‌دبستانی علیرغم آموزش مکرر
سن بروز: ۳-۵ سالگی
مثال واضح: کودک ۵ ساله پس از آموزش مکرر هنوز نمی‌تواند رنگ‌های اصلی را نام ببرد یا تا ۵ بشمارد، در حالی که اکثر کودکان این مهارتها را در ۳-۴ سالگی می‌آموزند.
۳. عدم درک روابط علت و معلولی ساده متناسب با سن
سن بروز: ۴-۶ سالگی
مثال واضح: کودک ۶ ساله بارها دست خود را به شعله شمع نزدیک می‌کند و نمی‌تواند رابطه بین شعله و سوختن را درک کند، حتی پس از تجربه درد.
۴. عملکرد تحصیلی پایین‌تر از سطح کلاس در تمام دروس (نه فقط یک یا دو درس خاص)
سن بروز: ۶-۸ سالگی
مثال واضح: دانش‌آموز کلاس دوم که علیرغم حضور منظم در کلاس و دریافت آموزش کافی، در همه دروس (ریاضی، خواندن، نوشتن) عملکردی معادل کودکان کلاس اول یا پیش‌دبستانی دارد.
نوشته پیشنهادی : درمان عقب ماندگی ذهنی کودکان چگونه است ؟
۵. ناتوانی در یادگیری مهارت‌های زندگی روزمره متناسب با سن
سن بروز: ۶-۱۰ سالگی
مثال واضح: کودک ۹ ساله هنوز نمی‌تواند به تنهایی لباس مناسب فصل انتخاب کند، موهایش را شانه بزند یا دندان‌هایش را مسواک بزند، در حالی که اکثر کودکان این مهارتها را تا ۶-۷ سالگی کسب می‌کنند.
۶. ضعف قابل توجه در استدلال انتزاعی و تعمیم مفاهیم
سن بروز: ۷-۱۲ سالگی
مثال واضح: کودک ۱۰ ساله پس از آموزش جمع اعداد با انگشتان، نمی‌تواند همان اصول را به جمع اعداد بزرگتر یا شرایط متفاوت تعمیم دهد و برای هر مسئله جدید نیاز به آموزش کامل از ابتدا دارد.
۷. محدودیت مشخص در درک مفاهیم انتزاعی زمان، پول و مکان
سن بروز: ۸-۱۲ سالگی
مثال واضح: کودک ۱۱ ساله نمی‌تواند ساعت را بخواند یا تفاوت بین “دیروز”، “امروز” و “فردا” را درک کند. همچنین مفهوم خرید با پول و دریافت بقیه پول را نمی‌فهمد، حتی پس از آموزش مکرر.
نوشته پیشنهادی : علت عقب ماندگی ذهنی کودکان چه می تواند باشد؟
۸. محدودیت در ظرفیت حافظه کاری (تعداد اقلام قابل نگهداری در ذهن)
سن بروز: ۷-۱۰ سالگی
مثال واضح: کودک ۹ ساله نمی‌تواند بیش از ۲-۳ قلم از یک فهرست خرید ساده را به خاطر بسپارد، در حالی که همسالان او ۵-۷ مورد را به خاطر می‌سپارند.
۹. تأخیر قابل توجه در توانایی خودتنظیمی و کنترل تکانه
سن بروز: ۷-۱۲ سالگی
مثال واضح: کودک ۱۱ ساله هنوز نمی‌تواند احساسات خود را مدیریت کند و در موقعیت‌های ناکامی، واکنش‌های شدید مانند گریه مداوم یا پرخاشگری نشان می‌دهد (مانند رفتار کودکان ۴-۵ ساله).
