انواع عقب ماندگی ذهنی | طبقه بندی به زبان ساده

عقب ماندگی ذهنی (ناتوانی ذهنی) به شرایطی گفته می‌شود که در آن فرد توانایی یادگیری و کارکرد شناختی پایین‌تری نسبت به همسالان خود دارد. این وضعیت معمولاً قبل از ۱۸ سالگی تشخیص داده می‌شود. در این نوشته درباره انواع عقب ماندگی ذهنی به تفصیل صحبت خواهیم کرد.

انواع عقب ماندگی ذهنی با چالش‌ها و درمان‌های مربوطه

1. خفیف (IQ: 50-70):

• مثال: کودکی که می‌تواند مهارت‌های روزمره را یاد بگیرد اما در درک مفاهیم پیچیده مشکل دارد.
• چالش‌ها:
• تأخیر در صحبت کردن و درک زبان
• مشکل در یادگیری مهارت‌های تحصیلی پیچیده
• دشواری در درک روابط اجتماعی
• رویکردهای درمانی:
• آموزش ویژه متمرکز بر مهارت‌های عملی
• گفتاردرمانی برای بهبود ارتباط
• آموزش مهارت‌های اجتماعی
• آموزش شغلی در سنین بالاتر

2. متوسط (IQ: 35-49):

• مثال: کودکی که در صحبت کردن تأخیر قابل توجه دارد و نیاز به آموزش بیشتر برای یادگیری مهارت‌های خودمراقبتی دارد.
• چالش‌ها:
• ارتباط کلامی محدود
• نیاز به کمک در فعالیت‌های روزمره
• مشکلات رفتاری گاهی اوقات
• محدودیت در یادگیری تحصیلی
• رویکردهای درمانی:
• برنامه‌های آموزشی ساختارمند و تکرارشونده
• استفاده از روش‌های ارتباطی جایگزین (تصاویر، اشارات)
• آموزش مهارت‌های زندگی روزمره
• کاردرمانی برای تقویت مهارت‌های حرکتی

3. شدید (IQ: 20-34):

• مثال: کودکی با مهارت‌های ارتباطی بسیار محدود که برای اکثر فعالیت‌های روزانه به کمک نیاز دارد.
• چالش‌ها:
• ارتباط کلامی بسیار محدود یا عدم وجود آن
• وابستگی زیاد به مراقبان
• مشکلات حرکتی
• دشواری در یادگیری مهارت‌های اولیه
• رویکردهای درمانی:
• آموزش مهارت‌های بنیادی خودمراقبتی
• استفاده از سیستم‌های ارتباط تصویری
• فیزیوتراپی برای بهبود مهارت‌های حرکتی
• برنامه‌های حسی-حرکتی

4. عمیق (IQ: کمتر از 20):

• مثال: کودکی که محدودیت‌های جدی در ارتباط و حرکت دارد و نیازمند مراقبت دائمی است.
• چالش‌ها:
• محدودیت شدید در ارتباط
• وابستگی کامل برای مراقبت‌های شخصی
• مشکلات جسمی همراه (مانند تشنج، مشکلات بینایی یا شنوایی)
• محدودیت در حرکت
• رویکردهای درمانی:
• تمرکز بر مراقبت و راحتی
• تحریک حسی
• فیزیوتراپی برای جلوگیری از مشکلات عضلانی-اسکلتی
• استفاده از تکنیک‌های آرامش‌بخشی

نکته مهم: افراد با انواع عقب ماندگی ذهنی متفاوت هستند و روش‌های درمانی باید متناسب با نیازهای فردی آنها تنظیم شود. مداخله زودهنگام و حمایت خانواده نقش بسیار مهمی در بهبود کیفیت زندگی این افراد دارد.

انواع عقب ماندگی ذهنی

انواع عقب ماندگی ذهنی پس از تشخیص آن، براساس دو عاملِ بهره هوشی ( iQ ) و نمره رفتارهای انطباقی (تطابقی) مشخص می شود. براساس این دو فاکتور 4 طبقه عقب ماندگی ذهنی وجود دارد:

1. خفیف یا آموزش پذیر
2. متوسط یا تربیت پذیر بالا
3. شدید یا تربیت‌پذیر پایین
4. عمیق یا ایزوله (نیازمند نگهداری در مؤسسات توانبخشی )

در ادامه این 4 نوع را با هم بررسی خواهیم کرد.

برای آشنایی با نحوه تشخیص عقب ماندگی مطالعه این مقاله را به شما پیشنهاد می دهیم: تشخیص عقب ماندگی ذهنی در جنین،

فاکتورهای تعیین کننده در طبقه بندی عقب ماندگی ذهنی

پیش از بررسی جزئیات انواع عقب ماندگی ذهنی، توضیح مختصری درباره دو فاکتور تعیین کننده طبقه کم توانی ذهنی بیان می کنیم:

• بهره هوشی یا IQ

بهره ی هوشی یا IQ (مخفف انگلیسی: Intelligence Quotient) روشی برای سنجش هوش انسان است. برای به دست آوردن بهرهٔ هوشی، آزمون‌های مختلفی در جهت ارزیابی قابلیت‌های مختلف ذهنی فرد گرفته می‌شود. هر آزمون بخشی از ویژگی‌های مغزی انسان را که در زیر بخشی از آنها فهرست شده‌اند را می‌آزماید. سپس از روی آنها براساس سن فرد، بهرهٔ هوشی محاسبه می‌شود.

