تاخیر تکاملی کودکان چیست ؟ علت ، علائم و درمان

تاخیر تکاملی کودکان ( به انگلیسی Developmental Delay ) که از آن تحت عنوان تاخیر رشدی کودکان نیز یاد می شود ، مشکلی است که ممکن است اخیرا نام آن را شنیده باشید. در این نوشته به زبان ساده به تمام سوالات شما از تعریف ، علت و درمان صحبت می کنیم. لطفا تا انتها با من همراه باشید.

هر کودکی مانند یک گل زیباست که برای رشد و شکوفایی نیاز به مراقبت و توجه دارد. همانطور که گل‌ها با سرعت‌های متفاوتی رشد می‌کنند، کودکان نیز هر کدام مسیر رشد منحصر به فرد خود را دارند. گاهی ممکن است سرعت این رشد کمی کندتر از حد معمول باشد که به آن “تاخیر تکاملی” می‌گوییم.

وقتی صحبت از تاخیر تکاملی کودکان می‌شود، منظور این است که کودک در یک یا چند زمینه از مهارتهای زیر کمی دیرتر از همسن و سال‌های خود پیشرفت می‌کند:

• تاخیر حرف زدن
• تاخیر راه رفتن
• تاخیر یادگیری یا تاخیر در برقراری ارتباط با دیگران

این موضوع مثل این است که در یک مسابقه دو، بعضی بچه‌ها کمی آهسته‌تر می‌دوند، اما این به معنای نرسیدن به خط پایان نیست.

این تاخیر بدین معنا نیست که می بایست به آن بی توجه باشیم و برای آن کاری نکنیم. بلکه به این معنا است که محض آنکه متوجه آن شدیم برای جبران تاخیر اقدام کنیم.

خبر خوب این است که با تشخیص به موقع و مداخله مناسب، بسیاری از کودکان می‌توانند این تاخیر را جبران کنند و به رشد طبیعی خود برسند. درست مثل یک گیاه که با مراقبت بیشتر و کود مناسب می‌تواند رشد بهتری داشته باشد، کودکان نیز با دریافت کمک‌های تخصصی و حمایت خانواده می‌توانند پیشرفت کنند.

در ادامه تعریف انجمن اطفال آمریکا (AAP ) از تاخیر تکاملی را بخوانیم :

تاخیر تکاملی زمانی رخ می‌دهد که کودک به مراحل رشدی مورد انتظار در محدوده سنی خود نمی‌رسد. این تاخیر می‌تواند در یک یا چند حوزه رشدی شامل مهارت‌های حرکتی، زبانی، شناختی، اجتماعی و فعالیت‌های روزمره زندگی باشد.

انواع تاخیر تکاملی یا رشدی چه هستند ؟

در ۶ نوع تاخیر تکاملی را ذکر کرده ایم. یک کودک می تواند در یک زمینه یا چند زمینه از موارد زیر تاخیر رشدی داشته باشد :

1. تاخیر در رشد حرکتی : کودک در حرکات بدنی مثل راه رفتن، دویدن، نقاشی کردن و گرفتن اشیا نسبت به همسن‌های خود کندتر عمل می‌کند.
2. تاخیر در رشد گفتاری و زبانی: کودک در حرف زدن، درک صحبت‌های دیگران و بیان خواسته‌های خود به نسبت هم سن و سالان خود عقب تر است.
3. تاخیر در رشد شناختی : کودک در یادگیری مطالب جدید، حل مسائل ساده و درک مفاهیم کندتر از همسالان خود است.
4. تاخیر در رشد اجتماعی-عاطفی : کودک در دوست‌یابی، بازی با دیگران و کنترل احساسات خود مشکل دارد.
5. تاخیر در رشد تطابقی : کودک در انجام کارهای شخصی مثل غذا خوردن، لباس پوشیدن و رعایت بهداشت به کمک نیاز دارد.
6. تاخیر در رشد جامع : کودک در بیشتر یا تمام زمینه‌های رشدی عقب‌تر از سن خود است و به حمایت همه‌جانبه نیاز دارد.

علائم تاخیر تکاملی چیست ؟

در ادامه علائم تاخیر رشدی را با توجه انواع آن دسته بندی کرده ایم. والدین عزیز لطفا توجه کنید که این علائم شامل راهنمایی های کلی هستند. با مشاهده این علائم نمی توان سریع برای کودک تشخیص تاخیر تکاملی داد.

تشخیص به این سادگی نیست و نمی توان با مشاهده یک یا دو مورد سریعا تشخیص بدهیم. اگر این موارد را در فرزندتان مشاهده کردید بدون اینکه نگران باشید با پزشک مشورت کنید.