۱۰. محدودیت در توانایی برنامه‌ریزی و سازماندهی فعالیت‌های پیچیده
سن بروز: ۱۰-۱۲ سالگی
مثال واضح: نوجوان ۱۲ ساله نمی‌تواند مراحل ساده آماده کردن صبحانه را برنامه‌ریزی کند (مثلاً: اول نان را برداشتن، بعد کره روی آن مالیدن و سپس مربا گذاشتن)، یا نمی‌داند چطور کوله‌پشتی خود را برای روز بعد مدرسه آماده کند.
۱۱. تفاوت قابل توجه سن عقلی و سن تقویمی در آزمون‌های استاندارد هوش
سن بروز: در ارزیابی‌های رسمی از ۵-۶ سالگی به بعد
مثال واضح: کودک ۱۰ ساله در آزمون‌های استاندارد هوش، عملکردی معادل کودکان ۶-۷ ساله دارد و بهره هوشی او بین ۵۰-۷۰ است.
۱۲. ناتوانی در قضاوت و تشخیص خطر در موقعیت‌های روزمره
سن بروز: ۸-۱۲ سالگی
مثال واضح: کودک ۱۱ ساله تشخیص نمی‌دهد که صحبت کردن با افراد غریبه یا رفتن به خانه آنها میتواند خطرناک باشد، یا درک نمی‌کند چرا نباید اطلاعات شخصی خانواده را به دیگران بگوید.
نکات مهم برای والدین:
- الگوی پایدار: علائم کم‌توانی ذهنی خفیف پایدار هستند (بر خلاف برخی اختلالات دیگر که ممکن است دوره‌ای باشند) و در همه محیط‌ها (خانه، مدرسه، اجتماع) مشاهده می‌شوند.
- محدودیت در چندین حوزه: کم‌توانی ذهنی محدودیت‌هایی در چندین حوزه عملکردی (نه فقط یک حوزه خاص) نشان می‌دهد.
- تشخیص تخصصی: تشخیص باید توسط متخصصان با استفاده از ابزارهای استاندارد انجام شود و شامل ارزیابی بهره هوشی و عملکرد سازگارانه است.
- توانمندی‌ها: افراد با کم‌توانی ذهنی خفیف می‌توانند بسیاری از مهارتها را بیاموزند، هرچند ممکن است به زمان بیشتر و روش‌های آموزشی متفاوت نیاز داشته باشند.
- مداخله زودهنگام: مداخله زودهنگام و برنامه‌های آموزشی متناسب میتواند به میزان قابل توجهی کیفیت زندگی و استقلال این کودکان را بهبود بخشد.
فهرست عناوین این نوشته
تعریف عقب ماندگی ذهنی
نام دیگر عقب ماندگی ذهنی (به انگلیسی MR یا mental Retardation)، کم توانی ذهنی یا هوشی است. فرد دارای این اختلال معمولا می توانند مهارت های جدید را یاد بیگرند اما یادگیری آنها به نسبت دیگر افراد کندتر است. آنها معمولا برای یادگیری نیاز به آموزش های تخصصی دارند. علائم عقب ماندگی ذهنی خفیف، مشکلات و درمان انواع عقب ماندگی ذهنی (خفیف تا شدید) متفاوت است. فرد MR در دو حیطه زیر مشکلاتی را دارد:
- کارکرد ذهنی یا هوشی اش پایین تر از حد میانگین جامعه جامعه باشد.
- مشکل یا کمبود در رفتارهای سازشی یا مهارت های لازم برای زندگی روزمره را داشته باشد.
