ترس از دست دادن والدین معمولا با مشاهده مرگ یکی از نزدیکان یا آشنایی کودک با مفهوم جدایی و طلاق رخ می دهد. این ترس هم مانند سایر ترس های کودک میتواند مقطعی و گذرا باشد. اما هنگامی که این ترس شدید و طولانی مدت می شود به طوریکه زندگی او را مختل کند، تبدیل به فوبیا یا ترس های بیمارگونه شود.
برای اینکه بدانیم کودک در اینطور مواقع با چه افکاری مواجه است و چه برخوردی مناسب این ترس کودک است، یا این نوع ترس چه عوارضی را در پی خواهد داشت با ما تا انتهای این مطلب همراه باشید.
آیا معنای ترس از دست دادن والدین در همه کودکان یکسان است؟
فهرست عناوین این نوشته
ترس از دست دادن والدین در سنین مختلف کودک معنای متفاوتی دارد. چراکه درک کودک و نحوه برخورد او با این مساله بسته به سن و سطح رشد او متفاوت است. به عنوان مثال:
- در نوزادی، درک آنها از محیط پیرامون محدود است. نیازهای نوزاد در این دوره از بعد عاطفی، بیشتر احساس امنیت و آرامشی است که از آغوش مادر دریافت میکند. بنابراین نبود این آغوش امن برای نوزاد؛ به معنای در دسترس نبودن و یا غیبت مادر تلقی می شود که می تواند باعث ایجاد ترس در وجود او شود.
- بین 2 تا 4 سالگی، کودک درک درستی نسبت به از دست دادن همیشگی والدینش (مرگ یا طلاق والدین) ندارد. به عنوان مثال کودک در تلوزیون میبیند، شخصیت ها منفجر می شوند، زیر پا له می شوند اما باز هم بلند می شوند و به راه خود ادامه می دهند. به همین ترتیب کودک خردسال ممکن است تصور کند؛ “مادرم(پدر) بلاخره بر میگردد” یا در صورت فوت والدین تصور می کنند؛ “مرگ فقط خوابی است که از آن بیدار نشده اند”. اما به علت اینکه کودکان در این سن چهره پدر و مادر خود را می شناسند، در صورت غیبت آنها؛ ترس از دست دادن والدین میتواند باعث نگرانی کودک شود.
- بین 5 تا 9 سالگی، درک کودک از مرگ یا جدایی والدین دست خوش تغییراتی می شود. اغلب در این دوره کودک خیال پردازی های برای خود دارد. مثلا در رابطه با مرگ، کودک علت مرگ را از یک منبع خارجی تصور میکند. “اینکه یک دزد یا فرشته یا موجودی دیگر که غالبا آن را دشمن می دانند عامل از بین بردن والدینش هستند”. معمولا تصور میکنند اگر کار خوب انجام دهم این اتفاق نمی افتد!. اگر کودک به درستی با مفهوم این امر مواجه نشود علاوه بر ترس از دست دادن والدین، خود را مسول این مساله نیز می داند.
- کودکان بزرگتر، دیگر به این درک رسیده اند که مرگ پایان زندگی است و یا در رابطه با جدایی والدین عواقب آن را در اطراف خود به خوبی درک میکنند. اینکه اگر مادر(پدر) بمیرد چه اتفاقی برای من می افتد؟ یا بعد از جدایی بابا(مامان) ازدواج خواهد کرد؟… .بنابراین ترس از دست دادن والدین با این سوال برای آنها همراه است: ” در صورت از دست دادن والدین چه اتفاقی برای من می افتد؟”.
کودکانی که ترس از دست دادن والدین را دارند با چه افکاری مواجه اند؟
احساسات و افکار کودکان ناشی از مشاهده مرگ و یا جدایی یکی از والدین و یا اطرافیان نزدیک (خواهر یا برادر)، ممکن است به راحتی قابل تشخیص نباشد. اضطراب ناشی از این افکار و احساسات علاوه بر ترس از دست دادن والدین می تواند منجر به ترس از دست دادن خود نیز بشود. در ادامه برخی از ترس ها و افکار کودکان درگیر با این مساله را بیان کرده ایم:
- از اینکه والدین دیگر خود را از دست بدهد می ترسد و با این فکر که چه اتفاقی برای من خواهد افتاد درگیر است.
- با این فکر که ممکن است خود او نیز بمیرد دست و پنجه نرم می کند.
- از خوابیدن می ترسد (نکند مثل مادرم (پدرم) دیگر از خواب بیدار نشوم).
- از جدا شدن از والدین دیگر یا خواهر و برادرش می ترسد. فکر میکند آنها را نیز از دست خواهد داد.
- از اینکه احساسات و عواطف خویش را به دیگران به اشتراک بگذارند می ترسند.
- این فکر که به خوبی از آنها محافظت نمی شود باعث ترسشان می شود.
با کودک چه برخوردی داشته باشیم؟
نباید انتظار داشته باشیم کودک با شیوه بزرگسالانه با ترس از دست دادن والدین خود برخود کند. کودک نیاز دارد ذره ذره با مفهوم از دست دادن آشنا شود. تا بتواند اندوهی که از این امر دریافت میکند را به اندازه درک کودکی اش پردازش کند. دستورالعمل های کاربردی زیر به ما کمک میکنند با کودکی که با مشاهده مرگ و یا جدایی در اطرافیان دچار ترس از دست دادن والدین شده است برخورد مناسبی داشته باشیم:
- هنگام توصیف مرگ، از یک زبان ساده و مستقیم متناسب با سن کودک استفاده کنیم.