علائم تاخیر رشد حرکتی :

حوزه حرکات درشت :

حرکات درشت به معنی حرکات بزرگ و اصلی بدن است که با استفاده از ماهیچه‌های بزرگ انجام می‌شود، مانند نشستن، ایستادن، راه رفتن، دویدن، پریدن و بالا رفتن از پله.

• نشستن بعد از 9 ماهگی
• چهار دست و پا نرفتن تا 12 ماهگی
• راه نرفتن تا 18 ماهگی
• مشکل در بالا رفتن از پله در 3 سالگی
• ناتوانی در پریدن در 3 سالگی

حوزه حرکات ظریف :

حرکات ظریف به معنی حرکات کوچک و دقیق با انگشتان و دست‌ها است، مانند نوشتن، نقاشی کردن، دکمه بستن، بند کفش بستن، قیچی کردن و برداشتن اشیای کوچک.

• عدم گرفتن اشیا تا 6 ماهگی
• نگرفتن غذا با دست تا 12 ماهگی
• ناتوانی در خط خطی کردن تا 15 ماهگی
• عدم برج‌سازی با مکعب‌ها تا 2 سالگی
• مشکل در نگه داشتن مداد در 3 سالگی

علائم تاخیر رشدی حرف زدن کودک

• عدم واکنش به صدا تا 4 ماهگی
• نگفتن “ماما” یا “بابا” تا ۱۴ ماهگی
• نداشتن کلمات معنادار تا 18 ماهگی
• عدم استفاده از جملات دو کلمه‌ای تا 2.5 سالگی
• گفتار نامفهوم در 3 سالگی
• مشکل در بیان خواسته‌ها
• استفاده بیش از حد از اشاره به جای کلمات در دو سالگی
• ناتوانی در تعریف داستان یا خاطره در پنج سالگی

علايم تاخیر رشدی شناختی

رشد شناختی به معنای پیشرفت توانایی‌های ذهنی کودک در درک، فکر کردن، یادگیری، حل مسئله و تصمیم‌گیری است.

• عدم تقلید حرکات ساده تا 12 ماهگی
• نشناختن اعضای خانواده تا 18 ماهگی
• عدم درک دستورات ساده تا 2 سالگی
• ناتوانی در بازی‌های تخیلی تا 3 سالگی
• مشکل در یادگیری مفاهیم ساده در 4 سالگی

علائم تاخیر رشدی درحوزه اجتماعی-عاطفی

• عدم لبخند اجتماعی تا 3 ماهگی
• نداشتن تماس چشمی مناسب
• بی‌علاقگی به بازی با دیگران
• عدم واکنش به نام خود تا 12 ماهگی
• ناتوانی در همبازی شدن با کودکان دیگر در 3 سالگی

:

نکات مهم برای والدین در خصوص علائم:

🌟هر کودکی خاص است:

• فرزند شما مثل یک گل است که روند رشد خودش را دارد
• نباید او را با بقیه کودکان مقایسه کنید

💝 نگران نباشید:

• دیدن یکی دو تا از نشانه‌های تاخیر رشد جای نگرانی ندارد
• همه بچه‌ها با سرعت خودشان رشد می‌کنند

🏥 مشورت با پزشک:

• اگر چند مورد از نشانه‌ها را دیدید، با پزشک صحبت کنید
• این کار فقط برای اطمینان خاطر شماست

⏰ زود فهمیدن = کمک بهتر :

• هر چه زودتر متوجه مشکل شویم، بهتر می‌توانیم کمک کنیم
• این مثل آب دادن به یک گل در زمان مناسب است

🌈 رشد متفاوت در زمینه‌های مختلف:

• ممکن است فرزندتان در یک زمینه کمی دیرتر و در زمینه دیگر سریع‌تر رشد کند
• این کاملاً طبیعی است

علت تاخیر تکاملی یا رشدی چیست ؟

در ادامه ۵ علت شایع تاخیر تکاملی را برای شما فهرست کرده ایم. برای هر گروه حداقل چند نمونه که می تواند بعنوان علت تاخیر رشدی شناخته شود ذکر کردیم :

۱-مشکلات ژنتیکی

گاهی اوقات، تاخیر تکاملی کودکان به دلیل تغییرات در ژن‌ها یا کروموزوم‌های کودک رخ می‌دهد. این مسئله مانند یک دستورالعمل است که از والدین به کودک منتقل می‌شود. برخی از این تغییرات می‌توانند روی رشد و تکامل کودک تأثیر بگذارند. خوشبختانه امروزه با پیشرفت علم پزشکی، می‌توان بسیاری از این مشکلات را شناسایی و مدیریت کرد.