انواع عقب ماندگی ذهنی

• رفتارهای انطباقی یا سازشی

رفتارهای تطابقی یا سازشی ( به انگلیسی Adaptive behavior ) برخورد هایی هستند که توانائی موجود زنده را برای تطبیق آن با یک محیط یا موقعیت ویژه افزایش می‌دهد. این رفتارها به ما کمک می کنند تا بتوانیم نیازهای یک زندگی مستقل در جامعه‌ای خاص به شیوه‌ای مقبول از نظر اجتماعی را برآورده کنیم.
نمونه ای از این رفتارها، مهارتهای اساسی مانند : شستن و توالت‌کردن گرفته، تا مهارت‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های پیشرفته‌تری چون خرج‌کردن پول را شامل می شود.

نوشته پیشنهادی : درمان عقب ماندگی ذهنی کودکان چگونه است ؟

وِیژگی انواع عقب ماندگی ذهنی :

می توانیم براساس فاکتورهای فوق و بخصوص نمره بهره هوشی 4 طبقه زیر را برای عقب ماندگی ذهنی در نظر بگیریم.

1- خفیف mild

این افراد که به نوع آموزش پذیر نیز شناخته می شوند دارای ویژگی های زیر هستند:

• نمره بهره هوشی آنها بین 50 تا 70 است.
• علائم جسمی برجسته ای ندارند.
• در بدستن آوردن مهارتهای نظیر راه رفتن و حرف زدن کمی به نسبت دیگر کودکان تاخیر دارند.
• استعداد اینکه بتوانند بطور مستقل از خود مراقبت کنند را دارند.
• توانایی یادگیری مهارتهای کاربردی زندگی را دارند.
• توانایی یادگیری خواندن، نوشتن و ریاضیات آنها محدود به پایه سوم تا ششم است.
• توانایی یادگیری مهارتهای اجتماعی و تعاملات اجتماعی را دارند.

نوشته پیشنهادی : علت عقب ماندگی ذهنی کودکان چه می تواند باشد؟

2- متوسط

این نوع عقب ماندگی ذهنی به نوع تربیت پذیر بالا نیز شناخته می شود. برخی از ویژگی های آنها عبارتند از:

• نمره بهره هوشی بین 34 تا 49 است.
• ممکن است مشکلات جسمی نیز داشته باشند.
• به طور معنا داری در تمامی جنبه های رشد نظیر گفتار وزبان، خواندن و نوشتن تاخیر دارند.
• توانایی بدست آوردن مهارتهای ساده ارتباطی را دارند.
• توانایی یادگیری اصول پایه سلامت و مراقبت از خود را دارند.
• با آموزش قادر خواهند کارهای ساده را انجام دهند.
• با آموزش قادر خواهند بود که به مکان آشنا مسافرت کنند.

برخلاف عقب ماندگی ذهنی خفیف، این گروه از افراد احتمالا دارای اختلالات پزشکی و نورولوژیکی هستند. این کودکان با مراجعه به متخصص گفتاردرمانی کودکان و بزرگسالان، مراکز کاردرمانی قادر خواهند بود مهارتهای گفتار وزبان و حرکتی را یاد بگیرند. در نهایت با حمایت دولت می توانند در یک شغل ساده استخدام شوند.

3- شدید

این طبقه از عقب ماندگی ذهنی به نوع تربیت‌ پذیر پایین نیز شناخته می شود. ویژگی های این نوع شامل موارد زیر است:

• بهره هوشی بین 20 تا 34 است.
• به طور مشخص در حرکات نقایصی دارند.
• به طور معناداری در مهارتهای نظیر راه رفتن و نشستن تاخیر دارند.
• نقایصی در ارتباط برقرار کردن با دیگران نشان می دهند. اما احتمالا برخی از دستورات ساده را درک می کنند.
• توانایی یادگیری برخی از کارهای ساده و تکراری روزانه را دارند.
• ممکن است بتوانند برخی از مهارتهای خود مراقبتی را یاد بگیرند.
• در تمام امور زندگی و اجتماعی نیاز به یک فرد دیگر دارند.

این طبقه از MR، نیاز به توجه و مراقبت بیشتری برای یادگیری مهارتها دارند. این افراد حتی در یادگیری وظایف ساده با مشکل مواجه می شوند.

4- عمیق

شدیدترین نوع عقب ماندگی ذهنی که در آن فرد ایزوله است و می بایست در مراکز توانبخشی نگهداری شود. برخی از ویژگی های این طبقه عبارتند از :

• بهره هوشی کمتر از 20 دارد.
• به طور معناداری در تمامی جنبه های رشدی تاخیر دارد و برخی از آنها را هیچگاه بدست نمی آورد.
• مشکلات شناختی او کاملا هویدا است.
• نیاز به یک مراقب دارد.
• ممکن است بتواند به برخی فعالیتها پاسخی دهد.

جمع بندی

در این نوشته سعی کردیم پاسخ شما مخاطبین عزیز هوش کالا درباره انواع عقب ماندگی ذهنی را به زبان ساده بدهیم. گفتیم که دو فاکتور مشکلات هوشی و مشکلات در رفتارهای سازشی؛ به ما کمک می کند تا کم توانی ذهنی را تشخیص دهیم. همچنین بیان کردیم براساس شدت در دو فاکتور اول می توان 4 طبقه (خفیف، متوسط، شدید، عمیق) برای انواع عقب ماندگی ذهنی در نظر گرفت.

اگر هنوز در این رابطه سوال، نقد و یا نظری دارید در قسمت نظرات مطرح نمایید. قول می دهیم در سریع ترین زمان ممکن پاسخ شما را بدهیم.

برخی منابع:

کم توانی ذهنی| ویکی پدیا