- در رابطه با علت مرگ و یا جدایی با کودک تا جایی که ممکن است صادق باشیم. با دلایل غیرواقعی مساله را توجیه نکنیم.
- بگذاریم تا کودک همه احساسات خود را نسبت به این مساله بیان کند.
- برای صحبت های کودک مان گوش شنوا داشته باشیم، فقط ما صحبت نکنیم.
- برای اینکه کودک به درک درستی از حرف های ما برسد باید صبور و در دسترس باشیم. چرا که ممکن است کمی زمان ببرد تا بتواند مسایل را برای خود تحلیل و پردازش کند.
- هنگام مواجه با مرگ و اندوه جدایی باید ابتدا به خودمان تسلط پیدا کنیم، تا بتوانیم به کودکمان نگرش مثبتی از این پیشامد انتقال دهیم.
- به احساسات کودک اهمیت بدهیم و هر گونه ترس نسبت به از دست دادن اعضای خانواده را در او از بین ببریم.
- به کودک درباره خانواده و جایگاه او اطمینان دهید، اینکه خانواده همیشه همراه او هستند و جای او همیشه در میان آنهاست.
4 باور رایج در این کودکان چیست؟
ترس از دست دادن والدین در کودکان اغلب آمیخته با احساس گناهی است که از تجربه مرگ اطرافیان سرچشمه می گیرد. 4 باور رایج زیر در کودکانی که به جامانده از مرگ یا جدایی اطرافیان نزدیک خود هستند منشا این احساس گناه است:
- کودک احساس میکند این مرگ یا جدایی، نتیجه رفتار بد من است. با خود می اندیشد اگر فرزند خوبی نباشم والدین خود را از دست می دهم.
- کودک با خود فکر می کند لابد آرزوهای من باعث مردن (جدایی) آن شخص شده است. اینکه با آرزو کردن ممکن است والدین خود را از دست بدهد میتواند احساس ناخوشایندی را برای کودک در پی داشته باشد.
- کودک تصور میکند به این دلیل که او به اندازه کافی آنها را دوست نداشته رفته اند. و با این باور نادرست خود را آزار می دهد.
- کاش من می مردم!. هنگام صحبت والدین یا اطرافیان درباره شخص متوفی ممکن است کودک بشنود یا برداشت کند که آنها شخص فوت شده را به بازمانده تر جیح میدهند. بنابراین با خود می اندیشد که کاش من مرده بودم و او زنده می ماند.
عوارض شایع ترس از دست دادن والدین در کودکان چیست؟
کودکانی که از دست دادن والدین را تجربه می کنند و یا ترس از دادن آنها را دارند، بیشتر در معرض آسیب های روحی و جسمی هستند. به علاوه هنگامی که این ترس ها شدت و تدامت بیابند، ممکن است در دراز مدت تبدیل به فوبیا (phobia)، شوند. بنابراین آگاهی از این آسیب ها و عوارض جهت پیشگیری از فوبیا در کودک ضروری است. در ادامه به شایع ترین این عوارض ها و پیامدها اشاره می کنیم:
- افسردگی
- اضطراب
- شکایات جسمانی (با آسیب رساندن به بدن خود سعی دارند احساس بدن ناشی از ترس از دست دادن والدین خود را کاهش دهند).
- استرس
- ناتمام رها کردن تحصیلات یا موفقیت های تحصیلی کمتر نسبت به سایرین
- عدم اعتماد به نفس کافی
- عزت نفس پایین
- رفتارهای خطرناک جنسی
- اختلالات خواب
مطلب پیشنهادی: برای آگاهی بیشتر، مطالعه عوارض ترس شدید در کودکان، که در همین سایت (مجله توانبخشی و روانشناسی سلام درمانگر) به آن پرداخته ایم را به شما پیشنهاد می کنیم.
نتیجه گیری
اکنون با باورها و ترس های کودک هنگامی که با پیشامدهایی مانند مرگ یا جدایی و به طور کلی مفهوم از دست دادن یک شخص مواجه می شود، آشنایی پیدا کردیم. همچنین به دلیل بعد عاطفی، در این مواقع ترس از دست دادن والدین در کودک سرآمد دیگر ترس های او خواهد شد. علاوه بر این خواندیم که روان کودک در واکنش به این مسایل چقدر میتواند شکننده و آسیب پذیر باشد. بنابراین داشتن یک برخورد به موقع و مناسب می تواند در کاهش عوارض این نوع ترس نقش مهمی ایفا کند. پیشنهاد می کنیم در جهت بهبود این امر با مراجعه به مراکز مشاوره و متخصصین حرفه ای در شهر خود، با کاهش یا از بین بردن ترس های کودک دلبندتان، آینده ای روشن برای او رقم بزنید.
همچنین درصورتیکه کودک شما نیز این نوع ترس را تجربه کرده و یا علائم آن را در رفتار کودک خود مشاهده میکنید، میتوانید در قسمت نظرات در پایین همین صفحه، تجربیات خود را با ما به اشتراک بگذارید.
برخی از منابع:
Loss from a Childs Perspective By Dr Bill Webster