نمونه‌های رایج:

• سندرم داون
• سندرم ایکس شکننده
• سندرم ویلیامز
• اختلالات متابولیک ارثی

۲-مشکلات دوران بارداری

در طول ۹ ماه بارداری، عواملی مانند بیماری‌های مادر، مصرف برخی داروها، یا قرار گرفتن در معرض مواد مضر می‌توانند بر رشد جنین تأثیر بگذارند. مثل یک گلدان که برای رشد گل به مراقبت ویژه نیاز دارد، جنین هم در دوران بارداری به محیطی سالم و مناسب نیاز دارد.

مثال‌های شایع:

• عفونت‌های ویروسی مادر (مثل سرخجه)
• مصرف الکل یا دخانیات
• فشار خون بالای مادر
• دیابت بارداری کنترل نشده

۳-مشکلات حین تولد

گاهی اتفاقاتی که در زمان تولد رخ می‌دهند، مانند کمبود اکسیژن یا زایمان زودرس، می‌توانند باعث تاخیر در رشد کودک شوند. این مشکلات مثل یک مانع کوچک در مسیر رشد کودک هستند که با تشخیص زودهنگام و مداخله مناسب، می‌توان تاثیر آنها را کاهش داد.

نمونه‌های متداول:

• زایمان زودرس (قبل از هفته ۳۷)
• کمبود اکسیژن حین زایمان
• زردی شدید نوزادی
• وزن کم هنگام تولد

۴-کمبودهای تغذیه‌ای

غذیه مناسب برای رشد کودک مثل آب و کود برای یک گیاه است. کمبود ویتامین‌ها، مواد معدنی و پروتئین‌های ضروری می‌تواند باعث کند شدن رشد جسمی و ذهنی کودک شود. خوشبختانه با رژیم غذایی متعادل و مکمل‌های مناسب، می‌توان این مشکل را برطرف کرد.

نوشته پیشنهادی : علت دیر حرف زدن کودک پسر چیست ؟

مثال‌های رایج کمبودها:

• کمبود آهن و کم‌خونی
• کمبود ید و مشکلات تیروئید
• کمبود ویتامین D
• کمبود پروتئین و کالری

۵-محیط نامناسب و کمبود محرک‌های حسی

محیط زندگی کودک مانند خاک حاصلخیز برای رشد یک گیاه است. کمبود تعامل با والدین، نداشتن اسباب‌بازی‌های مناسب، یا محیط پر استرس می‌تواند روی رشد کودک تاثیر منفی بگذارد. ایجاد محیطی گرم، پر از محبت و غنی از محرک‌های حسی می‌تواند به رشد بهتر کودک کمک کند.

نمونه‌های شایع:

• کمبود بازی و تعامل با والدین
• محیط پر استرس و ناامن
• نداشتن اسباب‌بازی‌های متناسب با سن
• محدودیت در تجربه‌های حسی و حرکتی

پیام مهم برای والدین که دنبال علت دقیق هستند

والدین عزیز، وقتی متوجه تاخیر تکاملی فرزندتان می‌شوید، مهمترین کار این است که سریع برای درمان اقدام کنید و وقت گرانبها را صرف پیدا کردن علت نکنید.

مغز کودک مانند خمیری نرم و انعطاف‌پذیر است که در سال‌های اول زندگی (دوره طلایی) بهترین پاسخ را به درمان می‌دهد. پس به جای نگرانی درباره علت‌ها، همین امروز با متخصص مربوطه مشورت کنید و برنامه درمانی را شروع کنید. یادتان باشد که هر روز تاخیر در شروع درمان، یک فرصت طلایی از دست رفته است.

تست تاخیر تکاملی یا تست ASQ چیست ؟

برای تشخیص به موقع تاخیر تکاملی یا تاخیر رشدی کودکان می توانیم از تست ASQ استفاده کنیم. تست ASQ یک ابزار غربالگری مهم است که توسط مراقبین سلامت در مراکز بهداشتی یا پزشکان متخصص کودکان انجام می‌شود و والدین نیز می‌توانند در تکمیل پرسشنامه‌های آن مشارکت کنند.

برای انجام این تست ، مراقب سلامت یا پزشک، پرسشنامه‌ای متناسب با سن کودک را در اختیار والدین قرار می‌دهد که شامل سوالات ساده‌ای درباره توانایی‌های کودک است و والدین با پاسخ “بله”، “گاهی” یا “هنوز نه” به این سوالات، وضعیت تکاملی کودکشان را مشخص می‌کنند.