با توجه به این توضیحات، عقب مانده ذهنی دارای ویژگی های زیر می باشد:
- عدم مهارت های مناسب برای زندگی روزمره
- مشکل در درک و فهم امور مربوط به زندگی
- ضریب و بهره هوشی پایین (معمولاً پایین تر از 70)
- عدم توانایی و استعداد کافی برای یادگیری
- عدم سازگاری و تطابق با شریط و محیط اطرافش
دلایل کم توانی ذهنی
عقب ماندگی یا کم توانی ذهنیدلایل زیادی دارد که هنوز هم برخی از آن ها ناشناخته است. به طور کلی علل این اختلال را در سه دسته تقسیم بندی می کنند:
- علل قبل از تولد: این دسته از عوامل شامل تاثیرات ژنتیک و تغییرات کروموزومی است. هم چنین عفونت های رحمی و ابتلای به بیماری سرخجه و توکسوپلاسموز (بیماری خطرناکی که از طریق گربه منتقل می شود)، نیز در بروز این اختلال نقش دارند. بیش ترین علل عقب ماندگی ذهنی همین عوامل قبل از تولد است و از نظر پیشگیری اهمیت ویژه دارند.
- عوامل پس از تولد: بیماری ها و آسیب های بعد از تولد مانند عفونت های مغزی، سیاه سرفه، سرخک، ضربه های وارده شدید به سر، سوء تغذیه و… باعث کم توانی یا عقب ماندگی ذهنی می شوند.
- عوامل محیطی و اجتماعی: این دسته از عوامل تاثیرات محدودتری دارند. این عوامل شامل وضعیت اجتماعی و اقتصادی بد ، محرومیت های فرهنگی ، استرس و زیاده از حد در محیط زندگی کودک (استرس کودکان) و … می شود.
اختلال های همراه با عقب ماندگی ذهنی و سایر مشکلات
- تاخیر در رشد مهارت های حرکتی بارز
- تاخیر در رشد مهارت های حرکتی ظریف
- احتمال وجود اختلال شنوایی و بینایی
- مشکلاتی در زمینه ی کنش متقابل با هم سن و سالان خود
- مشکلات گفتار و زبان
علائم عقب ماندگی ذهنی خفیف را در این مقاله توضیح دادیم.
مراجعه به مراکز گفتاردرمانی میتواند تا حد مطلوبی مهارت های کلامی کودک دارای کم توانی ذهنی را بهبود ببخشد. با کلیک بر روی لینک زیر به مراکز گفتاردرمانی در سراسر کشور دسترسی پیدا می کنید:
مراکز گفتاردرمانی
تشخیص عقب ماندگی ذهنی
وقتی می گوییم که یک فرد عقب مانده ذهنی است، باید این سه مورد درباره او صدق کند:
- سن بروز اختلال فرد کم توان ذهنی قبل از 18 سالگی می باشد. به این معنی که کسی را که بعد از سن 18 سالگی بر اثر تصادف یا یک حادثه کارکرد ذهنی اش دچار مشکل شده باشد، عقب مانده ذهنی نمی گوییم.
- بهره هوشی فرد پایین تر از میانگین افراد جامعه باشد. بهره هوشی یا آی کیو با تست های خاصی سنجیده می شود. معمولاً این افراد هوش پایین تر از 70 دارند. پس فردی که بهره هوشی اش پایین تر از 70 باشد، عقب مانده ذهنی به شمار می آید.
- فرد مبتلا به عقب ماندگی ذهنی حداقل در دو مورد از رفتارهای سازشی، محدودیت داشته باشد.
روش های درمان MR
خدمات درمانی برای افراد MR به سه دسته تقسیم می شوند:
- درمان عواملی که سبب تشدید عقب ماندگی ذهنی می شوند.
- اختلالات مختلفی را که با کم توانی ذهنی همراه می شوند، هدف می گیرد و از این طریق به افزایش عملکرد فرد می پردازد.
- مداخله زود هنگام روی جنبه های ذهنی، آموزش مهارت های مختلف و توانمند سازی می باشد.
جمع بندی
در این نوشته به بحث در مورد عقب ماندگی ذهنی پرداختیم ، همان طور که ذکر شد ، به فردی عقب مانده ذهنی می گویند که بهره هوشی اش پایین تر از میانگین جامعه باشد. این افراد در مهارت های روزمره برای زندگی خود با مشکل مواجه هستند.
برخی از منابع
What You Should Know About Intellectual Disability
wikipedia