حوزه های مورد بررسی تست ASQ :

• مهارت‌های حرکتی درشت (مثل راه رفتن و پریدن)
• مهارت‌های حرکتی ظریف (مثل نقاشی و گرفتن اشیاء)
• مهارت‌های ارتباطی و گفتاری
• مهارت‌های حل مسئله
• مهارت‌های اجتماعی-فردی

نحوه نمره‌دهی و زمان تست ASQ

در این تست به هر پاسخ “بله” ۱۰ امتیاز، “گاهی” ۵ امتیاز و “هنوز نه” صفر امتیاز داده می‌شود. سپس امتیازات هر بخش (مانند حرکات درشت، حرکات ظریف، ارتباط و…) جداگانه جمع شده و با جدول استاندارد مقایسه می‌شود تا مشخص شود آیا کودک در محدوده طبیعی قرار دارد یا نیاز به پیگیری دارد. کل فرآیند تکمیل پرسشنامه معمولاً بین ۱۰ تا ۲۰ دقیقه طول می‌کشد.

زمان انجام تست ASQ :

• در سال اول: ۲ ماهگی، ۴ ماهگی ، ۶ ماهگی ، ۹ ماهگی
• در سال دوم: ۱۲ ماهگی ، ۱۸ ماهگی ، ۲۴ ماهگی
• از ۲ تا ۶ سالگی: ۲۴ ماهگی ، ۳۰ ماهگی ، ۳۶ ماهگی ، ۴۸ ماهگی ، ۶۰ ماهگی

درمان تاخیر تکاملی یا رشدی چگونه است ؟

والدین عزیز، اگر متوجه شدید که کودک شما در رشد و تکامل خود کمی عقب‌تر از همسن و سال‌هایش است، نگران نباشید. اولین قدم این است که کودک شما توسط متخصص اطفال به دقت معاینه شود. پزشک با انجام معاینات و در صورت نیاز آزمایش‌های لازم، نوع تاخیر رشدی کودک شما را تشخیص می‌دهد و برنامه درمانی مناسب را پیشنهاد می‌کند.

پس از تشخیص، درمان کودک شما با کمک متخصصان مختلف ( براساس نیاز ) مثل گفتاردرمانگر، کاردرمانگر ، فیزیوتراپیست ، روانشناس کودک شروع می‌شود.

این متخصصان با روش‌های مختلف مثل بازی‌درمانی و تمرینات مخصوص به کودک شما کمک می‌کنند. شما هم می‌توانید این تمرینات را در خانه با کودک خود انجام دهید. همچنین مهدکودک یا مدرسه هم می‌توانند با برنامه‌های ویژه به پیشرفت کودک شما کمک کنند. یادتان باشد که هر چه زودتر درمان را شروع کنید، نتیجه بهتری خواهید گرفت.

در ادامه بصورت خلاصه توضیح می دهیم که برای هر کدام از این تاخیر های تکاملی متخصص دقیقا چه کاری می کند. همچنین برخی تمرینات کلی برای تمرین در خانه به شما معرفی خواهیم کرد.

نوشته پیشنهادی : علت دیر راه افتادن کودک چیست ؟

نقش گفتار درمانی در تاخیر تکاملی چگونه است ؟

گفتاردرمانگر متخصص اصلی در درمان مشکلات گفتاری است و به کودک کمک می‌کند تا بتواند بهتر صحبت کند و کلمات را درست تلفظ کند. درمان شامل تمرینات زبانی، بازی‌های کلامی و تقویت عضلات دهان و زبان است. گفتاردرمانگر با استفاده از روش‌های مختلف و بازی‌های جذاب، مهارت‌های ارتباطی کودک را بهبود می‌بخشد.

توصیه های پیشنهادی به والدین برای تاخیر کلامی :

• با کودک خود زیاد صحبت کنید و هر کاری که انجام می‌دهید را توضیح دهید.
• از جملات ساده و کوتاه استفاده کنید.
• به کودک خود فرصت پاسخگویی بدهید و صبور باشید.
• اشتباهات گفتاری کودک را مستقیم تصحیح نکنید، بلکه شکل درست آن را تکرار کنید.
• هنگام صحبت با کودک، با او تماس چشمی برقرار کنی.
• روزانه برای کودک کتاب بخوانید و درباره تصاویر با او صحبت کنید.
• با کودک آواز بخوانید و شعرهای کودکانه را زمزمه کنید.
• بازی‌های انگشتی و حرکتی همراه با کلام انجام دهید.
• از بازی‌های نمایشی و عروسکی استفاده کنید.
• در بازی‌ها از صداهای حیوانات و اشیاء استفاده کنید.
• از تلویزیون و تبلت به عنوان جایگزین تعامل استفاده نکنید.
• محیط آرام و بدون استرس برای کودک فراهم کنید.
• پیشرفت‌های کوچک کودک را تشویق کنید.
• با گفتاردرمانگر در ارتباط باشید و تمرینات توصیه شده را انجام دهید.
• از مقایسه کودک با همسالانش خودداری کنید.

نوشته پیشنهادی : گفتار درمانی کودکان ( ۳۰ تکنیک به تفکیک سن )

نقش کاردرمانی در تاخیر حرکتی چگونه است ؟

کاردرمانگر متخصص اصلی در زمینه تاخیر در مهارت های حرکتی ظریف است و به کودک کمک می‌کند تا در کارهای ظریف مثل نقاشی کردن، قیچی کردن و نوشتن مهارت پیدا کند.

درمان شامل بازی با خمیر، رنگ‌آمیزی و کار با وسایل کوچک است که به تقویت عضلات ظریف دست کمک می‌کند. کاردرمانگر برنامه‌های تمرینی مناسب را طراحی کرده و پیشرفت کودک را پیگیری می‌کند.

همینطور کاردرمانگر به همراه فیزیوتراپیست متخصصان اصلی در حرکات درشت هستند. کاردرمانگر به کودک کمک می کند تا حرکات بزرگ مثل راه رفتن، دویدن و پریدن را بدست بیاورند. این متخصصان با استفاده از تجهیزات مخصوص و بازی‌های هدفمند، عضلات کودک را تقویت می‌کنند. آنها همچنین به والدین آموزش می‌دهند که چگونه در خانه تمرینات را ادامه دهند تا کودک سریع‌تر به رشد طبیعی برسد.

توصیه های پیشنهادی به والدین برای تاخیر حرکتی :

• فضای امن و مناسب برای حرکت کودک فراهم کنید
• اجازه دهید کودک آزادانه محیط را کشف کند
• زمان کافی برای بازی و فعالیت فیزیکی در نظر بگیرید
• از نشستن طولانی مدت کودک جلوگیری کنید
• فعالیت‌های متنوع حرکتی را در برنامه روزانه بگنجانید

بازی های مناسب برای کمک به رشد حرکتی کودک :

بازی‌های توپی

• قل دادن توپ به سمت هدف مشخص
• پرتاب توپ به داخل سبد یا حلقه
• گرفتن توپ از فاصله نزدیک
• ضربه زدن به توپ با پا
• دریبل کردن توپ با دست

تمرینات تعادلی

• ایستادن روی یک پا برای چند ثانیه
• راه رفتن روی خط مستقیم
• راه رفتن پاشنه به پنجه
• ایستادن روی نوک پا
• حرکت به پهلو روی خط

حرکات چهار دست و پا

• خزیدن از زیر موانع کوتاه
• حرکت در مسیر زیگزاگ
• عبور از تونل بازی
• حرکت روی سطوح مختلف (نرم و سفت)
• تقلید حرکات حیوانات

تمرینات پله

• بالا رفتن با گرفتن نرده
• پایین آمدن با حمایت
• بالا رفتن دو پا روی هر پله
• پایین آمدن با اطمینان
• تمرین پله با ریتم آهسته

پریدن و لی لی

• پریدن از روی خط
• لی لی کردن با پای قوی‌تر
• پریدن داخل حلقه‌های کف زمین
• پرش جفت پا در جا
• لی لی کردن با تعویض پا

نوشته پیشنهادی : روشهای تقویت راه رفتن کودک

نقش روانشناس در تاخیر شناختی و اجتماعی چیست ؟

روانشناس کودک متخصص اصلی در کمک به تاخیر شناختی کودک است. روانشاس کمک می کند تا کودک در یادگیری و درک مفاهیم پیشرفت کند. درمان شامل بازی‌های فکری، پازل و فعالیت‌های آموزشی است که به تقویت حافظه و تمرکز کمک می‌کند. روانشناس با ارزیابی‌های منظم، پیشرفت کودک را بررسی کرده و برنامه درمانی را متناسب با نیازهای او تنظیم می‌کند.

همچنین روانشناس با کمک گفتار درمانگر به تاخیر در مهارتهای اجتماعی کودکان کمک می کند.هدف روانشناس این است که کودک در ارتباط با دیگران و مهارت‌های اجتماعی پیشرفت کند.

درمان شامل بازی‌های گروهی، آموزش مهارت‌های اجتماعی و فعالیت‌های مشارکتی است. این متخصصان با ایجاد محیطی امن و حمایتی، به کودک کمک می‌کنند تا اعتماد به نفس پیدا کرده و روابط اجتماعی موفقی داشته باشد.

توصیه هایی کاربردی به والدین برای کمک به جبران تاخیر شناختی

1. هر روز حداقل 15 دقیقه با کودک خود پازل درست کنید.
2. موقع غذا خوردن از او بخواهید رنگ و شکل غذاها را توصیف کند.
3. قبل از خواب یک داستان کوتاه بخوانید و درباره‌اش صحبت کنید.
4. اجازه دهید در کارهای ساده خانه مثل تا کردن لباس‌ها کمک کند.
5. برای هر کار روزمره یک آهنگ ساده بسازید و با هم بخوانید.
6. وسایلش را با برچسب‌های رنگی دسته‌بندی کنید تا نظم را یاد بگیرد.
7. هر روز 10 دقیقه بازی حدس زدن اشیا یا حیوانات انجام دهید.
8. موقع خرید از او بخواهید چیزهایی که می‌بیند را نام ببرد.
9. برای انجام کارهای روزمره از تصاویر ساده استفاده کنید.
10. هر موفقیت کوچک را با لبخند و تشویق جشن بگیرید.

توصیه هایی کاربردی به والدین برای کمک به جبران تاخیر مهارتهای اجتماعی

1. هر روز حداقل یک بازی گروهی ساده مثل توپ بازی با کودک و دوستانش انجام دهید.
2. در پارک یا زمین بازی، او را تشویق کنید با کودکان دیگر ارتباط برقرار کند.
3. احساسات مختلف را با استفاده از تصاویر یا داستان‌های ساده به او آموزش دهید.
4. موقع بازی به او یاد دهید چطور نوبت را رعایت کند و صبر داشته باشد.
5. از او بخواهید در فعالیت‌های ساده گروهی مثل نقاشی کشیدن با دیگران شرکت کند.
6. رفتارهای مثبت اجتماعی مثل سلام کردن و تشکر کردن را با تشویق تقویت کنید.
7. به او کمک کنید احساسات دیگران را از روی حالت چهره و رفتارشان تشخیص دهد.
8. در مهمانی‌های خانوادگی به او مسئولیت‌های کوچک مثل پذیرایی ساده بدهید.
9. با استفاده از عروسک‌ها موقعیت‌های اجتماعی مختلف را شبیه‌سازی و تمرین کنید.
10. برای تقویت همدلی، از او بخواهید در کمک به دیگران (مثل کمک به مادربزرگ) مشارکت کند.

تاخیر در راه رفتن کودک چگونه است ؟

اکثر کودکان بین 9 تا 18 ماهگی شروع به راه رفتن می‌کنند و میانگین سن راه رفتن 12 ماهگی است. البته این زمان برای هر کودک متفاوت است و تا 18 ماهگی نباید نگران تاخیر در راه رفتن بود. برخی کودکان زودتر و برخی دیرتر راه می‌افتند و این کاملاً طبیعی است.

قبل از راه رفتن، کودک باید مهارت‌های پایه‌ای مهمی را کسب کند. این مهارت‌ها شامل کنترل سر (حدود 3-4 ماهگی)، غلت زدن (حدود 4-6 ماهگی)، نشستن بدون کمک (حدود 6-7 ماهگی)، چهار دست و پا رفتن (حدود 9 ماهگی) و ایستادن با کمک (حدود 9-10 ماهگی) است. هر یک از این مراحل برای تقویت عضلات و تعادل کودک ضروری هستند.

برای کمک به راه رفتن کودک، بهتر است ابتدا به متخصص اطفال مراجعه کنید. او پس از معاینه و بررسی وضعیت تکاملی کودک، در صورت نیاز شما را به کاردرمانگر کودکان ارجاع می‌دهد. این متخصصان با تمرینات مخصوص، بازی‌های هدفمند و آموزش به والدین، به تقویت عضلات، بهبود تعادل و هماهنگی حرکتی کودک کمک می‌کنند. همچنین راهکارهای عملی برای تشویق کودک به حرکت و راه رفتن را به والدین آموزش می‌دهند.

تفاوت تاخیر تکاملی با اوتیسم چیست ؟

تاخیر تکاملی به معنای عقب ماندن کودک از مراحل رشدی مورد انتظار برای سن او است. این تاخیر می‌تواند در یک یا چند حوزه مانند گفتار، حرکت، مهارت‌های اجتماعی یا شناختی باشد. کودکان با تاخیر تکاملی معمولاً همان مراحل رشد طبیعی را طی می‌کنند، اما با سرعتی کندتر از همسالان خود. این کودکان معمولاً علاقه به ارتباط با دیگران دارند و می‌توانند تماس چشمی برقرار کنند.

پس : تاخیر تکاملی یعنی کودک مراحل رشد طبیعی را با سرعتی کندتر از همسالان خود طی می‌کند، اما توانایی برقراری ارتباط و تماس چشمی را دارد.

اوتیسم یک اختلال عصبی-تکاملی است که با مشکلات خاص در ارتباط اجتماعی، رفتارهای تکراری و علایق محدود مشخص می‌شود. کودکان مبتلا به اوتیسم معمولاً در برقراری ارتباط چشمی، درک احساسات دیگران و ایجاد روابط اجتماعی مشکل دارند. آنها ممکن است رفتارهای تکراری داشته باشند، به تغییرات واکنش شدید نشان دهند و به موضوعات خاصی علاقه شدید و وسواس‌گونه داشته باشند.

پس : اوتیسم اختلالی عصبی-تکاملی است که با مشکلات ارتباط اجتماعی، رفتارهای تکراری، واکنش شدید به تغییرات و علایق محدود و وسواس‌گونه مشخص می‌شود.

تفاوت اصلی در این است که کودکان با تاخیر تکاملی معمولاً در مهارت‌های اجتماعی پایه مشکل کمتری دارند و می‌توانند ارتباط عاطفی برقرار کنند، در حالی که کودکان اوتیستیک در این زمینه چالش‌های جدی دارند. همچنین در تاخیر تکاملی، با مداخله مناسب، کودک می‌تواند به تدریج به سطح همسالان خود نزدیک شود، اما اوتیسم یک وضعیت مادام‌العمر است که نیاز به مدیریت مستمر دارد.

نوشته پیشنهادی : علائم واضح اتیسم چیست ؟

روند تشخیص این دو اختلال چگونه است؟

• تاخیر تکاملی: معمولاً توسط متخصص اطفال و با استفاده از تست‌های استاندارد رشد و تکامل انجام می‌شود. پزشک مراحل رشد کودک را بررسی کرده و در صورت نیاز، آزمایش‌های تکمیلی درخواست می‌کند.
• اوتیسم: تشخیص پیچیده‌تر است و نیاز به ارزیابی توسط تیمی از متخصصان شامل روانپزشک کودک، روانشناس، گفتاردرمانگر و کاردرمانگر دارد. این تشخیص بر اساس مشاهده رفتار کودک، مصاحبه با والدین و انجام تست‌های تخصصی صورت می‌گیرد.

تفاوت تاخیر تکاملی با فلج مغزی چیست ؟

گفتیم که تاخیر تکاملی به معنای کُند بودن روند رشد کودک در مقایسه با همسالان است. این کودکان مراحل رشد طبیعی را طی می‌کنند اما با سرعتی آهسته‌تر. آنها معمولاً می‌توانند مهارت‌های جدید را یاد بگیرند و با مداخلات درمانی مناسب، پیشرفت کنند. تاخیر تکاملی می‌تواند یک یا چند حوزه مانند گفتار، حرکت، یا مهارت‌های اجتماعی را درگیر کند.

فلج مغزی یک اختلال حرکتی دائمی است که در اثر آسیب به مغز در دوران جنینی یا اوایل کودکی ایجاد می‌شود. این اختلال بر توانایی کنترل عضلات و حرکات بدن تأثیر می‌گذارد. کودکان مبتلا به فلج مغزی ممکن است مشکلاتی در راه رفتن، تعادل، هماهنگی حرکتی و کنترل عضلات داشته باشند. برخی از آنها ممکن است به تجهیزات کمکی مانند واکر یا ویلچر نیاز داشته باشند.

تفاوت اصلی این است که تاخیر تکاملی معمولاً با درمان و توانبخشی مناسب بهبود می‌یابد، در حالی که فلج مغزی یک وضعیت دائمی است. هرچند با توانبخشی و درمان‌های مناسب می‌توان کیفیت زندگی کودکان مبتلا به فلج مغزی را بهبود بخشید، اما این اختلال قابل درمان قطعی نیست.

روند تشخیص فلج مغزی با تاخیر تکاملی چگونه است :

تاخیر تکاملی:

• ارزیابی توسط متخصص اطفال
• انجام تست‌های استاندارد رشد و تکامل
• بررسی تاریخچه پزشکی و رشدی کودک
• در صورت نیاز، ارجاع به متخصصان دیگر مانند کاردرمانگر یا گفتاردرمانگر

فلج مغزی:

• معاینات دقیق عصبی و حرکتی توسط متخصص مغز و اعصاب کودکان
• تصویربرداری مغزی (MRI یا CT اسکن)
• ارزیابی‌های تخصصی توسط تیمی از متخصصان شامل ارتوپد، فیزیوتراپیست و کاردرمانگر

تفاوت تاخیر تکاملی با عقب ماندگی ذهنی چیست ؟

تصور کنید دو کودک هم‌سن در حال یادگیری راه رفتن هستند. یکی از آنها در ۱۲ ماهگی شروع به راه رفتن می‌کند (که زمان معمول است)، اما دیگری کمی دیرتر، مثلاً در ۱۸ ماهگی. این همان تاخیر تکاملی است – یعنی کودک شما مثل یک دونده‌ای است که با سرعت خودش به سمت خط پایان حرکت می‌کند، فقط کمی آهسته‌تر از بقیه. این تاخیر موقتی است.

در مقابل عقب‌ماندگی ذهنی (کم‌توانی ذهنی) یک اختلال دائمی است که با محدودیت قابل توجه در عملکرد هوشی و رفتارهای سازشی مشخص می‌شود. این کودکان معمولاً در یادگیری، حل مسئله، قضاوت و درک مفاهیم انتزاعی مشکل دارند. عقب‌ماندگی ذهنی قبل از ۱۸ سالگی تشخیص داده می‌شود و یک وضعیت مادام‌العمر است، هرچند با آموزش و حمایت مناسب، این افراد می‌توانند مهارت‌های زیادی را یاد بگیرند.

تفاوت اصلی این است که تاخیر تکاملی می‌تواند موقتی باشد و با مداخله مناسب بهبود یابد، در حالی که عقب‌ماندگی ذهنی یک وضعیت دائمی است. همچنین، تاخیر تکاملی می‌تواند تنها یک یا چند حوزه رشدی را درگیر کند، اما عقب‌ماندگی ذهنی معمولاً تأثیر همه‌جانبه‌تری بر عملکرد شناختی و سازگاری فرد دارد.

روند تشخیص:

• تاخیر تکاملی:
  • ارزیابی اولیه توسط متخصص اطفال
  • انجام تست‌های استاندارد رشد و تکامل
  • بررسی تاریخچه پزشکی و رشدی کودک
  • مشاهده رفتار و عملکرد کودک در محیط‌های مختلف
  • در صورت نیاز، ارجاع به متخصصان مختلف مانند کاردرمانگر یا گفتاردرمانگر
• عقب‌ماندگی ذهنی:
  • ارزیابی جامع توسط روانشناس بالینی یا روانپزشک کودک
  • انجام تست‌های هوش استاندارد (IQ)
  • ارزیابی مهارت‌های سازشی و عملکرد اجتماعی
  • بررسی عملکرد تحصیلی و یادگیری
  • آزمایشات ژنتیک و پزشکی برای تعیین علت احتمالی
  • ارزیابی‌های دوره‌ای برای پیگیری پیشرفت و نیازهای درمانی

سوالات شایع شما درباره تاخیر تکاملی

در ادامه برخی از شایع ترین سوالاتی که شما درباره تاخیر تکاملی و رشدی پرسیده اید را پاسخ داده ایم.

جمع بندی :

تاخیر تکاملی یک چالش قابل مدیریت در مسیر رشد کودک است و به هیچ وجه به معنای ناتوانی دائمی یا مشکلات حل‌نشدنی نیست. بسیاری از کودکان با دریافت مداخلات مناسب و به موقع، می‌توانند پیشرفت‌های چشمگیری داشته باشند و به سطح همسالان خود نزدیک شوند. مهم است بدانید که تشخیص زودهنگام و پذیرش واقعیت، نشانه‌ای از توجه و مسئولیت‌پذیری شما به عنوان والدین است، نه ضعف یا کوتاهی.

شما به عنوان والدین، مهم‌ترین نقش را در روند بهبود فرزندتان دارید. به جای انکار یا پنهان کردن مشکل، با پذیرش و اقدام سریع می‌توانید فرصت‌های طلایی رشد را برای کودکتان فراهم کنید. در کنار درمان‌های تخصصی، محیط خانه و تعاملات روزانه شما با کودک، بخش بزرگی از فرایند بهبود را تشکیل می‌دهد. با صبر، عشق و پیگیری مستمر، می‌توانید به فرزندتان کمک کنید تا به بهترین توانایی‌های خود دست یابد. فراموش نکنید که شما تنها نیستید و متخصصان زیادی آماده کمک و راهنمایی شما هستند.

منابع :

۱-انجمن اطفال آمریکا (AAP)
https://www.healthychildren.org/English/ages-stages/developmental/

۲. مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها (CDC)
https://www.cdc.gov/ncbddd/developmentaldisabilities/

۳- معاونت بهداشت دانشگاه ایران

۴- سازمان بهداشت جهانی ( به زبان انگلیسی )

۵- مرکز تحقیقات سلامت کودکان